Καταστροφές και Θρίαμβοι, το ιστορικό ντοκιμαντέρ βασισμένο στο βιβλίο του Στάθη Καλύβα στην τηλεόραση του ΣΚΑΪ
Η Ιστορία δεν είναι όπως η λογοτεχνία, που μας ευχαριστεί να τη διαβάζουμε, που μας κάνει να γνωρίζουμε άλλους κόσμους και να πλουτίζουμε την εμπειρία μας και το λεξιλόγιό μας. Δεν είναι ούτε εγκυκλοπαιδικές γνώσεις. Στην Ιστορία είναι σημαντικό να επιστρέφουμε για να μπορούμε να καταλαβαίνουμε καλύτερα τη θέση μας στον κόσμο και να ερμηνεύουμε όσα συμβαίνουν στο παρόν. Είναι όπως και με τη ζωή μας, μπορούμε να καταλάβουμε ποιοι είμαστε αν δεν καταλάβουμε από πού ερχόμαστε, ποιοι μας διαμόρφωσαν; Και επειδή δεν είναι εύκολο να διαβάζουμε βιβλία Ιστορίας –και μακάρι να διαβάζουμε– είναι πολύ ωραίο που ένα ιδιωτικό κανάλι βάζει στην prime ζώνη του ένα ντοκιμαντέρ όπως το«Καταστροφές και Θρίαμβοι» του Στάθη Καλύβα, που σε μόλις επτά επεισόδια περνάει μπροστά από τα μάτια μας όλη τη Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορίας της Ελλάδας.
Όταν είχαμε κάνει μια συνέντευξη πριν από ένα χρόνο με τον Στάθη Καλύβα για το τελευταίο του βιβλίο, μου είχε πει ότι το ομώνυμο βιβλίο στο οποίο είναι βασισμένη η σειρά το είχε γράψει το ’14, στην καρδιά της οικονομικής κρίσης, προσπαθώντας να εξηγήσει στον εαυτό του τι συνέβαινε και θέλοντας να διαπιστώσει αν υπήρχαν αντιστοιχίες με συμβάντα του παρελθόντος. Έβρισκα παρηγορητικό το σχήμα ότι μετά από μια καταστροφή ακολουθεί ένας θρίαμβος, καθώς ήμασταν κι εμείς τότε στην καρδιά μιας κρίσης, της πανδημικής, και τον είχα ρωτήσει αν, όταν όλο αυτό θα τέλειωνε, μας περίμενε ένας ακόμα θρίαμβος. Μου είχε απαντήσει πως «η πανδημία σίγουρα προσφέρεται για μια νέα αρχή, το σχήμα μου ωστόσο δεν έχει την έννοια της πρόβλεψης του μέλλοντος, δεν λειτουργεί με ντετερμινιστικό τρόπο. Είναι ένα σχήμα αναλογιών που προσφέρει χρήσιμα, ελπίζω, διδάγματα». Ένα από αυτά, κάτι που διαπιστώνει κανείς σε προηγούμενες καταστροφές, είναι πως όταν ζεις μέσα στη δίνη τους αδυνατείς να δεις ότι υπάρχει διαφυγή. Να ένα χρήσιμο δίδαγμα, παρήγορο και στη ζωή, να παίρνουμε απόσταση από αυτό που ζούμε για να μπορούμε να φανταζόμαστε ένα μέλλον.
Επτά επεισόδια, λοιπόν, επτά ολόκληρες ώρες ελληνικής Ιστορίας. Η ιδέα των ιστορικών κύκλων μάς βοηθάει να την κατανοήσουμε με απλό τρόπο και το εύρημα που εντοπίζει θριάμβους να έρχονται μετά από καταστροφές σχηματοποιεί την έννοια της ιστορικής συνέχειας. Με μια κεντρική αφήγηση που πηγαίνει μπρος-πίσω στον χρόνο, με πολύτιμο –πολλλές φορές συγκινητικό– αρχειακό υλικό από βίντεο και φωτογραφίες, με χάρτες που αλλάζουν και ιστορικούς που συνομιλούν με τον αφηγητή, το ντοκιμαντέρ –πέρα από τα επιμέρους– μας δείχνει ότι σε κάθε μεγάλη κρίση ενυπάρχει αυτό που έχει προηγηθεί αλλά και οι σπόροι για αυτό που ξεκινάει. Βλέποντας τις εικόνες με τους εξαθλιωμένους πρόσφυγες και τις σκηνές των καταυλισμών, ποιος αλήθεια μπορούσε να φανταστεί ότι μια τέτοια ανθρωπιστική καταστροφή θα λειτουργούσε στη συνέχεια σαν μεταμορφωτική δύναμη για μια ολόκληρη χώρα; Και μετά το κύμα του πολέμου και της βίας της δεκαετίας του ’40, πόσο συναρπαστικό είναι να παρακολουθούμε τους χωρικούς να μεταμορφώνουν με τον μόχθο τους τα χωράφια τους και τα χωριά τους συνομιλώντας με τους αμερικανούς αξιωματούχους που επέβλεπαν το πρόγραμμα ανοικοδόμησης της χώρας την επόμενη δεκαετία; Και τόσα ακόμα.
Βλέποντας το ντοκιμαντέρ θυμόμαστε, γνωρίζουμε, κατανοούμε την ιστορία του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Μια ιστορία που μας αφορά και πιο προσωπικά. Παράδειγμα, οι εικόνες από τον ελληνικό στρατό να παρελαύνει στους Βαλκανικούς πολέμους, πολύ μακρινές μας βέβαια. Ανήκω ωστόσο στην τελευταία γενιά που έχει επαφή με την ιστορία των αρχών του 20ού αιώνα μέσα από την ιστορία της οικογένειάς μου. Ο παππούς μου, Δημήτρης Ανδριανόπουλος, που πέθανε πολλά χρόνια πριν γεννηθώ, πολέμησε στους Βαλκανικούς Πολέμους. Υπάρχει μάλιστα αυτή η ιστορία, ότι τον παππού τον είχανε για σκοτωμένο, και όταν επέστρεψαν οι στρατιώτες στη Χαλκίδα εξαθλιωμένοι, οι αδερφές του που ήταν στο μπαλκόνι και κοιτούσαν στον δρόμο, είδαν έναν φαντάρο που φορούσε «το κασκόλ του Μήτσου» που το είχαν πλέξει οι ίδιες, και μόνο όταν έτρεξαν να τον ρωτήσουν για τον παππού μου κατάλαβαν ότι ήταν ο ίδιος, αγνώριστος από τις κακουχίες. Για αυτό και όταν έτυχε να δω το επεισόδιο για τους Βαλκανικούς με τους 80χρονους γονείς μου είχα την αίσθηση ότι μοιραζόμασταν ένα κομμάτι της οικογενειακής μας ιστορίας, και το ένιωσα σαν δώρο ότι μπορούσαμε να το βλέπουμε μαζί.
Το ίδιο ισχύει, και ακόμα περισσότερο, με τα επόμενα ιστορικά σχήματα, οι γονείς της γενιάς μου γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στην Κατοχή, και μετά ήρθε ο εμφύλιος, η ανάπτυξη της δεκαετίας του ’50 και όλα τα υπόλοιπα, και μπαίνουν μέσα και οι επόμενες γενιές, οι ιστορίες των δικών τους οικογενειών. Και έτσι, οι εικόνες από το σήμερα πλάι στις εικόνες του χθες που βλέπουμε αυτές τις μέρες στην οθόνη που έχουμε όλες οι γενιές πρόσβαση, φέρνουν πιο κοντά μέσα από βιώματα, μνήμες και εγγραφές παππούδες, γονείς, εγγόνια και δισέγγονα. Γιατί η ελληνική Ιστορία δεν είναι υπόθεση μόνο των βιβλίων, είναι η καταγωγή μας, η ιστορία των παππούδων μας και, όσο προχωράμε, η ολοζώντανή μας ιστορία.
Η σειρά αναπτύσσεται μέσα από εφτά επεισόδια που αντιστοιχούν σε εφτά μεγάλους ιστορικούς κύκλους:
Μια χώρα γεννιέται - 1821-1830
Ένα κράτος από το μηδέν - 1830-1912
Για μια Μεγάλη Ιδέα - 1912-1923
Από την διχόνοια στο θαύμα - 1923-1950 ,
"Το διπλό θαύμα: Ανάπτυξη και Δημοκρατία, 1950-1974"
Από τον σοσιαλισμό στο ευρώ - 1974-2004
Το Μνημόνιο - 2004-Σήμερα
Τα γυρίσματα περιλαμβάνουν τόπους - σταθμούς όπου εκτυλίχθηκαν τα σημαντικότερα γεγονότα της σύγχρονης Ελλάδας, εμβληματικά κτίρια αλλά και ιστορικά αρχεία όπου ο θεατής αποκτά πρόσβαση σε σπάνια τεκμήρια, ανέκδοτες φωτογραφίες και φιλμ. Σε αυτές τις τοποθεσίες, ο Στάθης Καλύβας συναντά μερικούς από τους πιο επιδραστικούς ακαδημαϊκούς και μελετητές της σύγχρονης Ελλάδας, όπως ο Γιώργος Δερτιλής, η Μαρία Ευθυμίου, ο Roderick Beaton, ο Νίκος Μαραντζίδης, ο Κώστας Κωστής, ο Παναγής Παναγιωτόπουλος, ο Νίκος Αλιβιζάτος, ο Μάνος Ματσαγγάνης, η Κωνσταντίνα Μπότσιου, ο Χρυσάφης Ιορδάνογλου και ο Γεράσιμος Μοσχονάς.
19°
