Προσβάσιμος τουρισμός

Γράφει η Δρ. Γεωργία Λ. Παπαϊωάννου*

Ο εναλλακτικός τουρισμός είναι μικρής κλίμακας, μη συμβατικής φύσης, μη μαζικής εξειδίκευσης, καθώς είναι κοινωνικά και περιβαλλοντολογικά ευαίσθητος και γεμάτος σεβασμό, σε αντίθεση με το συμβατικό τύπο μαζικού τουρισμού.

Προσβάσιμος τουρισμός είναι η συνεχής προσπάθεια για να εξασφαλιστούν τουριστικοί προορισμοί, προϊόντα και υπηρεσίες προσιτά σε όλους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από τους φυσικούς τους περιορισμούς, αναπηρία ή ηλικία. Περιλαμβάνει δημόσιες και ιδιωτικές τουριστικές περιοχές.

Ο όρος έχει οριστεί από Darcy και Dickson ως εξής: Ο Προσβάσιμος τουρισμός επιτρέπει στους ανθρώπους με απαιτήσεις πρόσβασης, συμπεριλαμβανομένης της κινητικότητας, όρασης, ακοής και γνωστικές διαστάσεις της πρόσβασης, να λειτουργούν ανεξάρτητα και με ισότητα και αξιοπρέπεια μέσα από την παράδοση των καθολικού σχεδιασμού τουριστικών προϊόντων, υπηρεσιών και περιβαλλόντων.

Ο ορισμός αυτός περιλαμβάνει όλους τους ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που ταξιδεύουν με παιδιά σε καροτσάκια, άτομα με αναπηρίες και ηλικιωμένους. Η σύγχρονη κοινωνία έχει όλο και μεγαλύτερη επίγνωση της έννοιας της ένταξης των ατόμων με αναπηρίες.

Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα ΑμεΑ δεν είναι αποτέλεσμα των ατομικών λειτουργικών περιορισμών τους, αλλά των ατελειών της κοινωνίας, οι οποίες ορθώνουν εμπόδια στην ικανοποίηση των αναγκών των ατόμων αυτών. Eίναι καθοριστική αυτή η πρόκληση, δηλαδή της δημιουργίας μιας κοινωνίας που θα χαρακτηρίζεται από συνοχή, δικαιοσύνη και ισότητα.

Ο Αναπηρικός και προσβάσιμος Τουρισμός είναι και δικαίωμα και υποχρέωση

Το μέγεθος της διεθνούς τουριστικής αγοράς των ΑμεΑ είναι πολύ μεγαλύτερο από το μέγεθος άλλων αγορών (θρησκευτικός, συνεδριακός, οικολογικός, αγροτουρισμός κ.α.) προς τις οποίες έχουν στραφεί επί χρόνια οι σχεδιασμοί τουριστικής πολιτικής για την προσέλκυση νέων πελατών.

Η Χώρα μας, όπως και όλες οι χώρες της ΕΕ, έχει υπογράψει τη Διεθνή Σύμβαση του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα των ΑμεΑ, στην οποία αναφέρονται αναλυτικά οι υποχρεώσεις των κρατών σχετικά με την προσβασιμότητα. Θέλουμε να μπορεί να επισκεφτεί τη χώρα μας ο τουρίστας από την άλλη άκρη της γης, αλλά και ο ίδιος ο Έλληνας με αναπηρία να μπορεί να ταξιδέψει στη χώρα του.

Δυστυχώς, ο συντονισμός είναι ελλιπής. Η διεθνής τουριστική αγορά των ΑμεΑ είναι αναξιοποίητη για την Ελλάδα.

Ο σχεδιασμός τουριστικής πολιτικής στη χώρα μας δεν έχει διαχρονικά συμπεριλάβει ως κριτήριο την ικανοποίηση των αναγκών των τουριστών με αναπηρία. Πρόκειται περί στρατηγικού λάθους, όπως αποδεικνύουν τα σχετικά στοιχεία και ευρήματα με την διεθνή τουριστική αγορά των ΑμεΑ. Με στοιχεία από το Ευρωπαϊκό Forum για την Αναπηρία (European Disability Forum), υπάρχουν περίπου 50 εκατομμύρια άνθρωποι με κάποιας μορφής αναπηρία στην Ευρώπη. Αν ληφθεί μάλιστα υπόψη ο ταχέως αναπτυσσόμενος πληθυσμός ηλικίας άνω των 65 και το γεγονός ότι τα άτομα με αναπηρία σπάνια ταξιδεύουν μόνα τους, τότε αυτή η αγορά σχεδόν τριπλασιάζεται. Τα πιο αξιόπιστα στοιχεία μας προσφέρονται από αναλυτική μελέτη του γερμανικού υπουργείου οικονομικών που είχε ως θέμα την δυναμική, τις προδιαγραφές και τις ιδιαιτερότητες της συγκεκριμένης τουριστικής αγοράς. Τα τεκμήρια της μελέτης «κραυγάζουν» υπέρ της αναγκαιότητας να επενδυθεί νους και χρήμα υπέρ της προσέλκυσης της τουριστικής αγοράς των ΑμεΑ, ιδιαίτερα από χώρες όπως η Ελλάδα, η οικονομία της οποίας είναι άμεσα συνδεδεμένη με το τουριστικό προϊόν.

Προαπαιτούμενο για την επιτυχημένη ανάπτυξη ενός Προσβάσιμου Τουριστικού Προϊόντος είναι η Ολιστική Προσέγγιση.

Η διασφάλιση της προσβασιμότητας απαιτεί σύνθετο σχεδιασμό και υλοποίηση δράσεων βραχείας και μακράς διάρκειας, μεθοδευμένες συνέργιες σε οριζόντια και κάθετα επίπεδα (τοπικό, εθνικό, ευρωπαϊκό, διεθνές), με παρεμβάσεις σε πολλούς τομείς ταυτόχρονα (π.χ. κατοικία, εργασία, εμπόριο, αναψυχή, εκπαίδευση, άθληση / πολιτισμός, μεταφορές, κ.λπ.) στη λογική δημιουργίας προσβάσιμων αλυσίδων και δικτύων με προοπτική συνεχούς ανάπτυξης και επέκτασης αυτών.

Αλλά και «προσβάσιμες νοοτροπίες» πολιτών κατάλληλα εκπαιδευμένων στην προώθηση, το σεβασμό και τη διαφύλαξη των όποιων παρεμβάσεων και την αποδοχή της πολυμορφίας. Είναι εμφανές ότι μια αλυσίδα ή ένα δίκτυο είναι δυναμικά στοιχεία, με δυνατότητες συνεχούς ανάπτυξης και επέκτασης μέχρι την πλήρη κάλυψη των υποδομών και υπηρεσιών σε τοπικό, εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.

Αυτή ακριβώς η δυναμική είναι που γεννά:

• την ανάγκη τυποποίησης, έτσι ώστε να διασφαλίζεται αφενός η αναγνωρισιμότητα των στοιχείων που χρησιμοποιούνται για την εξασφάλιση της προσβασιμότητας και αφετέρου το ίδιο επίπεδο άνεσης και ασφάλειας,

• την ανάγκη μόνιμης συνεργασίας σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο για ανταλλαγή σχετικής τεχνογνωσίας και αξιοποίησης της αποκτηθείσας εμπειρίας.

Απαραίτητη προϋπόθεση επιτυχίας ενός σχεδίου δράσης αποτελεί η συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία και των οργανώσεων, εργαστηρίων ΑΜΕΑ, ΜΚΟ κ.λ., δεδομένου ότι κανείς δε γνωρίζει τις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία καλύτερα από τα ίδια τα άτομα με αναπηρία.

Βασικές προϋποθέσεις για το σχεδιασμό και την εφαρμογή της προσβασιμότητας στα άτομα με αναπηρία

O «Σχεδιασμός για όλους» (Design for All) είναι το εργαλείο για τη διασφάλιση της προσβασιμότητας και προϋποθέτει:

• την πρόβλεψη και παροχή στο μέγιστο δυνατό βαθμό όλων εκείνων των  βοηθημάτων και εξοπλισμών, που είναι απαραίτητα στα άτομα με αναπηρία για τη διασφάλιση της ισότιμης κοινωνικής κατάστασης αυτών και

• το σχεδιασμό περιβαλλόντων (υποδομές, υπηρεσίες και αγαθά) απαρχής προσβάσιμων, που λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες όλων, έτσι ώστε να περιορίζεται στο ελάχιστο η χρήση των προαναφερθέντων βοηθημάτων, εξοπλισμών και λοιπών ειδικών κατασκευών και κατά συνέπεια και κάθε επιπλέον κόστος διασφάλισης της ισότιμης κοινωνικής κατάστασης όλων των πολιτών.

Ο Σχεδιασμός για όλους βασίζεται στις παρακάτω αρχές:

• Ισοτιμία στη δυνατότητα χρήσης, ο σχεδιασμός απευθύνεται σε άτομα διαφόρων

δεξιοτήτων

• Προσαρμοστικότητα στη χρήση, ο σχεδιασμός εξυπηρετεί ένα ευρύ φάσμα ατομικών προτιμήσεων και δεξιοτήτων

• Απλή και διαισθητική χρήση, η χρήση των προϊόντων του σχεδιασμού να είναι εύκολα αντιληπτή από όλους ανεξάρτητα από το μορφωτικό τους επίπεδο, τις εμπειρίες τους, γλωσσικές δεξιότητες ή την δυνατότητα συγκέντρωσης που διαθέτουν.

• Εύληπτη πληροφόρηση, ο σχεδιασμός προβλέπει την αποτελεσματική επικοινωνία με τον χρήστη των προϊόντων ανεξάρτητα από την δυνατότητα αντίληψης αυτού.

• Ανοχή στα λάθη. ο σχεδιασμός ελαχιστοποιεί τους κινδύνους και τα αρνητικά αποτελέσματα από λανθασμένη ή αθέλητη πράξη.

• Καταβολή μικρής φυσικής προσπάθειας, τα προϊόντα του σχεδιασμού μπορούν να χρησιμοποιηθούν με αποτελεσματικότητα και άνεση με την ελάχιστη προσπάθεια.

• Κατάλληλες διαστάσεις και επιφάνεια προσέγγισης και χρήσης, ο σχεδιασμός λαμβάνει υπόψη του τις απαιτήσεις σε διαστάσεις και επιφάνειες για την προσέγγιση, χειρισμό και χρήση ανεξάρτητα από τη σωματική διάπλαση του χρήστη, τη στάση του σώματός του και τις δυνατότητες κίνησης που διαθέτει.

Η εφαρμογή του «Σχεδιασμού για όλους» στα προϊόντα και τις υπηρεσίες των επιχειρήσεων προσδίδει σε αυτά πρόσθετη αξία και διευρύνει την ομάδα των καταναλωτών στην οποία απευθύνονται, ενώ περιορίζει την υποχρέωση των Φορέων για πρόβλεψη και παροχή πρόσθετων εξειδικευμένων λύσεων και εφαρμογών άρα τους εξοικονομεί πόρους. Στην ουσία διασφαλίζει στην πράξη τη βασική δημοκρατική αρχή του σεβασμού της πολυμορφίας και της ισότητας.

Πρέπει να διεκδικούμε και να δουλεύουμε σε αυτή την κατεύθυνση ώστε να καθίσουν στο τραπέζι όλοι οι παράγοντες της τουριστικής αγοράς, μαζί με τους εκπροσώπους του αναπηρικού κινήματος και να αποφασιστούν και να υλοποιηθούν έργα στήριξης του «Τουρισμού για Όλους».

*Δρ. Γεωργία Λ. Παπαϊωάννου
PhD Disabled & Sport Tourism
M.Sc. Sport Management
M.Sc. Adapted Physical Activity and Sport
PGDip. Business Administration (eede)
B.Sc. Sport Studies and Physical Education