Ταϊβάν: Ένα όμορφο νησί

Δεν επιλέγω το παρακάτω θέμα απλώς για να αλλάξουμε παραστάσεις, ξεφεύγοντας από τα ελληνοκεντρικά (αρχική μου πρόθεση και υπόσχεση). Ούτε εις ανάμνησιν της Σου, μιας φοιτήτριας από την Ταϊβάν η οποία στις ΗΠΑ, παραμονές 21 Απριλίου του 1974, μου είχε παραχωρήσει το Φολκσβάγκεν σκαθάρι της: σκοπός να μεταβούμε ομαδικώς στην Ουάσιγκτον για την τελευταία (όπως αποδείχτηκε) αντιδικτατορική διαδήλωση. Με είχε εκπλήξει η καλοσύνη και γενναιοδωρία της Σου, πολλώ μάλλον που προερχόταν από μια χώρα που έβλεπα με στραβό μάτι – δικτατορία του Τσανγκ Κάι Τσεκ γαρ, σε αντίθεση με την Κίνα του Μάο. Ευχαριστούμε Σου, καλά να ‘σαι, όπου κι αν είσαι!

Η τύχη τα έφερε έτσι και πολύ αργότερα, μέσα δεκαετίας του 1980, πέταξα από τις Βρυξέλλες στην πρωτεύουσα Ταϊπέι για επαγγελματικό ταξίδι: στο πλαίσιο μιας έρευνας αντιντάμπινγκ, εξετάζαμε κατά πόσον οι πολύ φθηνές εξαγωγές ινών από την Ταϊβάν συνιστούσαν αθέμιτο ανταγωνισμό εις βάρος της ευρωπαϊκής βιομηχανίας. Με εντυπωσίασε τότε η φιλικότητα και γνήσια αίσθηση φιλοξενίας (παρά το γεγονός ότι η Ταϊβάν και η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, την οποία εκπροσωπούσα, ήταν προφανώς αντίπαλοι στην όλη αυτή εμπορική διένεξη). Είχα επίσης εκπλαγεί από τη συνύπαρξη, μαζί με τους ισχυρούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές των εταιρειών που ετοιμαζόμασταν να χαρατσώσουμε, δύο γοητευτικών νεανίδων που έκαναν υπολογισμούς με αβάκιο: τα λεπτεπίλεπτα δάκτυλά τους έτρεχαν με ταχύτητες τέτοιες που αγκομαχούσαμε να τις παραβγούμε με τις μικρές αριθμομηχανές μας. 

Δεν ήξερα ότι ακριβώς την ίδια εποχή έπνεε στο νησί άνεμος σταδιακού εκδημοκρατισμού. Στα μάτια μου η Ταϊβάν παρέμενε η άλλη Κίνα, εθνικιστική, αντικομμουνιστική, καπιταλιστική, φιλοαμερικανική, απομεινάρι του αυταρχικού καθεστώτος που εγκαθίδρυσε εκεί ο Τσανγκ Κάι Τσεκ, υποχωρώντας ηττημένος το 1949 με τα στρατεύματά του. Το νησί, που μέσα του 16ου αιώνα οι Πορτογάλοι εξερευνητές είχαν ονομάσει όμορφο («Φορμόζα»), παρέμενε στο μυαλό μου ανεξίτηλα «δεξιό».

Είχε ήδη μπει τότε σε τροχιά οικονομικής απογείωσης, μαζί με τις άλλες λεγόμενες ασιατικές τίγρεις, που βασίστηκαν πρωτίστως στις εξαγωγές για την οικονομική τους ανάπτυξη. Πολλά χρόνια αργότερα, συγκρίνοντας το κατά κεφαλήν ΑΕΠ διαφόρων χωρών στο πλαίσιο των πανεπιστημιακών μου παραδόσεων, διαπίστωσα ότι η Ταιβάν, με 50.000 δολάρια, κατατάσσεται σήμερα πολύ ψηλά, δίπλα στη Γερμανία και τη Δανία. Παράλληλα, ο δείκτης οικονομικής ανισότητας είναι σχετικά χαμηλός - και πάντως αισθητά μικρότερος από ό,τι στην κομμουνιστική Κίνα. Στερνή μου γνώση…

Ας έρθουμε όμως στο σήμερα και, κυρίως, στο αύριο. Έναυσμα του παρόντος δεν είναι η επιτυχέστατη μέχρι τώρα διαχείρισή της του κορωνοϊού, με τη βοήθεια της πληροφορικής - τομέα στον οποίο η Ταιβάν διαπρέπει. Αφορμή είναι η πρόσφατη πληθώρα άρθρων για το γεωπολιτικό μέλλον αυτής της χώρας των 23,5 εκατομμυρίων σε έκταση 1,5 φορά η Πελοπόννησος: πρόκειται για κράτος μη αναγνωρισμένο διεθνώς, λόγω των πιέσεων του Πεκίνου που θεωρεί τη νήσο αναπόσπαστο κομμάτι της δικής του επικράτειας - εξ ου και η Ταϊβάν δεν έγινε δεκτή στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) την περασμένη άνοιξη, μεσούσης της πανδημίας. Ακόμα και οι ΗΠΑ, παραδοσιακός σύμμαχος και εγγυητής της ασφάλειάς της, υποχωρώντας στις απαιτήσεις του Πεκίνου που θεωρεί ότι «μία είναι η Κίνα», από το 1979 δεν έχουν επίσημες διπλωματικές σχέσεις: στην Ταϊπέι υπάρχει ως οιονεί πρεσβεία το λεγόμενο «Αμερικανικό Ινστιτούτο».

Τι μέλλει γενέσθαι, λοιπόν; Πολλοί αναλυτές θεωρούν ότι, δεδομένων και των μεγάλων προσωπικών φιλοδοξιών του Κινέζου Προέδρου Xi, είναι θέμα χρόνου η καθυπόταξη αυτής της νησίδας σχετικού φιλελευθερισμού και καπιταλιστικής ευημερίας. Αλλά προσομοιάζοντας μακρόθεν με τους Γαλάτες του Αστερίξ που αντιστέκονται στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, οι πολίτες της Ταϊβάν δεν θα αφήσουν εύκολα κάτι τέτοιο να συντελεστεί. Σημειωτέον ότι ανάμεσα στα κεκτημένα πλέον της εκεί κοινωνίας/πολιτείας είναι, εκτός από τις ελεύθερες εκλογές, και η δυνατότητα γάμου ομοφυλόφιλων. Στο πλαίσιο της ελεύθερης έκφρασης απόψεων, κάτι που δεν διαφεύγει της προσοχής των κατά καιρούς επισκεπτών από την ηπειρωτική Κίνα, υπάρχει έντονη αντιπαράθεση μεταξύ δύο βασικών τάσεων: της σθεναρής αντίστασης από τη μια, και του συμβιβασμού με το Πεκίνο από την άλλη. Όμως οι πρόσφατες καταστολές στο γειτονικό Χονγκ Κονγκ αποτελούν δυσοίωνες ενδείξεις για τη μελλοντική τύχη της νήσου στην περίπτωση ενσωμάτωσης.

Ως προς τη γενικότερη εικόνα στην ευρύτερη περιοχή, επισημαίνω δύο πρόσφατες εξελίξεις που στην Ελλάδα πέρασαν στα ψιλά:

Α. Η υπογραφή μιας τεράστιας συμφωνίας απελευθέρωσης των συναλλαγών, που καλύπτει όλες σχεδόν τις χώρες του Ειρηνικού, συμπεριλαμβανομένης της Ιαπωνίας, της Κίνας και του συνόλου της ASEAN (με απούσες τις υπό τον Τραμπ ΗΠΑ). Τυπικά η Ταϊβάν δεν συμμετέχει, αλλά έμμεσα θα επηρεαστεί καρπωνόμενη τα αποτελέσματα που θα προκύψουν.

Β. Η υπογραφή συμφωνίας Ε.Ε.-Κίνας για ενίσχυση εμπορικών και επενδυτικών δεσμών, με τις ευλογίες (για να μην πούμε υπό την πίεση) μεγάλων ευρωπαϊκών συμφερόντων - εξ ων η γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία. Η προσεχής κύρωσή της ενδέχεται να πυροδοτήσει αντιδράσεις, δεδομένου ότι θεωρείται ετεροβαρής: οι όροι είναι υπερβολικά ευνοϊκοί για την Κίνα και δεν θίγονται ζητήματα δικαιωμάτων (ΚΑΙ εργασιακών). Όπως και σε άλλα πολλά, υπερτερεί το δίκαιο του ισχυρότερου - εν προκειμένω του συμφερτικότερου.

Τέλος, η μελλοντική πολιτική Biden ως προς την Κίνα, που θα επηρεάσει προφανώς τη μοίρα της Ταιβάν, μένει να αποσαφηνιστεί: θα αποσύρει άραγε την αμερικανική ομπρέλα προστασίας, θυσιάζοντας τη χώρα στον βωμό μιας βελτίωσης των σχέσεων ΗΠΑ-Κίνας; Κρίνοντας από τα δημοσιεύματα στο έγκυρο Foreign Affairs, μια τέτοια υπαναχώρηση και εγκατάλειψη δεν προκρίνεται από το αμερικανικό κατεστημένο.

Είθε τις δύο προσεχείς δεκαετίες να μην δούμε στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων το όνομα Ταϊβάν να φιγουράρει: θα πρόκειται για σενάριο έντασης, αν όχι ανάφλεξης, με απρόβλεπτες συνέπειες για την περιοχή, όσο και διεθνώς.