Ο Τζο Μπάιντεν και το μονοπάτι της ισχύος

Όπως έχουμε ήδη γράψει σε αυτή εδώ τη στήλη, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι μια βαθιά, δομικά, διχασμένη χώρα. Οι επιμέρους διαιρετικές τομές έχουν ευθυγραμμιστεί δημιουργώντας ένα χάσμα, δύο παράλληλα σύμπαντα που δεν επικοινωνούν μεταξύ τους. Η πρόσφατη εισβολή στο Καπιτώλιο μας δίνει μια γεύση του τι θα μπορούσε να ακολουθήσει, αν και (επιτέλους) ο κρατικός μηχανισμός φαίνεται να ξύπνησε απ’ τον τεχνητό λήθαργο. Ο Τζο Μπάιντεν αντιμετωπίζει μια «επικίνδυνη αποστολή» τόσο στο εξωτερικό, όσο κυρίως στο εσωτερικό.

Ποια θα είναι η στρατηγική της νέας κυβέρνησης; Μπορεί να καταφέρει να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στις δύο Αμερικές; Μπορεί να αποκαταστήσει την εικόνα και την αξιοπιστία της δημοκρατίας;

Η βασικότερη πρόκληση που αντιμετωπίζει ο Μπάιντεν δεν είναι ένας τομέας δημόσιας πολιτικής, όπως π.χ. η υγεία ή η οικονομία, αλλά η «επανένταξη» ενός περίπου 30% του εκλογικού σώματος, ή έστω ενός ικανού τμήματος αυτών, στην κοινότητα της δημοκρατίας, του συντάγματος και της λογικής· δηλαδή η επανένωση της φαντασιακής κοινότητας του έθνους. Χωρίς να κρίνουμε τις προθέσεις ή τα κίνητρά τους, αυτή τη στιγμή μερικά εκατομμύρια πολιτών βρίσκονται σε μετωπική σύγκρουση με το πολιτικό σύστημα. Ο κίνδυνος για το πολίτευμα, για την κοινωνική συνοχή, και για την πολιτική σταθερότητα των ΗΠΑ είναι άμεσος και, όπως είδαμε και πριν λίγες μέρες, για να γίνει σοβαρή ζημιά δεν χρειάζεται παρά η ενεργοποίηση μερικών χιλιάδων από αυτούς.

Αν και όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά –πιο πολύ από ποτέ– γνωρίζουμε ήδη αρκετά πράγματα τόσο για τη φύση του ίδιου του προβλήματος, όσο και για τις αξίες, τα προτερήματα, τις αδυναμίες, τις προθέσεις και τις επιλογές του νέου προέδρου. Με βάση όλα αυτά, διαφαίνονται στον πολιτικό ορίζοντα δύο στρατηγικές επιλογές, δύο μονοπάτια για την επίτευξης της επανένωσης, κάθε ένα εκ των οποίων φέρει και τα δικά του ρίσκα.

Η πρώτη στρατηγική επιλογή είναι αυτή των feelgood συμβολισμών και του «εξευγενισμού» της πολιτικής κουλτούρας. Η στελεχοποίηση της νέας κυβέρνησης και του νέου επιτελείου με ένα ουράνιο τόξο μειονοτήτων και γυναικών στέλνει ένα ισχυρό μήνυμα ανανέωσης, εκπροσώπησης και συμπερίληψης διαφορετικών κοινοτήτων. Είναι επίσης απολύτως βέβαιο ότι μέσα στα πρώτα εικοσιτετράωρα θα δούμε έναν καταιγισμό από προεδρικά διατάγματα και ανακοινώσεις που θα αντιστρέφουν αντίστοιχες πολιτικές της τετραετίας Τραμπ σε μια σειρά από θέματα. (Οι πρωτοβουλίες αυτές έχουν συνήθως συμβολική και επικοινωνιακή αξία· η πραγματική, ριζοσπαστική αλλαγή έρχεται μόνο μέσα από μεγάλα νομοσχέδια που έχουν τη σφραγίδα του Κογκρέσου, όπως το Affordable Care Act του Ομπάμα. Τα νομοσχέδια αυτά απαιτούν χρόνο, κόπο, ρήξεις και επίπονους πολιτικούς συμβιβασμούς.) Στο μονοπάτι αυτό ανήκει επίσης η μετριοπαθής ρητορική –η ρητορική της ενσυναίσθησης και της επούλωσης των πληγών– και η προσπάθεια εξευμενισμού της άλλης πλευράς. 

Όλα αυτά τα εργαλεία είναι από χρήσιμα έως απαραίτητα. Ωστόσο, εδώ που έχουμε φτάσει δεν επαρκούν. Μέσα σ’ όλα που συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό, στην τραμπική πτέρυγα των Ρεπουμπλικάνων, σε δεξαμενές σκέψεις, περιθωριακά κανάλια και τοπικά φόρουμ, φαίνεται να δημιουργείται ένα κίνημα υπέρ της απόσχισης ή της αυτονομίας των πολιτειών του πάλαι ποτέ Νότου. Κάποιοι προετοιμάζουν τον δεύτερο γύρο του Εμφυλίου Πολέμου. Είναι μάλλον απίθανο ότι όλοι αυτοί θα «μαλακώσουν» από τη ρητορική της επούλωσης των πληγών και τις εκκλήσεις για ενότητα.

Μια οποιαδήποτε κοινότητα ανθρώπων –πόσο μάλλον μια δημοκρατική κοινωνία– βασίζεται σε έναν συνδυασμό απ’ τη μια πλευρά νόμων, κανόνων, αξιών και απ’ την άλλη πλευρά κρατικής καταστολής και νόμιμης βίας.

Η άλλη στρατηγική επιλογή που έχει η κυβέρνηση Μπάιντεν, το δεύτερο μονοπάτι, είναι αυτό το ισχύος. Ο (τόσο παρεξηγημένος) Μακιαβέλι επέμενε ότι είναι σημαντικότερο ένας άρχοντας να έχει τον φόβο (δηλ. τον σεβασμό) του λαού του, παρά να επιζητεί την αγάπη. Εάν αναγάγουμε τη ρήση αυτή στο σήμερα, τότε αυτή δεν θα αφορά τόσο συγκεκριμένα πρόσωπα, όσο τους θεσμούς της δημοκρατίας συνολικά. Ένα σύστημα διακυβέρνησης έχει μέλλον όταν, τόσο οι πολίτες του, όσο και όσοι επιχειρούν μέσα σε αυτό, το σέβονται και φοβούνται τις συνέπειες απόκλισής τους από τους κανόνες του· όχι όταν το αγνοούν, το λοιδωρούν ή εργάζονται πυρετωδώς για την ανατροπή του.

Το μονοπάτι της ισχύος περιλαμβάνει μια σειρά από προσεκτικά επιλεγμένες και επικοινωνιακά προβεβλημένες συγκρούσεις που θα θέσουν πιεστικά διλήμματα, θα διατυπώσουν έναν νέο ηθικό κώδικα, και θα αναστηλώσουν την πολιτική κοινότητα. Το μονοπάτι αυτό περιλαμβάνει την πολιτική πάταξη και νομική δίωξη του μαφιόζικου συστήματος Τραμπ ούτως ώστε να αποδοθεί δικαιοσύνη και να μην καταστεί ξανά το σύστημα αυτό βιώσιμη πολιτική επιλογή. Ο επικείμενος διορισμός του Μέρλικ Γκάρλαντ ως Γενικού Εισαγγελέα δημιουργεί προσδοκίες για κάτι τέτοιο (και είναι ειρωνεία ότι, αν δεν τον είχαν μπλοκάρει ο Ρεπουμπλικάνοι το 2016, ο Γκάρλαντ τώρα θα ήταν στο Ανώτατο Δικαστήριο). 

Το μονοπάτι της ισχύος περιλαμβάνει επίσης τη δίωξη και παραδειγματική πάταξη του QAnon, ούτως ώστε να σταλεί ένα μήνυμα στις ομάδες που υποκινούν τη βία και στοχοποιούν ανθρώπους ή βλάπτουν τη δημόσια ασφάλεια και υγεία διακινώντας εν γνώσει τους ψευδείς πληροφορίες. Περιλαμβάνει ακόμη δραστικούς περιορισμούς και ρυθμίσεις στο δικαίωμα οπλοκατοχής. Ρυθμίσεις και, όπου χρειάζεται, ρήξεις με τους ψηφιακούς κολοσσούς και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που έθρεψαν και ετράφησαν οι ίδιοι από το τέρας του εξτρεμισμού και των ψευδών ειδήσεων. Προχθεσινή έρευνα έδειξε ότι με το που μπλόκαραν τον Τραμπ τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μειώθηκε η παραπληροφόρηση για τις εκλογές κατά 73%. Ωστόσο, οι φανατικοί υποστηρικτές του Τραμπ και του QAnon ήδη μετακινούνται μαζικά σε άλλες –νέες ή περιθωριακές– πλατφόρμες, κάποιες εκ των οποίων μπορεί να είναι κρυπτογραφημένες ή μη συνεργάσιμες. Αν και η Google και η Apple, που ελέγχουν σε ένα βαθμό την πρόσβαση στις πλατφόρμες αυτές μέσω του λογισμικού των τηλεφώνων, έχουν ήδη αρχίσει να κινητοποιούνται, είναι εξαιρετικά πιθανό τους επόμενους μήνες να δούμε ένα νέο αντάρτικο, όπως και διάδοση ακροδεξιάς ρητορικής ή κρούσματα τρομοκρατίας, μέσα από τέτοιες πλατφόρμες. 

Η στρατηγική επιλογή της ισχύος απαιτεί ρήξεις και μεταρρυθμίσεις στο πολιτικό χρήμα, στην ισχύ και διαφάνεια των λόμπι, στο συνεχές μαγείρεμα των εκλογικών περιφερειών, στο απαρχαιωμένο και χαοτικό σύστημα οργάνωσης και επικύρωσης των εκλογών, στην πρακτική του filibuster, που επιτρέπει σε μειοψηφίες να παραλύουν το Κογκρέσο – δομικές παθογένειες και στρεβλώσεις που έχουν μετατρέψει τις ΗΠΑ από παγκόσμιο φάρο της δημοκρατίας σε παγκόσμιο περίγελο. 

Μία προεδρία Μπάιντεν-Χάρις που θα εξαντλήσει την ενέργεια και το πολιτικό της κεφάλαιο σε κινήσεις επικοινωνιακές ή συμβολικές ή επιδερμικές, που δηλαδή θα προσπαθήσει να ενώσει «με το καλό» μόνο στα λόγια και στην εικόνα, θα βρεθεί σύντομα εκτός θέματος για τον απλούστατο λόγο ότι το ένα τρίτο του πληθυσμού θα την αγνοήσει – είτε από επιλογή, είτε επειδή το μήνυμα δεν θα φτάσει ποτέ στις οθόνες του, ενώ οι έχοντες και κατέχοντες θα συνεχίσουν να νέμονται τα λάφυρα της ακραίας οικονομικής και κοινωνικής ανισότητας, υποσκάποντας περαιτέρω τα θεμέλια της δημοκρατίας. Ο Μπάιντεν πρέπει να απαιτήσει και να πετύχει την υποταγή των πολιτών και των πολιτειών στο σύνταγμα και τους θεσμούς της πολιτείας. Αυτή η επιλογή θα έχει μεγάλο κόστος. 

Το μονοπάτι της ισχύος απαιτεί ηγέτες-καμικάζι που γνωρίζουν καλά το παιχνίδι της πολιτικής και της επικοινωνίας και είναι αποφασισμένοι να συγκρουστούν

Το μονοπάτι της ισχύος απαιτεί ουσιαστικά ηγέτες-καμικάζι που γνωρίζουν καλά το παιχνίδι της πολιτικής και της επικοινωνίας και που είναι αποφασισμένοι να συγκρουστούν και να θυσιάσουν το πολιτικό τους κεφάλαιο και τη βραχυπρόθεσμη αγάπη του κόσμου για το μακροπρόθεσμο συμφέρον της χώρας τους. Το οικοσύστημα της σύγχρονης δημοκρατίας – η πολυδιάσπαση της ισχύος στο εσωτερικό και διεθνώς με την άνοδο των αγορών και των ψηφιακών κολοσσών, το φωνακλάδικο ψηφιακό καφενείο-εξέδρα, η ηθικοπλαστική υστερία για πτυχές της προσωπικότητας ή της προσωπικής ζωής που δεν έχουν σχέση με τις πολιτικές πράξεις, η «δολοφονία χαρακτήρων», όπως και η γενικότερη πολιτισμική απαξίωση της προσφοράς, του χρέους, της αφοσίωσης σε ένα ευρύτερο καλό– δεν ευνοούν την ανάδειξη πολιτικών που είναι διατεθειμένοι να θυσιάσουν το σήμερα στον βωμό του αύριο. 

Ωστόσο, ο Τζο Μπάιντεν είναι πλέον εντελώς απελευθερωμένος. Πέτυχε το όνειρο της ζωής του και τη μεγαλύτερη νίκη, σε απόλυτο αριθμό ψήφων, σε προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ. Χωρίς το άγχος της επανεκλογής (όλοι περιμένουν ότι εφόσον κλείσει την τετραετία θα δώσει τη σκυτάλη στην Κάμαλα Χάρις) και με την πείρα πέντε δεκαετιών, έχει τα εργαλεία, το ηθικό ανάστημα και τον αξιακό προσανατολισμό ώστε να προσπαθήσει να συμμαζέψει το χάος. Είναι ίσως η τελευταία ευκαιρία της Αμερικής.