Η σφαγή των Καλαβρύτων

Άλλη μια χρονιά έφτασε για να μας θυμίσει τη μαύρη επέτειο της σφαγής των Καλαβρύτων. Η 13η Δεκεμβρίου είναι μέρα που για τους ανθρώπους των Καλαβρύτων είναι κάτι ιδιαίτερο και σημαντικό. Εκεί ψηλά, σε αυτή την ορεινή κωμόπολη, πριν 76 χρόνια γράφτηκε μια μαύρη σελίδα από τους ναζί εναντίον του ντόπιου πληθυσμού. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και ας προσπαθήσουμε να θυμηθούμε τι ακριβώς έγινε τότε. Τον Οκτώβριο του 1943 ένα γερμανικό επίλεκτο τμήμα, της δύναμης ενός λόχου του που ανήκε στο 5^ο Σύνταγμα «Κυνηγών» με έδρα το Αίγιο, πήρε διαταγή να οδεύσει προς τα Καλάβρυτα όπου θα προσπαθούσε να ανιχνεύσει τις δυνάμεις των ανταρτών και αν ήτανε δυνατόν να τις εκμηδενίσει. Στην περιοχή Καλαβρύτων υπήρχε ένα τάγμα του ΕΛΑΣ με στρατιωτικό διοικητή τον Γεώργιο Αρετάκη, καπετάνιο τον καπετάν Δήμο και πολιτικό καθοδηγητή τον Γιάννη Κατσικόπουλο. Επικεφαλής του γερμανικού λόχου που όδευε προς τα Καλάβρυτα ήταν ο λοχαγός Σόμπερ. Οι αντάρτες θέλοντας να κερδίσουν χρόνο έστειλαν μια ομάδα από άντρες να καθυστερήσουν την επίλεκτη μονάδα των Γερμανών.

Οι Γερμανοί όμως κατάφεραν και ξέφυγαν και φτάσανε στη γραμμή Κερπινή-Ρωγών. Εκεί πραγματοποιήθηκε μια μάχη μεταξύ των Γερμανών και των ανδρών του ΕΛΑΣ, όπου τελικά οι Γερμανοί χάνουν και ο λοχαγός Σόμπερ αυτοκτονεί. Οι αντάρτες αφήνουνε μερικούς Γερμανούς να επιστρέψουν στο Αίγιον και συλλαμβάνουν τους υπόλοιπους με τους οποίους εισέρχονται θριαμβευτικά στα Καλάβρυτα και δημιουργούν ένα πρόχειρο στρατόπεδο στο σχολείο των Καλαβρύτων. Η γερμανική διοίκηση αμέσως αρχίζει διαπραγματεύσεις για την απελευθέρωση των Γερμανών στρατιωτών. Θα ήταν πολύ εύκολο να συνεχίσουμε με τρεις λέξεις, όπως, «οι διαπραγματεύσεις απέτυχαν».

Είναι σημαντικό όμως να αναλύσουμε λίγο εις βάθος γιατί απέτυχαν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Γερμανών και του ΕΛΑΣ. Συγκροτήθηκε μια επιτροπή η οποία είχε μέλη τον δήμαρχο Αίγιου Αλέξανδρο Καζάνη, τον δικηγόρο Παναγιώτη Μελεντζελόπουλο και δύο ιερείς εκ των οποίων ο ένας ήταν ο Κωσταντίνος Χρόνης, ο οποίος είχε διοριστεί από τον μητροπολίτη για τον σκοπό αυτό. Ο Μητροπολίτης Καλαβρύτων αρνήθηκε να μπει επικεφαλής της επιτροπής διαπραγματεύσεων παρόλο που γνώριζε προσωπικά τον διοικητή του ΕΛΑΣ στην περιοχή, Δημήτρη Μίχο. Ο λόγος άρνησης του Μητροπολίτη ήταν η έλλειψη θάρρους και όχι κάτι άλλο. Ο Μητροπολίτης Καλαβρύτων πληροφόρησε τον Κωσταντίνο Χρόνη ότι οι Γερμανοί του είχαν δείξει μια διαταγή η οποία έλεγε ότι σε περίπτωση ναυαγίου των διαπραγματεύσεων οι Γερμανοί θα σκότωναν για κάθε έναν Γερμανό 50 Έλληνες στην περιοχή των Καλαβρύτων και του Αίγιου.

Να σημειωθεί ότι οι ανταρτικές μονάδες του ΕΛΑΣ είχαν στα χέρια τους περίπου 80 Γερμανούς. Έτσι, λοιπόν, η επιτροπή ξεκινάει για να συναντηθεί με τους αντάρτες στις 6 Δεκέμβριου 1943. Φθανοντας στα Καλάβρυτα πληροφορούνται πως οι αντάρτες είναι στην τοποθεσία Σκεπαστό. Ξεκινώντας τις διαπραγματεύσεις η επιτροπή πληροφορεί τους αντάρτες ότι υπάρχει έτοιμη διαταγή για την εκτέλεση 4.500-5.000 αμάχων. Τότε πετάγεται ένας αντάρτης και λέει ότι δεν φοβούνται και ότι θα πιάσουνε και άλλους Γερμανούς, αν χρειαστεί. Κάπου εκεί παρεμβαίνει ο Μίχος και λέει να μη στεναχωριούνται και πως αύριο θα βρεθεί μια λύση. Την επομένη μέρα μετά από συζητήσεις καταλήγουν στη λύση ανταλλαγής των αιχμαλώτων.

Επιστρέφοντας στο Αίγιο ο Κωσταντίνος Χρόνης συναντιέται με τον φρούραρχο Αιγίου Τένερ. Αφού λοιπόν ενημερώνει τον Τένερ πως όλοι οι Γερμανοί είναι σώοι και αβλαβής, κουβεντιάζουνε για την ανταλλαγή αιχμάλωτων. Ο φρούραρχος στέλνει μέσω του Κωσταντίνου Χρόνη μια επιστολή προς το αρχηγείο του ΕΛΑΣ λέγοντας πως η γερμανική διοίκηση έχει απολύσει από τις φυλακές κρατουμένους (εννοούσε τους εθνικόφρονες) και πως στη φυλακή είναι κάποια «κακοποιά στοιχεία», δείχνοντας τους αριστερούς. Ο ΕΛΑΣ απάντησε την επομένη, με μια επιστολή γενικού περιεχομένου και χωρίς κάποια συγκεκριμένη απάντηση. Και οι δυο πλευρές αποφασίζουνε για την ανταλλαγή αιχμαλώτων και γι’ αυτό τον λόγο, ο αρχιμανδρίτης Κωσταντίνος Χρόνης ξαναπηγαίνει στο αρχηγείο του ΕΛΑΣ στη θέση Βυσωκά αυτή τη φορά για τις τελευταίες λεπτομέρειες. Στην περιοχή Κουνινά είχε γίνει κάποια συμπλοκή και ο αρχιμανδρίτης δίνει την επιστολή σε κάποιον καπετάνιο με το ψευδώνυμο Καραϊσκάκης. Το πραγματικό του όνομα ήταν Σπύρος Μαντέλης.

Ο Μαντέλης διαβεβαίωσε τον Κωσταντίνο Χρόνη πως θα έδινε αυτός την επιστολή στο αρχηγείο. Τελικά, ο ΕΛΑΣ με μια τελευταία επιστολή προς τη διοίκηση του Αιγίου υπαναχωρούσε και οι διαπραγματεύσεις έπεσαν στον Καιάδα. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να τονίσουμε πως πιθανόν είναι η παρακίνηση των Άγγλων για ναυάγιο των διαπραγματεύσεων προκειμένου να εκθέσουν το αντάρτικο. Μην ξεχνάμε πως βρισκόμασταν στο 1943, η ναζιστική Γερμανία είχε ηττηθεί στο Στάλινγκραντ και είχε αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για τη δημιουργία ενός δεύτερου μετώπου. Οι Γερμανοί εκστρατεύουν προκειμένου να απελευθερώσουν τους αιχμαλώτους. Οι αντάρτες στον κλοιό αυτό το γερμανικό, τελικά, εκτελούν τους αιχμαλώτους. Επίσης, σκοτώνουν τον ανδρικό πληθυσμό στην Κερπινή, ενώ μια άλλη μονάδα ανηφορίζει για το μοναστήρι Μέγα Σπήλαιο όπου σκοτώνει ρίχνοντας στον γκρεμό μονάχους και λαϊκούς. Οι Γερμανοί εισέρχονται στα Καλάβρυτα στις 9 Δεκεμβρίου.

Η κατάσταση είναι τραγική. Επικρατούσε φόβος, πανικός, αλλά και η προσδοκία ότι ίσως να μη συνέβαινε το παραμικρό. Οι Γερμανοί κατά την πάγια τακτική τους προσπαθούν να καθησυχάσουν τον πληθυσμό πως σκοπός τους ήταν οι αντάρτες και όχι ο άμαχος πληθυσμός. Στης 13 Δεκεμβρίου οι Γερμανοί συγκεντρώνουν όλο τον πληθυσμό στο σχολείο και διαχωρίζουν τους άντρες άνω των 14 ετών από τα γυναικόπαιδα. Τα γυναικόπαιδα παραμένουν στο σχολείο ενώ οι άντρες οδηγούνται στον λόφο του Καππή, εκεί όπου επρόκειτο να γραφεί με μαύρα γράμματα και να κορυφωθεί η επικείμενη σφαγή του τρίτου Ράιχ. Η συνέχεια είναι λίγο πολύ γνωστη. 1.300 άτομα εκτελούνται, και καταφέρνουν να γλιτώσουν από το εκτελεστικό απόσπασμα μόνο 13 τραυματίες όπου επέζησαν. Στη σφαγή των Καλαβρύτων συμμετείχαν γερμανοντυμένοι Έλληνες όπως οι εθελοντές ασφαλείας της ομάδας «Λεωνίδας».

Ακόμα και σήμερα προκύπτουν ορισμένα ερωτήματα. Είναι απορίας άξιο για ποιο λόγο οι αντάρτες κρατήσαν αιχμαλώτους από τη στιγμή που υπήρχε γενική διαταγή ότι ο ΕΛΑΣ δεν αιχμαλωτίζει για τον απλό λόγο ότι δεν υπήρχε επιμελητεία. Ο Λόχος του Σόμπερ αποτελείτο από όχι και τόσο μάχιμους στρατιώτες. Άρα μήπως η διοίκηση της Βέρμαχτ είχε ήδη σχεδιάσει το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων; Για ποιο λόγο οι αντάρτες έπεσαν στην παγίδα των Άγγλων και δεν απελευθέρωσαν τους αιχμαλώτους; Τόσο μεγάλη εξάρτηση είχε ο ΕΛΑΣ από τους Άγγλους στη συγκεκριμένη περίπτωση; Ποιος ο ρόλος του γραφείου του ΚΚΕ Πελοποννήσου; Γιατί ακόμα και την ύστατή στιγμή δεν βοήθησαν οι αντάρτες τον άμαχο πληθυσμό των Καλαβρύτων και τους άφησαν στη μοίρα τους; Μήπως τελικά οι Γερμανοί εξυπηρέτησαν, με το αποτρόπαιο έγκλημά τους, τις σκοτεινές φιλοδοξίες των Άγγλων και των ταγμάτων ασφαλείας;