Για τα θεμελιώδη, τα τεχνικά και τα πολιτικά ζητήματα του Ασφαλιστικού μίλησε στην ημερίδα του Ελληνοαμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου με θέμα «Μπορεί να Υπάρξει Βιωσιμότητα και Επάρκεια Παροχών στην Κοινωνική Ασφάλιση;», ο πρώην υπουργός Εργασίας Τάσος Γιαννίτσης.
Κατά τον κ. Γιαννίτση, «το πιο σημαντικό πολιτικό ζήτημα είναι να υπάρξει μια απάντηση που θα έχει διάρκεια, σταθερότητα και θα δημιουργεί εμπιστοσύνη στους ασφαλισμένους –εννοώ εργαζόμενους σε κάθε τομέα και με κάθε μορφή απασχόλησης και συνταξιούχους κάθε μορφής.
»Αυτό στην τεχνική ορολογία σημαίνει μεταρρύθμιση. Οτιδήποτε κάνει αναγκαία μια νέα σοβαρή ανατροπή των δεδομένων για τους ασφαλισμένους σε 2, 3, 5 ή και 10 χρόνια, είναι άλλο ένα χαμένο και καμένο διάστημα στη ζωή μερικών εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών, που έχουν εμπιστευτεί τη ζωή τους στο Κράτος και στη Δημοκρατία. […]
»Το δεύτερο σημείο αφορά στην αναγνώριση, ότι το πρόβλημα ξεπερνάει τις δυνατότητες μιας κυβέρνησης ή ενός κόμματος. Για να υπάρξει λύση δεν χρειάζονται απλώς συναινέσεις. Χρειάζεται πολιτική σύμπραξη, που δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς συλλογική αναγνώριση λαθών και συλλογική αντίληψη για τις νέες επιλογές. Για να γίνουν αυτά, χρειάζεται time out στις καταγγελίες για το χθες, για το σήμερα και για το αύριο. Χρειάζεται συνευθύνη, χρειάζεται, επίσης να δοθεί, για πρώτη φορά μετά το 2009, ένα βροντερό σήμα, ότι κάτι αλλάζει σε αυτή τη χώρα. Θα ήταν και το σήμα ότι η Ελλάδα μπορεί να ελπίζει ότι προοδευτικά θα βγει από την κρίση.
»Ένα τρίτο μείζον πολιτικό σημείο είναι ότι το ασφαλιστικό δεν αφορά μόνο το ειδικό πρόβλημα του ασφαλιστικού, ούτε μόνο τη σχέση εργαζόμενων, συνταξιούχων και άνεργων. Το ασφαλιστικό πάει χέρι-χέρι με την φτωχοποίηση όλης της κοινωνίας. Εχει αναχθεί σε στρατηγικό ζήτημα, αφορά την ανάπτυξη, την απασχόληση, τους νέους που φεύγουν, τον ‘πόλεμο γενεών’ που διαγράφεται. Οσο σαπίζει το ασφαλιστικό, τόσο θα σαπίζουν και πολλά γύρω του. Λυπάμαι για τη χρήση έντονων λέξεων, αλλά ζούμε σε εποχή όπου η υπέρβαση των προβλημάτων μας απαιτεί συγκρούσεις με την πραγματικότητα, με τον εαυτό μας, με το παρελθόν μας. Δεν μπορεί η παραπλάνηση και οι τόσο βαριές συνέπειές της για το σύνολο να έχουν ακόμα θέση στο δημόσιο σκηνικό. Το θέατρο έχει εξαντλήσει τα όρια του […]
»Ένα τέταρτο σημείο αφορά τη σχέση ασφαλιστικού και κοινωνικής πολιτικής. […]
Όσο για τις επιδράσεις του ασφαλιστικού, για τον κ. Γιαννίτση πρέπει να διακριθούν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:
Επιδράσεις στο μακρο-οικονομικό επίπεδο (ανάπτυξη-ύφεση, δημοσιονομικές ανισορροπίες, κ.α.).
Επιδράσεις στα ίδια τα μεγέθη του ασφαλιστικού συστήματος (εισροές στα Ταμεία, μη πληρωμή εισφορών, αριθμός δικαιούχων) και των ασφαλισμένων (ύψος συντάξεων, περικοπές, ποσοστό αναπλήρωσης, πολυετείς καθυστερήσεις στην απονομή της σύνταξης).
Επιδράσεις στην κατανομή του βάρους της κρίσης και στην κατανομή του εισοδήματος μεταξύ των κοινωνικών ομάδων και στην εξέλιξη των ανισοτήτων.
Με βάση τις επισημάνσεις αυτές, τα κατά τον κ. Γιαννίτση θεμελιώδη σημεία είναι:
»Το πρώτο αφορά το ερώτημα ποιος πληρώνει για το ασφαλιστικό, πώς και πόσο. Έχετε ως τίτλο της Ημερίδας τη συνύπαρξη της βιωσιμότητας και της επάρκειας παροχών. Πολύ βασικό ερώτημα. Η βιωσιμότητα όμως έχει δύο διαστάσεις. Η πρώτη, φυσικά, είναι η βιωσιμότητα του ίδιου του ασφαλιστικού. Το ασφαλιστικό έχει πάψει από καιρό να είναι βιώσιμο. Με δαπάνες 16.5% του ΑΕΠ (2014), από τις οποίες το 9.5% είναι κρατικές δαπάνες και το 7% οι εισφορές, υπάρχει πρόβλημα. Με ελλείμματα και κρατικές δαπάνες 133 δισεκατομμύρια ευρώ μεταξύ 2001 και 2009, που αντιπροσωπεύουν το 79% της αύξησης του δημόσιου χρέους στην ίδια περίοδο, υπάρχει επίσης πρόβλημα. Η ίδια σχέση για το 2010-2014 είναι ακόμα χειρότερη: 405%. Ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα.
»Τα μεγέθη αυτά δεν σημαίνουν πως άλλοι παράγοντες δεν επηρέασαν επίσης τα δημοσιονομικά ελλείμματα και το χρέος. Προφανώς και τα επηρέασαν. Δείχνουν όμως το μεγάλο βάρος που είχε το ασφαλιστικό και τη σημαντική επίδρασή του στη μεγάλη ύφεση, τη δημοσιονομική κατάρρευση, την ανεργία, την καθίζηση των επενδύσεων, τις περικοπές εισοδημάτων και κοινωνικών δαπανών και την αύξηση της φορολογίας, που ακολούθησαν.
»Η άποψη που μάγεψε ήταν ότι το ασφαλιστικό είναι θέμα πόρων. Ας το δούμε έτσι. Για ποιον τομέα πολιτικής μπορεί να αυξάνουν οι δαπάνες του χωρίς όριο; Θα σας πω, υπερβάλλοντας κάπως: για τον καθένα. Υπάρχει ένα πρόβλημα όμως. Θεωρητικά, θα μπορούσαν οι δαπάνες στο ασφαλιστικό να φτάσουν και στο 25% του ΑΕΠ. Όμως τι θα γινόταν; Θα κατέρρεε το σύστημα υγείας, εκπαίδευσης, δημόσιας διοίκησης, υποδομών, εσωτερικής ασφάλειας και πολλά άλλα. Αυτό θα σήμαινε ότι η πεισματική διατήρηση ενός ασφαλιστικού σε τροχιά εκτροχιασμού, οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην κατάρρευση της βιωσιμότητας βασικών τομέων λειτουργίας όλης της οικονομίας. Και εκεί είμαστε ήδη. Μεταξύ 2000 και 2012 η κρατική δαπάνη για ελλείμματα του ασφαλιστικού διπλασιάστηκε από 5.2% του ΑΕΠ στο 10.4%. Για ποιόν άλλο τομέα σημειώθηκε τέτοια αύξηση; Για τις επενδύσεις; Την εκπαίδευση; Την έρευνα; Μέσα στα χρόνια της κρίσης οι δαπάνες για την υγεία μειώθηκαν γύρω στα 6 δισεκατομμύρια ευρώ. Σε άλλους τομείς η ίδια εικόνα. Αυτό σημαίνει, ότι όταν μιλάμε για την αρχή της βιωσιμότητας δεν πρέπει να μένουμε μόνο στο ασφαλιστικό, που και αυτό είναι βαθιά καταρρακωμένο. Πρέπει να βλέπουμε και τη λειτουργία όλης της χώρας.
»Το ασφαλιστικό αντικατοπτρίζει μια θεμελιακή σύγκρουση στο εσωτερικό μιας κοινωνίας: την πάλη για την κατανομή του εισοδήματος (του ΑΕΠ), που παράγεται κάθε χρονιά, μεταξύ αυτών που συμμετέχουν στην παραγωγή του και εκείνων που δεν παράγουν, αλλά έχουν δικαίωμα συμμετοχής στο παραγόμενο εισόδημα μέσω των κανόνων συνταξιοδότησης, αλλά και εκείνων που ενώ είχαν ασήμαντη συμβολή στην παραγωγή, απαιτούν προνομιακά ασφαλιστικά δικαιώματα. Οι τρόποι απόσπασης πόρων από τους πρώτους και μεταφοράς τους στους δεύτερους (πρόσθετες ασφαλιστικές εισφορές, πρόσθετη φορολογία, εισφορές σε διάφορες συναλλαγές, ‘κουμπαράδες’ ή περικοπή κοινωνικών υπηρεσιών σε είδος που παρέχει το κράτος) έχει μικρή σημασία. Όλα οδηγούν στο ίδιο. Αυτό που μετράει είναι το τελικό συνολικό εισοδηματικό αποτέλεσμα για καθεμιά από αυτές τις δύο μεγάλες ομάδες.
»Με αφορμή τις δαπάνες υγείας που ανέφερα, θα αναφερθώ σε ένα άλλο θεμελιώδες σημείο. Ποιος πληρώνει και με ποιόν τρόπο; Γνωρίζουμε, ότι στη ζωή ‘δωρεάν γεύμα’ δεν υπάρχει. Το κόστος του ασφαλιστικού πληρώνεται από τις εισφορές και τους φόρους κάθε μορφής, αλλά και την ανάγκη αύξησης της ιδιωτικής δαπάνης, όταν το Κράτος μετατοπίζει δαπάνες από κάποιους τομείς στο ασφαλιστικό. Αυτό σημαίνει ότι τις συντάξεις τις πληρώνει ο εργαζόμενος με μειωμένο εισόδημα κατά 30% ή 50%, τις πληρώνει και ο άνεργος ή ο νέος εργαζόμενος με 450 ή 650 ευρώ. Τις συντάξεις όσων βγήκαν στα 45 ή τα 52 και παίρνουν σύνταξη μεγαλύτερη των μισθών που καταβάλλονται, τις πληρώνει ο κόσμος αυτός με τους άμεσους και έμμεσους φόρους, τους φόρους περιουσίας ή με τις διάχυτες άλλες επιβαρύνσεις των συναλλαγών, που καταλήγουν στα κρατικά ταμεία.
»Μίλησα προηγουμένως για πόλεμο γενεών, που είναι ήδη ορατός, καθώς ξεπεράσαμε το σημείο, όπου μπορούσαμε μέσα από βαθμιαίες παρεμβάσεις να βελτιώσουμε τις προοπτικές του ασφαλιστικού. Σήμερα, πλέον, όσοι εργάζονται, καλούνται να θυσιάσουν πολύ περισσότερα από όσα θυσίασαν οι παλαιότεροι, είτε μέσω μεγαλύτερων ασφαλιστικών εισφορών, είτε μέσω νέων φόρων, άλλων εισφορών ή τελών, είτε μέσω περικοπών δημοσίων δαπανών (για υγεία, εκπαίδευση κ.α.), ενώ έχουν και το βάρος της αποπληρωμής στο μέλλον των δυσβάστακτων χρεών του παρελθόντος. Επιπλέον, στερούνται κάθε βεβαιότητας για το μέλλον των δικών τους συντάξεων. Η πραγματικότητα αυτή δεν είναι βιώσιμη. Είναι ο μοχλός εκδίωξης των νέων και του μέλλοντος της χώρας στο εξωτερικό.
»Είναι θεμελιώδες να κατανοήσει κανείς, ότι το ασφαλιστικό ήταν και είναι γενεσιουργός παράγοντας της μεγάλης κρίσης μας. Η στενή σχέση του με τα δημοσιονομικά ελλείμματα, τη διόγκωση του χρέους, το δημογραφικό, την ικανότητα παραγωγής μεγέθυνσης, σημαίνει ότι αν ασφαλιστικό και μεγέθυνση δεν αντιμετωπιστούν παράλληλα, η χώρα θα μείνει σε τέλμα για πολύ. Αν το ασφαλιστικό εξακολουθεί να είναι παράγοντας κρίσης και τέλματος, ανάπτυξη που θα συμβάλει στην βελτίωση των μεγεθών του ασφαλιστικού δεν είναι εφικτή».
Τέλος, στο διά ταύτα, ο πρώην υπουργός επισημαίνει:
1. Το ασφαλιστικό έχει φτάσει σε ένα σημείο, όπου κάθε απόπειρα για βελτίωση μόνο με τα εργαλεία του ίδιου του ασφαλιστικού είναι αδιέξοδη και οδηγεί σε νέες περικοπές. Πολλές αλλαγές είναι αναγκαίες, όμως αυτές από μόνες τους δεν θα αποκαταστήσουν την ισορροπία. Σήμερα, καταλυτική επίδραση έχουν ορισμένα δομικά στοιχεία του ασφαλιστικού, όπως:
Τι κάνουμε για τη γήρανση του πληθυσμού,
Πώς αναστρέφουμε την τεράστια ανατροπή στη σχέση εργαζόμενων-συνταξιούχων,
Γιατί οι κυβερνήσεις αδυνατούν να συλλάβουν έστω και τμήμα της εισφοροδιαφυγής και της φοροδιαφυγής ή της άρνησης καταβολής φόρων και εισφορών από όσους έχουν δυνατότητα να πληρώσουν τις βεβαιωμένες υποχρεώσεις τους, όταν σήμερα έχουν καταποντιστεί τόσα πολλά, και συνεχώς κάνουν λόγο για νέους φόρους από όσους είναι συνεπείς; Τι επιπτώσεις έχει αυτό στην ανάπτυξη και τη συνοχή της κοινωνίας;
2. Λόγω του κεντρικού ρόλου που έπαιξε το ασφαλιστικό στην κρίση, η πολιτική του διαχείριση παραπέμπει στο σύνολο των πολιτικών που επηρεάζουν την πορεία της οικονομίας. Τα περιθώρια αντιμετώπισης του ασφαλιστικού με εργαλεία πολιτικής που επικεντρώνονται αποκλειστικά στο ασφαλιστικό σύστημα, εννοώ στις εισφορές, στο ύψος συντάξεων, στις ηλικίες, στους τρόπους υπολογισμού της σύνταξης, έχουν γίνει ασφυκτικά. Η επιστροφή σε θετικούς ρυθμούς μεγέθυνσης αποτελεί το πιο θεμελιακό στοιχείο για την αντιμετώπιση του προβλήματος, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα δημιουργήσει συνθήκες επιστροφής σε πρακτικές που δημιούργησαν την κρίση. Το ζητούμενο είναι να μην επιτυγχάνεται η αριθμητική ισορροπία το ασφαλιστικού σε ένα όλο και χαμηλότερο εισοδηματικό επίπεδο. Διαφορετικά, παρεμβάσεις στο ασφαλιστικό σε συνθήκες αρνητικών ή στάσιμων ρυθμών μεγέθυνσης θα σημαίνουν πρόσθετη κάθοδο στη φτωχοποίηση, για τους συνταξιούχους, τους εργαζόμενους, όλους.
3. Το είδος της παραγωγικής βάσης της χώρας είναι κρίσιμο στοιχείο. Η παραγωγική ανάπτυξη της χώρας πάσχει. Δεν μπορεί να προσβλέπει κανείς σε ένα ανθεκτικό σύστημα είτε κοινωνικής ασφάλισης, είτε μακροοικονομικών επιδόσεων, είτε δημοσιονομικής ισορροπίας, είτε απασχόλησης, αν δεν ισχυροποιήσει την παραγωγική βάση. Υπάρχει μια αλυσίδα αλληλεξαρτήσεων μεταξύ όλων αυτών των μεγεθών, που τα οδηγεί όλα, είτε προς τα επάνω, είτε προς τα κάτω. Γι αυτό σημασία δεν έχει μόνο η επιλογή μιας ασφαλιστικής μεταρρύθμισης, αλλά και μιας συνολικής πολιτικής, που δεν ακυρώνει ή δεν υπονομεύει καίρια στοιχεία της οικονομικής και κοινωνικής ισορροπίας και, φυσικά, της ίδιας της μεταρρύθμισης.
4. Σήμερα, η πολιτική διαχείριση του ασφαλιστικού έχει κάνει την θεσμοθέτηση μιας κεφαλαιοποιητικής διάστασης αναπότρεπτη. Η εισαγωγή μιας συμπληρωματικής κεφαλαιοποιητικής διάστασης στο ασφαλιστικό σύστημα θα εξασφαλίζει στον ασφαλισμένο ότι οι εισφορές του θα καλύψουν τις δικές του ανάγκες, όταν θα έρθει η ώρα. Το δημόσιο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης πλεονεκτεί του κεφαλαιοποιητικού, όσο το Δημόσιο σέβεται τους ασφαλισμένους και τους κανόνες που το ίδιο έχει θεσπίσει. Προσωπικά, το 2001, είχα θεωρήσει ότι δεν χρειαζόταν να προχωρήσουμε προς την κατεύθυνση αυτή. Μεσολάβησαν όμως εξελίξεις, που ανέδειξαν την τεράστια αναξιοπιστία του Κράτους στη διαχείριση των ασφαλιστικών σχέσεων, τις ισχυρές αυθαίρετες παρεμβάσεις του στην ανακατανομή ασφαλιστικών δικαιωμάτων και που οδήγησαν στην πλήρη κατάργηση της αρχής της αλληλεγγύης των γενεών. Η άρνηση σήμερα να διευρυνθεί το δημόσιο διανεμητικό σύστημα προς ένα σύστημα που θα διασφαλίζει στον ασφαλισμένο, ότι οι εισφορές του δεν θα χαθούν στο απώτερο μέλλον, δεν είναι γιατί υπάρχει πολιτιτκή έγνοια για τους ασφαλισμένους. Είναι γιατί η χρήση πόρων των Ταμείων για να απονεμηθούν αυθαίρετα δωρεάν πρόσοδοι σε κατηγορίες ή πρόσωπα που διαφορετικά δεν θα έπαιρναν ποτέ, δίνει την πολιτική ευχέρεια να μεταφερθεί το πρόβλημα στο μέλλον, και μάλιστα με σοβαρή επιδείνωση του προβλήματος. Οφείλεται, επίσης, στο ότι το δημόσιο σύστημα επιτρέπει κάθε είδους παρεμβάσεις και αυθαιρεσίες στη διαχείριση της αποταμίευσης των ασφαλισμένων και όσοι έχουν εμπλοκή σε τέτοιας μορφής παρεμβάσεις, είτε ως φορείς απονομής, είτε ως δέκτες ασφαλιστικών δικαιωμάτων, βλέπουν ότι θα περιοριστεί η δυνατότητά τους να παρεμβαίνουν στα ασφαλιστικά δικαιώματα για λόγους πολιτικών συμφερόντων.
9°
