Το 1978 ο Joan Linz, πολιτικός επιστήμονας και καθηνητής στο Γέιλ, δημοσίευσε το βιβλίο του «Η κατάρρευση των δημοκρατικών καθεστώτων». Επρόκειτο για μια μελέτη η οποία αναδείκνυε το πώς η στάση και οι συμπεριφορές των πολιτικών μπορούν είτε να ενισχύσουν τη δημοκρατία, είτε να τη θέσουν σε κίνδυνο και ενδεχομένως σε κατάρρευση.
Στο βιβλίο αυτό ο Linz κατηγοριοποίησε τις επικίνδυνες εκείνες ενδείξεις που επιτρέπουν να αναγνωρίσουμε αυταρχικές προθέσεις στις επιλογές και τη στρατηγική πολιτικών προσώπων. Πρόκειται για ένα σήμα κινδύνου, χρήσιμο για την ενεργοποίηση των δημοκρατικών αντανακλαστικών της κοινωνίας που μπορεί να λειτουργήσει αφυπνιστικά και άρα αποτελεσματικά.
Ο Linz περιέγραψε τις ακόλουθες «ανησυχητικές» ενδείξεις στην άσκηση της κατά τα άλλα δημοκρατικά εκλεγμένης εξουσίας:
Απόρριψη λεκτική ή έμπρακτη των κανόνων του «δημοκρατικού παιχνιδιού» ή σχετική έλλειψη σεβασμού σε αυτούς
Άρνηση αποδοχής των πολιτικών αντιπάλων ως ισότιμων παικτών
Ανοχή σε πράξεις βίας ή και ενθάρρυνσή τους
Ετοιμότητα στον περιορισμό της ελευθερίας έκφρασης των αντιπάλων, αλλά και των μη φιλικών μέσων μαζικής ενημέρωσης.
Η πολιτική αντιπαράθεση εντός του δημοκρατικού πλαισίου ασφαλώς συμπεριλαμβάνει σφοδρές συγκρούσεις και η εξαγωγή συμπερασμάτων, σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση του Linz, οφείλει να γίνεται με αυτοσυγκράτηση και αντικειμενικότητα. Αν η έντονη διαφωνία με τις ιδέες των πολιτικών αντιπάλων έχει ως κατάληξη την αναγόρευσή τους σε εχθρούς, με τους οποίους μάλιστα πρέπει «να ξεμπερδέψουμε», τότε οι κανόνες του δημοκρατικού παιχνιδιού επί της ουσίας παραβιάζονται με βαρύτατες συνέπειες για τη συνοχή της κοινωνίας και την πρόοδο της χώρας.
Η εχθροπάθεια και ο διχασμός συσπειρώνουν το κομματικό ακροατήριο, διαβρώνουν όμως ταυτόχρονα το σύνολο της κοινωνίας, ενώ παράλληλα αποτρέπουν κάθε δυνατότητα ανάπτυξης συλλογικής συνείδησης. Αν κυριαρχεί η συστηματική άρνηση και αμφισβήτηση της εντιμότητας, της φιλοπατρίας, των κινήτρων του αντιπάλου, με στόχο την πολιτική επικράτηση μέσω της εχθροπάθειας και του ακραίου φανατισμού, το πολιτικό σύστημα βρίσκεται σε κρίση και η δημοκρατία απειλείται άμεσα.
Η εχθροπάθεια και ο διχασμός συσπειρώνουν το κομματικό ακροατήριο, διαβρώνουν όμως ταυτόχρονα το σύνολο της κοινωνίας
Αν υπάρχει συστηματική ανοχή και κάλυψη πράξεων βίας και ανομίας όχι μόνο επειδή δεν καταδικάζονται απερίφραστα, αλλά κυρίως επειδή επιλέγεται για ιδεολογικούς και ψηφοθηρικούς λόγους, η ατιμωρησία και το ακαταδίωκτό τους, τότε η δημοκρατία βρίσκεται σε μέγιστο κίνδυνο. Τέλος αν απειλούνται με διώξεις και φυλακές όσοι είναι αντίπαλοι, είτε πρόκειται για πολιτικά πρόσωπα είτε για μέσα ενημέρωσης, τότε ο εκτροχιασμός είναι προφανής και το κράτος δικαίου απειλείται.
Όταν υπουργοί της κυβέρνησης δηλώνουν δημόσια χωρίς συνέπειες ότι «θα κερδίσουμε τις εκλογές αν βάλουμε κάποιους φυλακή» ο αυταρχισμός γίνεται κυρίαρχος, υπηρετώντας απροκάλυπτα τον στόχο της με κάθε τρόπο παραμονής στην εξουσία.
Όταν υπουργοί και βουλευτές της κυβέρνησης παρέχουν καθημερινά κάλυψη στην παράνομη και εγκληματική δράση τραμπούκικων ομάδων, τις οποίες εξαγνίζουν και νομιμοποιούν με τον όρο «συλλογικότητες του αντιεξουσιαστικού χώρου», τότε η βία εργαλειοποιείται υπηρετώντας το αντισυστημικό προφίλ ενός αυταρχικού καθεστώτος, με στόχο και πάλι τη διατήρηση της εξουσίας.
Όταν μέσα ενημέρωσης διώκονται και εκφοβίζονται επειδή προέβησαν σε δυσάρεστες για την κυβέρνηση αποκαλύψεις, τότε θίγονται θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος και του Συντάγματος. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις το κόστος για τη λειτουργία της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου είναι πελώριο.
Η πρώτη κρίσιμη μάχη που θα πρέπει να δοθεί είναι εκείνη της νοηματοδότησης με όρους σημερινούς της έννοιας πρόοδος και η σε αυτή τη βάση νέα κοινωνική συμφωνία
Στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση είναι πλέον προεξοφλημένο το γεγονός ότι με ευθύνη της κυβέρνησης θα κυριαρχήσουν συνθήκες ακραίας πόλωσης, στα όρια της εμφύλιας αναμέτρησης. Τα φαντάσματα του παρελθόντος θα επιστρατευθούν και με παραμορφωτικά κάτοπτρα θα επιχειρηθούν σύγχρονες αντανακλάσεις κλασικών δίπολων, με χαρακτηριστικότερο το δίλημμα πρόοδος/συντήρηση.
Η πρώτη κρίσιμη μάχη που θα πρέπει να δοθεί είναι εκείνη της νοηματοδότησης με όρους σημερινούς της έννοιας πρόοδος και η σε αυτή τη βάση νέα κοινωνική συμφωνία με πλατιά στρώματα της κοινωνίας που θέλουν να ζήσουν, να μορφωθούν, να εργαστούν, και να προκόψουν σε μια κανονική ευρωπαϊκή χώρα. Η δεύτερη μα όχι λιγότερο κρίσιμη μάχη είναι εκείνη απέναντι στην κατάρρευση της δημοκρατικής λειτουργίας, έτσι όπως ο Linz περιέγραψε.
Ο σεβασμός των κανόνων του «δημοκρατικού παιχνιδιού», η θεσμική αντιμετώπιση του πολιτικού αντιπάλου, η μηδενική ανοχή σε πράξεις βίας και η περιφρούρηση των εγγυήσεων ελευθερίας έκφρασης αντιπάλων και μέσων μαζικής ενημέρωσης, συνιστούν σήμερα για τη χώρα μας ανοιχτό πεδίο για την επανεκκίνηση της κλειδωνιζόμενης δημοκρατίας μας.
