Το τέλος του χιούμορ και η πολιτική ορθότητα

Η τρέχουσα εποχή της πολιτικής ορθότητας βάζει φρένο σε οποιαδήποτε αυθόρμητη έκφραση που περιλαμβάνει χαρακτηρισμούς. Πιάνεται η ψυχή σου πλέον όταν μια συζήτηση, ιδιαίτερα στην κοινωνική αρένα των social media, τείνει να αγγίξει ευαίσθητα ζητήματα κατηγοριών, μειονοτήτων και ανθρωπίνων χαρακτηριστικών. Επικίνδυνες λέξεις πλέον έχουν καταστεί λέξεις όπως χοντρός, αδύνατος, κοντός, νάνος για να μην επεκταθώ σε άλλες (επικίνδυνες) λέξεις που αφορούν το φύλο ή σεξουαλικές προτιμήσεις. Σύντομα οι λέξεις άνδρας, γυναίκα, φύλο ακόμη και ο όρος «φυσιολογικό» θα καταστούν απαγορευμένοι και συνάμα επικίνδυνοι. Αξίζει μάλιστα να διαβαστεί από όλους το βιβλίο με τίτλο «Η διάσωση του φυσιολογικού» του διάσημου Αμερικανού Ψυχιάτρου Allen Frances το οποίο διαπραγματεύεται την εξαφάνιση του όρου «φυσιολογικό» και από το πεδίο άσκησης της ιατρικής (κυκλοφορεί μεταφρασμένο στα ελληνικά από τις εκδόσεις Τραυλός). 

Εκείνο το ζωτικό συστατικό της (μέχρι σήμερα τουλάχιστον) ανθρώπινης ζωής, το οποίο κινδυνεύει άμεσα από την πολιτική ορθότητα είναι η κωμωδία και το χιούμορ. Είναι βέβαιο ότι αν ζούσαν σήμερα οι Σταν Λόρελ και Όλιβερ Χάρντι, το ιστορικό ντουέτο Χοντρός και Λιγνός, θα είχαν επικριθεί σφόδρα για το είδος των αστείων τους και εμείς (οι πολιτικά ορθοδομούντες) δεν θα κάναμε πλέον χρήση των «διαβολικών» χαρακτηρισμών «χοντρός και λιγνός». Η κωμωδία και η σάτιρα βασίστηκαν διαχρονικά σε ακραίους χαρακτηρισμούς και αντλούσαν έμπνευση  από ακραία σωματομετρικά και ψυχομετρικά ανθρώπινα  χαρακτηριστικά χωρίς αυτό να συνδέεται με υποτίμηση, προσβολή και αρνητικά συναισθήματα του κοινού ή των ιδίων των κωμικών. Και καρικατούρες, αντικείμενο της σάτιρας δηλαδή, γίνονται πάντα άτομα με κάτι το διαφορετικό και ξεχωριστό στην εμφάνιση ή την συμπεριφορά. Δεν εμπνέει συνήθως τον καλλιτέχνη της κωμωδίας ο βαρετός, τυποποιημένος και μέτριος άνθρωπος. Και ο καλλιτέχνης βλέπει με περισσότερη αγάπη, πραγματική αποδοχή και συμπάθεια το διαφορετικό. Σε αντίθεση με τους οπαδούς του πολιτικά ορθού που μέσα από μια υποκριτική-επί της ουσίας-συμπεριφορά μάλλον αναδεικνύουν τελικά τις διαφορές και τις υπερτονίζουν προς την κοινωνία. Είναι όπως όταν χρησιμοποιήσεις το περίφημο ρευστό μπλάνκο για να σβήσεις ένα μικρό ορθογραφικό λάθος σε τυπωμένο κείμενο αντί να αφήσεις να ξεφύγει το μάτι, έστω και αν το εντοπίσει. Με το μπλάνκο το διορθώνεις μεν αλλά παράλληλα το εντοπίζεις άμεσα, το τονίζεις, το κάνεις να φαίνεται πολύ μεγαλύτερο. Κάπως έτσι λειτουργεί και η πολιτική ορθότητα τελικά. Η πολιτική ορθότητα πηγάζει μέσα από την άρρωστη εμμονή της κοινωνίας μας με την απόλυτη ασφάλεια, την αδυναμία έκφρασης αρνητικών συναισθημάτων και την αποφυγή του κάθε μορφής ρίσκου. Το ενδιαφέρον είναι ότι η πολιτική ορθότητα βρίσκει τεράστια απήχηση στην αρένα των social media, μπροστά στην ακόρεστη δίψα για αίμα των social media η ιστορική ρωμαϊκή αρένα μοιάζει μηδαμινή. 

Ο περίφημος κωμικός John Cleese και βασικό στέλεχος του ιστορικού γκρουπ των Monty Python έχει δηλώσει ότι ο κόσμος του χιούμορ κινδυνεύει απόλυτα από την τρέχουσα εποχή της πολιτικής ορθότητας. Έχει μάλιστα πει το εξής πολύ χαρακτηριστικό για το ζήτημα αυτό: «Όταν είστε γύρω από υπερ-ευαίσθητους ανθρώπους, δεν μπορείτε να χαλαρώσετε και να είστε αυθόρμητοι, επειδή δεν έχετε ιδέα τι πρόκειται να τους αναστατώσει την επόμενη στιγμή. Και γι’ αυτό έχω προειδοποιηθεί πρόσφατα να μην πάω στις πανεπιστημιουπόλεις, διότι η πολιτική ορθότητα έχει φτάσει από το να είναι μια καλή ιδέα, η οποία είναι ας μην είμαστε κακοί ιδίως σε άτομα που δεν είναι σε θέση να φροντίσουν τον εαυτό τους πολύ καλά – αυτό είναι μια καλή ιδέα – στο σημείο όπου κάθε είδους κριτική ή οποιοδήποτε άτομο ή ομάδα μπορεί να χαρακτηριστεί σκληρή. Και το όλο θέμα σχετικά με το χιούμορ, το όλο θέμα σχετικά με την κωμωδία, και πιστέψτε με το έχω σκεφτεί αυτό, είναι ότι όλη η κωμωδία είναι κριτική… Όλο το χιούμορ είναι κριτικό. Αν αρχίσετε να λέτε-δεν πρέπει, δεν πρέπει να τους επικρίνω ή να τους προσβάλω-τότε το χιούμορ έχει φύγει. (Και) με το χιούμορ χάνεται και μια αίσθηση του μέτρου. Και τότε απ’ όσο μπορώ να καταλάβω, ζείτε στο 1984 του George Orwell». 

Οι καλλιτέχνες της κωμωδίας έχουν μια ικανότητα να προφητεύουν το μέλλον μέσα από μια βαθιά κατανόηση του βάθους της ανθρώπινης ψυχής. Και λένε πάντα την αλήθεια όπως ο γελωτοποιός στην τραγωδία «Βασιλιάς Ληρ» του Σαίξπηρ, πάντα έλεγε την αλήθεια στον Ληρ άσχετα αν εκείνος δεν ήθελε να την ακούσει. Κωμωδία, αυτοσαρκασμός και σαρκασμός, σάτιρα, χιούμορ. Όλα αυτά τα καλά για τον άνθρωπο και την κοινωνία συνδέονται απόλυτα με την ιδέα της ελεύθερης έκφρασης και της δημοκρατίας. Αν η πολιτική ορθότητα απειλεί τον κόσμο του χιούμορ τότε η πολιτική ορθότητα συνιστά νέα μορφή παγκόσμιας  απολυταρχίας και κατά μείζονα λόγο απειλεί την ίδια την δημοκρατία. Πρέπει να αντιληφθούμε ότι ο δικαιωματισμός-πολιτική ορθότητα θα φάει τα πραγματικά δικαιώματα. Και η αιχμή του δόρατος του δικαιωματισμού δεν είναι τελικά οι ίδιες οι ενδιαφερόμενες ομάδες αλλά ο πολεμοχαρής και αιμοδιψής γνωστός μας κόσμος των social media. Και πιστέψτε με-όσοι εξακολουθείτε να πιστεύετε στον δημιουργικό και πολιτισμένο διάλογο-μην ματαιοπονείτε εκθέτοντας τις απόψεις σας σε επίμαχες συζητήσεις δικαιωματισμού στα social media. Όχι μάλιστα ματαιοπονείτε μόνον αλλά ίσως δημιουργήσετε δυνητικά και επικίνδυνους εχθρούς επί της ουσίας. 

Όταν δηλώνει ο John Cleese ότι η πολιτική ορθότητα μας συνδέει με το 1984 του George Orwell έχει απόλυτα δίκιο. Παραθέτω το σχετικό απόσπασμα (κατάργηση του γέλιου) από το 1984, στο σημείο που ο εκπρόσωπος του Μεγάλου Αδελφού ομιλεί προς τον κρατούμενο Γουίλσον για τον κόσμο που θα επιβάλλει ο Μεγάλος Αδελφός: 

«Δεν θα υπάρχει γέλιο-παρά μόνο το γέλιο του θριάμβου για κάποιο νικημένο εχθρό, δεν θα υπάρχει τέχνη, λογοτεχνία, επιστήμη. Δεν θα υπάρχει διάκριση ανάμεσα στην ομορφιά και την ασχήμια. Δεν θα υπάρχει πια η περιέργεια ούτε η χαρά της ζωής. Δεν θα υπάρχει άμιλλα. Πάντα όμως θα υπάρχει η μέθη της δύναμης που ολοένα θα μεγαλώνει και θα οξύνεται περισσότερο. Σε κάθε στιγμή θα υπάρχει η αγαλλίαση να ποδοπατάς έναν ανήμπορο εχθρό. Αν θέλεις μια εικόνα του μέλλοντος φαντάσου μια μπότα να πατάει το πρόσωπο ενός ανθρώπου για πάντα».