Πολεμώντας την ακρίβεια με κεντρικό σχεδιασμό

Στις αρχές Οκτωβρίου ο Υπουργός Ανάπτυξης κάλεσε στο γραφείο του σε συνάντηση του εκπροσώπους του λιανεμπορίου και των σουπερμάρκετ με θέμα τη διαμόρφωση των τιμών 50 προϊόντων. Αυτά θα είναι κατά την εκτίμηση του υπουργείου «τα απολύτως απαραίτητα για τη διαβίωση του μέσου νοικοκυριού» και που θα αποτελέσουν «το καλάθι του νοικοκυριού».

Με άλλα λόγια το Υπουργείο προωθεί μία «συμφωνία κυρίων», παρόμοια με εκείνη για την οποία είχε επιβληθεί πρόστιμο στις επιχειρήσεις από την Επιτροπή Ανταγωνισμού το 2004.

Θυμίζουμε σε αυτό το σημείο ότι ο νόμος 3959/2011 «Προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού», που ενσωματώνει στην εθνική νομοθεσία το ενωσιακό δίκαιο περί ανταγωνισμού, στο πρώτο κιόλας άρθρο «Απαγορευμένες συμπράξεις», αναφέρει ότι «…απαγορεύονται όλες οι συμφωνίες και εναρμονισμένες πρακτικές μεταξύ επιχειρήσεων και όλες οι αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων, οι οποίες έχουν ως αντικείμενο ή ως αποτέλεσμα την παρεμπόδιση, τον περιορισμό ή τη νόθευση του ανταγωνισμού στην Ελληνική Επικράτεια, και ιδίως εκείνες οι οποίες συνίστανται: α) στον άμεσο ή έμμεσο καθορισμό των τιμών αγοράς ή πώλησης ή άλλων όρων συναλλαγής…».

Παράλληλα, ήδη ισχύει μία σειρά περιορισμών της ελεύθερης διαμόρφωσης των τιμών για πολλά προϊόντα. Ο νόμος που χρησιμοποιείται κυρίως για τον σκοπό αυτόν είναι ο 4818/2021, και ειδικότερα το άρθρο 58 «Περιστολή αθέμιτης κερδοφορίας σε συνθήκες κρίσης λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού COVID-19». Ο νόμος αυτός αρχικά έθετε σε διατίμηση το περιθώριο μεικτού κέρδους για κάποιες κατηγορίες προϊόντων με αφορμή την πανδημία. Η ισχύς του ήταν μέχρι 31/12/2021, παρατάθηκε μέχρι 30/6/2022 και μετά ξανά μέχρι το τέλος του έτους, ενώ προστέθηκαν στην πορεία και νέα προϊόντα.

Έχει σημασία ότι στον νόμο περιγράφονται μόνο κατηγορίες προϊόντων, αυτά που είναι «απαραίτητα για την υγεία, τη διατροφή, τη διαβίωση, τη μετακίνηση και την ασφάλεια του καταναλωτή», δίνοντας τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να εξειδικεύει κάθε φορά με υπουργικές αποφάσεις και άλλη δευτερογενή νομοθεσία. Σήμερα η ρύθμιση αφορά πολύ μεγάλο πλήθος κωδικών του λιανεμπορίου.

Πρόσφατα προστέθηκαν τα καυσόξυλα, πέλλετ και άλλα στερεά καύσιμα. Το πλαφόν ισχύει για όλες τις επιχειρήσεις που εμπλέκονται σε όλα τα στάδια της διακίνησης και πώλησης στερεών καυσίμων που προορίζονται για τη θέρμανση των καταναλωτών. Ταυτόχρονα, το Υπουργείο ελέγχει τα αποθέματα των επιχειρήσεων, οι οποίες είναι υποχρεωμένες να έχουν επαρκή αποθέματα, να δηλώνουν τις ποσότητες και υποχρεωτικά να τις διαθέτουν στην αγορά.

Επίσης, τον Ιούλιο θεσμοθετήθηκε πλαφόν για τα κλιματιστικά, ψυγεία και καταψύκτες, καθώς ο Υπουργός έκρινε ότι παρατηρήθηκαν φαινόμενα αισχροκέρδειας, όσο έτρεχε το πρόγραμμα αντικατάστασης παλαιών συσκευών. Θα μπορούσε βέβαια εναλλακτικά να είχε διευρύνει τον χρόνο διάρκειας του προγράμματος, ώστε να μην έτρεχαν όλοι να αγοράσουν κλιματιστικά σε περιορισμένο χρονικό διάστημα – γεγονός που ήταν δεδομένο ότι θα αύξαινε τις τιμές.

Εν ολίγοις, εκατοντάδες κωδικοί προϊόντων είναι άμεσα και καθημερινά ελεγχόμενοι από την Κυβέρνηση. Η χαρά του κεντρικού σχεδιασμού. Και πολλή δουλειά για τις υπηρεσίες που Δημοσίου που έχουν επιφορτιστεί με τους ελέγχους για την τήρηση αυτής της νομοθεσίας και τη διενέργεια των ελέγχων τιμών, εις βάρος ενδεχομένως άλλων παραμέτρων λειτουργίας της αγοράς (νομιμότητα, υγεία, ασφάλεια, κλπ.).

Πολλή δουλειά βεβαίως και για τις εταιρείες λιανεμπορίου. Καλούνται να υπολογίζουν τις τιμές τους όπως ορίζει κάθε φορά ο Νόμος και όχι ελεύθερα, και να συγκεντρώνουν όλα τα απαραίτητα δικαιολογητικά για να μπορούν να ανταποκρίνονται στους ελέγχους. Αυτό είναι ένα επιπλέον κόστος, που δεν επιτρέπεται να περαστεί στις τιμές. Ούτε βεβαίως οι αυξήσεις άλλων προϊόντων και υπηρεσιών (ενοίκια, μεταφορικά, μισθοδοσίες, δανεισμός, ενέργεια, κ.α.) που χρησιμοποιούν οι επιχειρήσεις αυτές, και που δεν είναι διατιμημένες, επιτρέπεται να ενσωματωθούν στην τελική τιμή.

Θα αντιτείνει κανείς ότι η αγορά δεν λειτουργεί κανονικά λόγω του πληθωρισμού και της αύξησης στα καύσιμα που έχει φέρει ο πόλεμος στην Ουκρανία. Extraordinary times call for extraordinary measures.

Αλλά.

Δεν είναι τυχαίο ότι αντίστοιχες παρεμβάσεις δεν έχουν γίνει σε άλλες χώρες – με την εξαίρεση διαφόρων ρυθμιστικών μέτρων που αφορούν τις τιμές των καυσίμων ειδικά. Μάλιστα, ειδικά το ζήτημα του «καλαθιού του νοικοκυριού» θα έπρεπε να απασχολεί την ελληνική και την ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανταγωνισμού, ακριβώς επειδή πρόκειται για μία παρέμβαση που νοθεύει τον ανταγωνισμό και δεν συνάδει με τις αρχές τις Ένωσης.

Στην Ελλάδα αφενός δεν έχουμε διαμορφώσει μία αγορά που να έχει τις απαραίτητες αντοχές για να αντιμετωπίσει αυτές τις έκτακτες καταστάσεις με περισσότερη αποτελεσματικότητα, και αφετέρου η κυβέρνηση φαίνεται ότι προκρίνει τα επιδόματα και στους θεσμικούς περιορισμούς, που καλλιεργούν ένα κοινωνικό προφίλ.

Όμως τα επιδόματα και οι θεσμικοί περιορισμοί, ακόμα και αν προσωρινά αντιμετωπίζουν το πρόβλημα για τους καταναλωτές, έχουν πολλές μακροχρόνιες αρνητικές επιδράσεις.

• Εθίζουν την κοινωνία σε μία κατάσταση όπου το κράτος έρχεται να λύσει όλα τα προβλήματα, όπως όταν πρόσφατα κάποιοι εμπορικοί σύλλογοι ζήτησαν νομοθετική ρύθμιση για την διά νόμου μείωση του ωραρίου λειτουργίας των καταστημάτων, ώστε να περιοριστούν οι δαπάνες ενέργειας.
• Δαπανούν οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους που θα μπορούσαν να έχουν διατεθεί σε παρεμβάσεις με πιο μακροχρόνιο θετικό αντίκτυπο, όπως για παράδειγμα τα μέτρα που έλαβε η Γαλλία με την επιτάχυνση των αδειοδοτήσεων και της ένταξης στο σύστημα μονάδων ΑΠΕ, και την καθολική αύξηση της δυναμικότητάς τους κατά 40%.
• Εδραιώνουν την εντύπωση ότι ο ανταγωνισμός δεν είναι, τελικά, προς το συμφέρον του καταναλωτή.
• Δεν ενθαρρύνουν τους πολίτες να κατανοήσουν καλύτερα το πώς λειτουργεί η οικονομία και η αγορά, ώστε μεταξύ άλλων να μπορούν να αξιοποιήσουν τον ανταγωνισμό προς όφελός τους, αλλά και να αισθάνονται μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση για τις επιλογές τους. Έτσι φτάσαμε να πείθουν προγράμματα Θεσσαλονίκης και Ζάππεια.

Αξίζει να διερευνηθεί αν όλες αυτές οι παρεμβάσεις στη διαμόρφωση των τιμών έχουν πραγματικό θετικό αποτέλεσμα για τους καταναλωτές. Κλείνουμε ήδη ενάμιση χρόνο κατά τον οποίο οι τιμές σε πολλούς κωδικούς του λιανεμπορίου είναι κεντρικά ρυθμιζόμενες, με τη μέθοδο του περιορισμού του περιθωρίου μεικτού κέρδους. Υπάρχει κάποια μελέτη του Υπουργείου που να αποδεικνύει ότι αυτό έχει όντως θετική επίδραση στην τσέπη μας, και πώς αξιολογούνται οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις σε προσφορά και ζήτηση;