Κ. Σακελλαροπούλου: Αντιμετωπίζουμε μια «μη κανονικότητα»

Στις απειλές και προκλήσεις για την σύγχρονη Δημοκρατία και στην ανάγκη διαμόρφωσης ενεργών και υπεύθυνων πολιτών, υπό το πρίσμα μιας παγκόσμιας πανδημίας, που διαμορφώνει μια «νέα μη κανονικότητα» αναφέρθηκε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου στην εναρκτήρια ομιλία της στο Athens Democracy Forum 2020 με θέμα «Η νέα μη κανονικότητα: Να οραματιστούμε ξανά τη Δημοκρατία» που διεξάγεται φέτος ψηφιακά λόγω κορωνοϊού.

Όπως τόνισε η Κατερίνα Σακελλαροπούλου την Τετάρτη 30 Σεπτεμβρίου 2020 η κ. Σακελλαροπούλου, η πανδημία αναπόφευκτα μας κρατάει σε απόσταση, ωστόσο, την ίδια στιγμή, μας υπενθυμίζει πόσο ισχυροί είναι οι δεσμοί που μας συνδέουν και πόσο εξαρτημένοι είμαστε ο ένας από τον άλλον, ενώπιον μιας κοινής απειλής που δεν κάνει διαχωρισμούς ανάμεσα σε χώρες ή ανθρώπους. Μάλιστα, επικαλούμενη τον Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ τόνισε ότι είμαστε όλοι «παγιδευμένοι σε ένα αναπόδραστο δίκτυο αμοιβαιότητας, υφασμένοι στο ένα, μοναδικό ένδυμα του πεπρωμένου».

Αναφερόμενη στο φετινό Athens Democracy Forum, υπογράμμισε ότι εφιστά την προσοχή μας στο γεγονός ότι η δημοκρατία, ένα από τα ευγενέστερα επιτεύγματα της ανθρωπότητας, δεν είναι το αναπότρεπτο πεπρωμένο μας και παρατήρησε ότι «στις μέρες μας, σε ολόκληρο τον κόσμο η δημοκρατία δοκιμάζεται, απειλείται, παραβιάζεται, υπονομεύεται και ανατρέπεται από πλείστους όσους εχθρούς και αντιπάλους της».

Η κ. Σακελλαροπούλου, ανέλυσε τους κινδύνους που ελλοχεύουν για τη σύγχρονη Δημοκρατία, αναφέροντας μεταξύ άλλων την άνοδο αυταρχικών ηγετών, τον δημαγωγικό λόγο, την διάβρωση των θεσμών, τα fake news, τις υπερβολικές ανισότητες και την φτώχεια, αλλά και την απάθεια των πολιτών και την μείωση της συμμετοχής τους στα κοινά.

Ταυτόχρονα, επεσήμανε την ανάγκη να οραματιστούμε ξανά τη δημοκρατία, ως αέναη εργασία απελευθέρωσης που καθοδηγείται από τον ορθό λόγο, την ανθρωπιά και τη γνώση και εκφράζεται με ορθολογικούς θεσμούς και δημόσιο διάλογο που διεξάγεται στη βάση στοιχείων και γεγονότων. «Να την οραματισθούμε ξανά ως διαδικασία ενδυνάμωσης των λαών που επιθυμούν να ζουν με αξιοπρέπεια, να έχουν τον έλεγχο της μοίρας τους και να συμμετέχουν στις αποφάσεις της κοινότητας και της πατρίδας τους» σημείωσε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας και θύμισε τα λόγια του Albert Camus, ότι «η ελευθερία δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια ευκαιρία να γίνουμε καλύτεροι».

Επιπροσθέτως, ανέφερε ότι «η δημοκρατία είναι μία συνεχής διαδικασία διεύρυνσης της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και διαμόρφωσης ενεργών, υπεύθυνων πολιτών» και παρατήρησε ότι «το τίμημα της δημοκρατίας και της ελευθερίας είναι η διαρκής επαγρύπνηση».

Ακολούθως, υπογράμμισε ότι η δημοκρατία εξαρτάται, επίσης, από την αμοιβαία ανεκτικότητα. «Από την ανοχή στη διαφορετική άποψη, την προθυμία να συζητήσουμε με τους πολιτικούς μας αντιπάλους, να λύσουμε ειρηνικά τις διαφορές μας μέσα από τον διάλογο και τις διαπραγματεύσεις: αυτό μας διδάσκει η δημοκρατική μας εμπειρία. Αυτό έχει κατακτήσει η σπουδαία μας Ευρωπαϊκή Ένωση στη διάρκεια των τελευταίων 70 ετών, εξασφαλίζοντας ειρήνη, ευημερία και «ενότητα μέσα από τη διαφορετικότητα» προσέθεσε.

Καταλήγοντας, υποστήριξε ότι η δημοκρατία είναι ένα εγχείρημα ηθικής και ήθους: ευγένεια, σεβασμός προς τον άλλο, σεβασμός για το κράτος δικαίου, αίσθημα ευθύνης προς την κοινότητα και τη χώρα» και έκλεισε την εναρκτήρια ομιλία της επισημαίνοντας:

«Από αυτά τα υλικά είναι φτιαγμένος ο πολιτειακός πατριωτισμός μας. Αυτές είναι οι αξίες που κρατούν ακμαία τη δημοκρατία μας. Αυτές είναι οι αξίες που θα της επιτρέψουν να υπερισχύσει των εχθρών της, στον βαθμό που όλοι μας είμαστε παρόντες, αγωνιζόμαστε, συμμετέχουμε, εκπαιδεύουμε, στον βαθμό που όλοι εμείς δεν θεωρούμε δεδομένη την πολύτιμη δημοκρατία μας».

Ακολουθεί αναλυτικά η ομιλία της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου στο Athens Democracy Forum:

Εξοχότατοι, κυρίες και κύριοι,

Το φετινό Athens Democracy Forum αποτελεί αυτό καθεαυτό μία «Νέα Μη-κανονικότητα». Πραγματοποιείται κάτω από τις εξαιρετικές συνθήκες μιας παγκόσμιας πανδημίας, που καθιστούν υποχρεωτική την ψηφιακή διεξαγωγή του.

H πανδημία αναπόφευκτα μας κρατάει σε απόσταση. Την ίδια στιγμή, όμως, μας υπενθυμίζει πόσο ισχυροί είναι οι δεσμοί που μας συνδέουν και πόσο εξαρτημένοι είμαστε ο ένας από τον άλλον, ενώπιον μιας κοινής απειλής που δεν κάνει διαχωρισμούς ανάμεσα σε χώρες ή ανθρώπους. Σύμφωνα με την ωραία διατύπωση του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, είμαστε όλοι «παγιδευμένοι σε ένα αναπόδραστο δίκτυο αμοιβαιότητας, υφασμένοι στο ένα, μοναδικό ένδυμα του πεπρωμένου».

Το φετινό Athens Democracy Forum εφιστά την προσοχή μας στο γεγονός ότι η δημοκρατία, ένα από τα ευγενέστερα επιτεύγματα της ανθρωπότητας, δεν είναι το αναπότρεπτο πεπρωμένο μας. Στις μέρες μας, σε ολόκληρο τον κόσμο η δημοκρατία δοκιμάζεται, απειλείται, παραβιάζεται, υπονομεύεται και ανατρέπεται από πλείστους όσους εχθρούς και αντιπάλους της.

Σε αυτόν ακριβώς τον τόπο, την Αθήνα, σε έναν άλλον ιστορικό χρόνο, γεννήθηκε η δημοκρατία, αρχικά ως ένα σύστημα άμεσης αυτο-διακυβέρνησης. «Και καλείται το πολίτευμά μας δημοκρατία, γιατί η κυβέρνηση της πόλης δεν βρίσκεται στα χέρια των ολίγων, βρίσκεται στα χέρια των πολλών», είναι ο ορισμός του πολιτεύματος της Αθήνας, όπως τον δίνει ο Περικλής στον αθάνατο Επιτάφιο Λόγο του. Ένα πολίτευμα που βασίζεται στη θεμελιώδη αρχή ότι το δικαίωμα του κρατείν (κράτος) το έχει ο λαός (δήμος).

Τα δικαιώματα και η συμμετοχή των πολιτών είναι άρρηκτα συνδεδεμένα. «Γιατί αν είναι αλήθεια αυτό που υποστηρίζουν μερικοί, πως η ελευθερία και η ισότητα υπάρχουν κατά κύριο λόγο στη δημοκρατία, τούτο θα ίσχυε στον μέγιστο δυνατό βαθμό εκεί όπου οι πολίτες -δίχως καμιά εξαίρεση- συμμετέχουν με τον ίδιο τρόπο στη διακυβέρνηση», έγραφε ο Αριστοτέλης στα «Πολιτικά», τον 4ο πΧ αιώνα.

Η αρχή της πλειοψηφίας είναι η βασική αρχή, πάνω στην οποία θεμελιώνεται η δημοκρατία. Η δημοκρατία, ωστόσο, όπως γνωρίζετε, είναι πολλά περισσότερα. Στο πέρασμα των αιώνων, εξελίχθηκε σε ένα σύστημα, στο πλαίσιο του οποίου ισχυρές συνταγματικές εγγυήσεις προστατεύουν τα ατομικά δικαιώματα και τα δικαιώματα των μειονοτήτων από τις καταχρήσεις της εξουσίας, ακόμη και όταν αυτές γίνονται στο όνομα της πλειοψηφίας.

Έτσι εξελίχθηκαν οι σύγχρονες, φιλελεύθερες δημοκρατίες μας, για να φτάσουν στο απόγειό τους κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Εξελίχθηκαν μέσα από πειραματισμούς και αστοχίες, παίρνοντας μαθήματα από τις τραγωδίες του ολοκληρωτισμού, της γενοκτονίας και τους δυο παγκόσμιους πολέμους.

Στις δυτικές, φιλελεύθερες δημοκρατίες, δεν έπαψε ποτέ ο αγώνας για ίσα δικαιώματα. Το κίνημα για τα ατομικά δικαιώματα στις ΗΠΑ, το φεμινιστικό κίνημα, το κίνημα για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων, όλα συνέβαλαν στην επέκταση των δικαιωμάτων, οικοδομώντας κοινωνίες ισότητας και συμπερίληψης. Το περιβαλλοντικό κίνημα έλαβε υπόψη του το δικαίωμα των μελλοντικών γενεών να ζήσουν σε έναν ασφαλή πλανήτη. Με στήριγμα την επιστημονική τεκμηρίωση και με πολιτικό σθένος, οδήγησε στην ιστορική Συμφωνία του Παρισιού για την Κλιματική Αλλαγή, αλλά και σε πρωτοβουλίες που είναι ακόμη στο ξεκίνημά τους, όπως την ευρωπαϊκή μας Πράσινη Συμφωνία.

Και ο αγώνας για ίσα δικαιώματα και ισότιμη εκπροσώπηση συνεχίζεται, όπως ήρθε να μας υπενθυμίσει ο θάνατος, στις 18 Σεπτεμβρίου, μιας από τις μαχητικότερες υπερμάχους της, της Ruth Bader Ginsburg. Είναι ένας αγώνας διαρκής, που προϋποθέτει τη συνηγορία του ορθού λόγου, το πάθος των επιχειρημάτων, την κινητοποίηση των πολιτών, την τόλμη της ηγεσίας και το επίπονο, υπομονετικό έργο της δικαστικής ακεραιότητας και της νομοθετικής μεταρρύθμισης που σταδιακά επεκτείνει τα δικαιώματα και κάνει καλύτερες τις ζωές των ανθρώπων. Όπως έλεγε και η RBG: "H πραγματική αλλαγή, η αλλαγή που έχει διάρκεια, γίνεται με ένα βήμα τη φορά".

Η Ιστορία, όμως, δεν κινείται ευθύγραμμα. Η αλλαγή δεν είναι πάντα συνώνυμη της προόδου. Και σήμερα γινόμαστε μάρτυρες της ανόδου νέων (αλλά τόσο παλαιών) εθνικιστών ηγετών, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι εκπροσωπούν τον «πραγματικό» λαό, απεχθάνονται όμως τους συνταγματικούς κανόνες και τα ατομικά δικαιώματα, πάνω στα οποία οικοδομείται η φιλελεύθερη δημοκρατία.

Ορισμένοι αυτοπροσδιορίζονται ως «μη φιλελεύθεροι δημοκράτες». Αλλά μία δημοκρατία που δεν είναι φιλελεύθερη αποτελεί αντίφαση. Δεν μπορεί να είναι δημοκρατία, εάν δεν σέβεται τις ελευθερίες και τα ατομικά δικαιώματα.

Στις μέρες μας η δημοκρατία απειλείται από την άνοδο αυταρχικών ηγετών, οι οποίοι επιδιώκουν να στερήσουν τον Τύπο από την ελευθερία του, τη Δικαιοσύνη από την ανεξαρτησία της, την αντιπολίτευση από τα δικαιώματά της, το κράτος δικαίου από την οικουμενική ισχύ του.

Τη δημοκρατία υπονομεύουν ο δημαγωγικός λόγος και οι εκδηλώσεις ακραίου πολιτικού κυνισμού, που υποσκάπτουν την εμπιστοσύνη της κοινωνίας στους δημοκρατικούς θεσμούς. Η διάβρωση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους «Πεθαίνουν οι Δημοκρατίες», όπως μας έχουν επισημάνει οι αμερικανοί πολιτικοί επιστήμονες Steven Levitsky και Daniel Ziblatt.

Τη δημοκρατία υπονομεύουν τα fake news και οι διαδικτυακοί θάλαμοι αντήχησης, οι οποίοι βρίθουν από προλήψεις, θεωρίες συνωμοσίας, ψεύδη, μισαλλοδοξία και μίσος.

Τη δημοκρατία αποδυναμώνουν τόσο τα ιδιαίτερα συμφέροντα και οι ολιγαρχίες που επιδιώκουν να την κρατούν σε ομηρία, όσο και η απάθεια των πολιτών και η μείωση της συμμετοχής τους σε αυτήν.

Τη δημοκρατία, όμως, υπονομεύουν επίσης οι υπερβολικές ανισότητες και η φτώχεια. Την αποδυναμώνουν η οικονομική στασιμότητα και η μείωση της ευημερίας. Από τον Αριστοτέλη μέχρι τον Μαρξ και τους σύγχρονους στοχαστές, όλοι έχουν επισημάνει πόσο ζωτική σημασία έχει μια ευρεία και ακμάζουσα μεσαία τάξη για την επιβίωση της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Η καλή διακυβέρνηση, ένα σύστημα που λειτουργεί προς όφελος των πολλών, αποτελεί sine qua non για μία υγιή, στέρεη δημοκρατία.

Το φετινό Athens Democracy Forum μας καλεί να οραματιστούμε ξανά τη δημοκρατία.

Να οραματιστούμε ξανά τη δημοκρατία, ως αέναη εργασία απελευθέρωσης που καθοδηγείται από τον ορθό λόγο, την ανθρωπιά και τη γνώση και εκφράζεται με ορθολογικούς θεσμούς και δημόσιο διάλογο που διεξάγεται στη βάση στοιχείων και γεγονότων. Να την οραματισθούμε ξανά ως διαδικασία ενδυνάμωσης των λαών που επιθυμούν να ζουν με αξιοπρέπεια, να έχουν τον έλεγχο της μοίρας τους και να συμμετέχουν στις αποφάσεις της κοινότητας και της πατρίδας τους. Διότι, όπως χαρακτηριστικά παρατήρησε ο Albert Camus, "η ελευθερία δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια ευκαιρία να γίνουμε καλύτεροι».

Η δημοκρατία είναι μία συνεχής διαδικασία διεύρυνσης της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και διαμόρφωσης ενεργών, υπεύθυνων πολιτών. Διότι το τίμημα της δημοκρατίας και της ελευθερίας είναι η διαρκής επαγρύπνηση.

Η δημοκρατία εξαρτάται, επίσης, από την αμοιβαία ανεκτικότητα. Από την ανοχή στη διαφορετική άποψη, την προθυμία να συζητήσουμε με τους πολιτικούς μας αντιπάλους, να λύσουμε ειρηνικά τις διαφορές μας μέσα από τον διάλογο και τις διαπραγματεύσεις: αυτό μας διδάσκει η δημοκρατική μας εμπειρία. Αυτό έχει κατακτήσει η σπουδαία μας Ευρωπαϊκή Ένωση στη διάρκεια των τελευταίων 70 ετών, εξασφαλίζοντας ειρήνη, ευημερία και «ενότητα μέσα από τη διαφορετικότητα».

Η δημοκρατία, τέλος, είναι ένα εγχείρημα ηθικής και ήθους: ευγένεια, σεβασμός προς τον άλλο, σεβασμός για το κράτος δικαίου, αίσθημα ευθύνης προς την κοινότητα και τη χώρα. Από αυτά τα υλικά είναι φτιαγμένος ο πολιτειακός πατριωτισμός μας.

Αυτές είναι οι αξίες που κρατούν ακμαία τη δημοκρατία μας. Αυτές είναι οι αξίες που θα της επιτρέψουν να υπερισχύσει των εχθρών της, στον βαθμό που όλοι μας είμαστε παρόντες, αγωνιζόμαστε, συμμετέχουμε, εκπαιδεύουμε, στον βαθμό που όλοι εμείς δεν θεωρούμε δεδομένη την πολύτιμη δημοκρατία μας.

Με χαρά σας καλωσορίζω στο Athens Democracy Forum 2020 και εύχομαι κάθε επιτυχία στις συζητήσεις σας».