Το σύγχρονο πνεύμα των Χριστουγέννων: Σταχομαζώχτρες και Αντουανέτες

Το χιόνι γίνεται όλο και πιο σπάνιο λόγω φαινομένου «θερμοκηπίου», τα Χριστούγεννα όμως αντιπροσωπεύουν ένα κυρίως πνευματικό γεγονός (για τους χριστιανούς), το οποίο έχει αποτελέσει όμως αντικείμενο μέγιστης εμπορικής εκμετάλλευσης. Κάθε χρονιά που περνάει διαπιστώνω ότι αρχίζει όλο και νωρίτερα το πανηγύρι της αγοράς των Χριστουγέννων. Όταν ήμουν παιδί, οι επισημότητες του εορτασμού, οι διακοσμήσεις, τα μεγάλα φώτα και τα λαμπιόνια ξεκινούσαν περίπου μία εβδομάδα πριν από την ημέρα των Χριστουγέννων, τώρα αρχίζουν από τα μέσα του Νοέμβρη. Όταν ζούσα στο Λονδίνο (τέλη δεκαετίας του '80), είχα παρατηρήσει έκπληκτος για πρώτη φορά ότι ο σπινθήρας της αγοράς των Χριστουγέννων έκανε την εμφάνιση του ήδη στις αρχές του Οκτώβρη! Στον δυτικό κόσμο η γέννηση του Χριστού έχει τόσο πολύ εκκοσμικευθεί και εκφυλισθεί σε μεγάλη μπίζνα, ώστε έχει απόλυτα υποβαθμιστεί η πνευματική διάσταση της εορτής των Χριστουγέννων. 

Με το έμπα του Δεκέμβρη αρχίζει η μυρωδιά των Χριστουγέννων και η προσδοκία του χιονιού. Αυτή η προσδοκία είτε ουσιαστικά είτε με την τρέχουσα εμπορική της έννοια ξαναδίνει ζωή στην πιο προσφιλή χώρα της προσωπικής μας μυθολογίας που είναι τα παιδικά μας χρόνια. Εκεί μας ταξιδεύουν συχνά, με όχημα τη νοσταλγία, οι αναμνήσεις και τα όνειρα. Και σε έναν τέτοιο νόστο τα παιχνίδια αναλαμβάνουν έναν κυρίαρχο ρόλο. Τα παιχνίδια που μεγαλώσαμε και συνδεθήκαμε μαζί τους, τα παιχνίδια που καταστρέψαμε, τα παιχνίδια που είχαν άλλοι και εμείς δεν αποκτήσαμε ποτέ. Αυτά τα παιχνίδια που ζωντανεύουν από τα ραβδί της ζαχαρένιας νεράιδας κάθε Δεκέμβρη πριν από τα Χριστούγεννα  για να μας ταξιδέψουν πίσω στον χρόνο και την ανεμελιά της παιδικής μας ηλικίας. Κάθε φορά που τις μέρες του Δεκέμβρη σκαλίζουμε κάποια αποθήκη ή ένα σκονισμένο πατάρι, θα τύχει απρόσμενα να βρεθούμε απέναντι σε κάποιο παλιό παιχνίδι και τότε το παραμύθι του ξύλινου «Καρυοθραύστη» ζωντανεύει. Για τους ανθρώπους της λογοτεχνίας το τρομερό παιδί της 7ης τέχνης, ο Όρσον Ουέλες, έχει φιλοτεχνήσει, στην κλασική ταινία του ο Πολίτης Κέιν (1941), το μαγικό αίνιγμα της λέξης «ROSEBUD», που αποτελεί την πιο ταιριαστή λέξη για τις μέρες του Δεκέμβρη: το χιονισμένο τοπίο της παιδικότητας και το μικρό έλκυθρο κλεισμένα στη διάφανη γυάλινη σφαίρα με τις ανάλαφρες νιφάδες της νοσταλγίας.

Το αίνιγμα της λέξης «Rosebud» με ό,τι νοσταλγικά ρομαντικό τοποθετείται σε έναν αμερικανικό η βόρειο-ευρωπαϊκό χώρο δεν έχει καμία σχέση με τις αντίξοες συνθήκες του χειμώνα μέσα στις οποίες καλείται να επιβιώσει η ψυχή των ηρώων του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Μέσα στα χειμωνιάτικα διηγήματα του κυρ-Αλέκου των ελληνικών γραμμάτων το εξωτερικό περιβάλλον παραμένει παγωμένο και χιονισμένο, αλλά οι ψυχές παραμένουν θερμές. Εκεί ο Μπαρμπα-Στεφανής, ο Μπάρμπα-Γιαννιός και ο Βασίλης της Μυλωνούς πάλεψαν με τον χιονιά, αλλά με μεγάλη επιμονή και πίστη έφτασαν στο ερημικό ξωκκλήσι, στον Χριστό στο Κάστρο, για να ανάψουν τα κεριά την ημέρα των Χριστουγέννων. Μισοπνιγμένοι, παγωμένοι, αλμυροί από τη θάλασσα και «λευκοί από χιόνα», μελανιασμένοι στα χείλη αλλά θερμοί την καρδίαν. Τη θέρμη τους τη συντηρούσε η πίστη να φτάσουν στην ανεμοδαρμένη και δύσβατη βουνοκορφή μέσα στην καρδιά του χειμώνα: «Ησθάνθησαν τόσον την χαράν του να ζώσι και να έχουσι φθάσει αισίως εις το τέρμα της πορείας των, είς τον ναόν του Κυρίου», γράφει με τις μαγικές αυτές λέξεις στο πρωτότυπο κείμενο ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στο διήγημά του «Στο Χριστό στο Κάστρο».

Μακριά νυχτωμένοι οι νεότεροι σήμερα (με ελάχιστες εξαιρέσεις) από την παπαδιαμαντική γλώσσα και το πνεύμα του Μπάρμπα-Στεφανή και του Βασίλη της Μιχαλούς. Και λογικό είναι τα νέα παιδιά να θεωρούν την παπαδιαμαντική γλώσσα «αλαμπουρνέζικη», επειδή μεθοδευμένα και σταδιακά αποκόπηκαν από τις ρίζες της φωτισμένης ελληνικής παιδείας. Φτωχοί οι ήρωες του κυρ-Αλέκου, δύστυχοι, με ελάχιστα υλικά αγαθά αλλά με απέραντη καρδιά και φωτεινό πνεύμα. Ο φτωχός κατείχε περίοπτη θέση σε αυτές τις κοινωνίες, επειδή μπορεί να ήταν φιλότιμος, αξιοπρεπής, πιστός, τίμιος, δουλευτής. Σήμερα ο φτωχός θεωρείται αποτυχημένος, κατάπτυστος και άχρηστος μέσα στην καταναλωτική κοινωνία, διότι αδυνατεί να τροφοδοτήσει με χρήμα το αδηφάγο τέρας των αγορών (χρήμα=αίμα για το θηρίο των αγορών). Ο μοναδικός τρόπος να επιβιώσει ο σημερινός πτωχός είναι ως υποτελής «πτωχο-λάζαρος» υπηρέτης πολυεθνικών εταιρειών, θα τρέφεται μάλιστα από τα ψιχία του τραπεζιού της ευμάρειας των ελαχίστων -εφόσον εκείνοι δεχθούν να τον ελεήσουν.

Αναρωτιέμαι τι έχει τελικά κερδίσει ο κόσμος των ανθρώπων σήμερα που γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα, δηλαδή σχεδόν 2020 χρόνια μετά τη γέννηση του Χριστού. Αναμφίβολα η εμφάνιση του Χριστού στον κόσμο ανέτρεψε τα δεδομένα και έδωσε μια ελπιδοφόρα διάσταση στους απλούς ανθρώπους της εποχής εκείνης. Μέσα σε μια τυραννική περίοδο της PaxRomana που κυριαρχούσε η δουλεία και η πλήρης απαξίωση της ανθρώπινης υπόστασης, ο Χριστός έπεσε σαν ατομική βόμβα και κυριολεκτικά σάρωσε τα τότε ατομικά και κοινωνικά δεδομένα. Ο Χριστός έδωσε αξία στο ανθρώπινο πρόσωπο, ανεξάρτητα από εθνότητα, φύλο, πλούτο, κοινωνική θέση. Ο Χριστός έδωσε μια πνευματική διάσταση στο ανθρώπινο γίγνεσθαι πέραν της υλικής πραγματικότητας και της προοπτικής απόκτησης πλούτου. Με τη διδασκαλία της αγάπης ο Χριστός βάζει φωτιά στην ιουδαική αντίληψη του Μωσαικού νόμου που έβλεπε τις ανθρώπινες πράξεις μέσα από την ψυχρή  λογική ενός εκδικητικού και τιμωρού Θεού (οφθαλμός αντί οφθαλμού). Κάθε μεταφυσική προσέγγιση είναι άχρηστη στον Φαρισαίο του ιουδαικού νόμου ο οποίος υποκριτικά επιβλέπει την τήρηση του γράμματος του νόμου. Ο ανηλεής τοκογλύφος Σκρούτζ τον οποίο παιδαγωγεί οριστικά «Το πνεύμα των Χριστουγέννων» στην κλασσική ιστορία του Ντίκενς (αφού του έδειξε μέσα από ένα όραμα το μελλοντικό τέλος του) αποτελεί μια πετυχημένη προσωποποίηση του φαρισαικού μοντέλου ζωής το οποίο στηλίτευσε ο Χριστός.  Προκλητικά επαναστατική μορφή υπήρξε για την εποχή του ο Χριστός και όπως αναφέρεται στα ευαγγέλια πραγματικά «έβαλε μαχαίρι» στα κρατούντα της εποχής εκείνης, άλλωστε γιαυτό και σταυρώθηκε. Εξοντώθηκε από τον παραδοσιακό Φαρισαισμό επειδή κυρίως χάλασε τις εμπορικές πράξεις του Σαββάτου μέσα στο Ναό του Σολομώντα. Χάλασε το μεγάλο παζάρι (bigbusiness) όταν πέταξε με το μαστίγιο τους ιουδαίους εμπόρους έξω από τον ιερό χώρο (τον οίκο του πατρός μου ποιήσατε οίκον εμπορίου! είχε φωνάξει). Ακόμη και οι θιασώτες του ιστορικού υλισμού και του μαρξισμού, παρά τον αγνωστικισμό τους, έχουν αποδεχθεί τον σπουδαίο ρόλο του Χριστού και τον έχουν χαρακτηρίσει (επιφανειακά) ως τον «πρώτο ιστορικά κομμουνιστή».  Ποια είναι όμως η εικόνα του κόσμου σήμερα όταν έχουν περάσει περισσότερο από δύο χιλιετίες μετά την καταλυτική για τον πολιτισμό μας εμφάνιση του Χριστού;

Δυστυχώς η εικόνα του σημερινού κόσμου δεν διαφέρει καθόλου από την εικόνα που βρήκε ο Χριστός πριν εκείνος προσπαθήσει να τον αλλάξει. Τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο, ο οποίος μάλιστα ασπάστηκε και τον Χριστιανισμό, η αξία της ανθρώπινης ζωής μειώνεται τάχιστα, οι κοινωνικές ανισότητες έχουν πάλι οξυνθεί και η ψαλίδα μεγαλώνει επικίνδυνα. Η δουλεία είναι πάλι πίσω με ακόμη χειρότερους όρους, κυριότερα με τη μορφή της οικονομικής δουλείας, και η σημερινή τεχνολογία δίνει ακόμα μεγαλύτερη δυνατότητα στους ανθρώπους της εξουσίας να ελέγχουν και να δυναστεύουν τους λαούς. Ο κόσμος έχει χωρισθεί σε πάμπλουτους και πάμπτωχους και ουσιαστικά έχουμε επιστρέψει στην αντίληψη ζωής της Παλαιάς Διαθήκης. Πλούσιοι Φαρισαίοι και Μίζεροι Πτωχολάζαροι οι οποίοι τρέφονται από τα ψυχία του τραπεζιού μιας ευημερούσας ολιγαρχίας. Ο κόσμος έχει μόνο άσπρο και μαύρο ενώ χάνεται το ενδιάμεσο γκρίζο παράλληλα με την εξαφάνιση της μεσαίας τάξης. Έχει λοιπόν ήδη επιστρέψει και είναι εδώ, περισσότερο ισχυρός από ποτέ, ο παλαιός προ-χριστιανικός κόσμος. Η καθημερινή ζωή των ανθρώπων του δυτικού κόσμου έχει εξοβελίσει τη διδασκαλία της αγάπης και το καταναλωτικό μοντέλο ζωής έχει διαφθείρει και την εκκλησιαστική εξουσία. Δεν είμαι βέβαιος αν ζούσε σήμερα ο Χριστός καταπόσον θα...παρέμενε ακόμη χριστιανός! Η παιδεία των λαών στρέφεται πλέον σε καθαρά υλιστικούς στόχους και απορρίπτει έντονα κάθε μεταφυσική ή πνευματική διάσταση της ζωής ως παράλογη. Στη θέση του Χριστού έχει επιστρέψει ο τιμωρός Θεός της Παλαιάς Διαθήκης ο οποίος μάλιστα έχει φορέσει και τη μάσκα της καλβινιστικής ηθικής ακόμη και στον ευρωπαικό κόσμο. Η καλβινιστική ηθική, την οποία διαπιστώσαμεστο νέο ευρωπαικό πρόσωπο της Γερμανίας, θεωρεί τον πλούτο ευλογία και το χρέος μεγάλη αμαρτία. Μέσα από το πρίσμα της καλβινιστικής ηθικής αντιμετώπισαν οι ευρωπαίοι φίλοι εμάς τους έλληνες, ως «απόβλητα»,κατά τη διάρκεια της πρόσφατης μεγάλης κρίσης. Έπρεπε να τιμωρηθούμε διότι είχαμε διαπράξει το μέγα αμάρτημα της οφειλής προς τον δανειστή.

Επαναφέρω στη μνήμη μουστιγμιότυπα από τον κόσμο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και βλέπω την εικόνα του επτάχρονου εγγονού της δύστυχης Θείας-Αχτίτσας της Σταχομαζώχτρας στο ομώνυμο χριστουγεννιάτικο διήγημα. Ο Γέρος, έτσι φώναζε η Αχτίτσα τον ορφανό εγγονό της, ήταν τόσο πεινασμένος  ώστε έβαλε ένα σκαμνάκι και ανέβηκε στο παράθυρο, στηρίχθηκε στο παραθυρόφυλλο με το αριστερό του χέρι και με το δεξί ξεκόλλησε ένα κομμάτι πάγου από τις παγωμένες σταγόνες νερού της στέγης του φτωχικού της Αχτίτσας και το έφαγε (βλ. στην πρωτότυπη γλώσσα: «ανεβίβασε σκαμνίον τι επί του λιθίνου ερείσματος του παραθύρου, ανέβη επί του σκαμνίου, εστηρίχθη δια της αριστεράς επί του παραθυροφύλλου, εστηλώθη μετά τόλμης προς την οροφήν, ανέτεινε την δεξιάν, και απέσπασεν έν κρύσταλλον, εκ των κοσμούντων τους σταλαγμούς της στέγης. Ήρχισε να το εκμυζά βραδέως και ηδονικώς και έδιδε και εις την Πατρώναν να φάγη. Επείνων τα κακόμοιρα»).

Ο σημερινός κόσμος των οξυμμένων ανισοτήτων αποκτά πλέον πολλές δυστυχισμένες «Σταχομαζώχτρες» ενώ παράλληλα κυκλοφορούν αρκετές «Αντουανέτες» οι οποίες προκλητικά περιφέρουν το χρήμα και την πολυτελή ζωή τους αδιάφορα ανάμεσα στις μάζες της μιζέριας και της δυστυχίας (Τι έχει ο λαός και διαμαρτύρεται, δεν έχει ψωμί; Μα δώστε του λοιπόν παντεσπάνι! έλεγε η διεφθαρμένη αυτοκράτειρα Μαρία Αντουανέτα). Οι Αντουανέτες αυτές μπορεί να είναι σήμερα π.χ. CEO πολυεθνικών, υψηλόβαθμοι τραπεζίτες, νεόπλουτοι χρηματιστές, πολιτικοί καριέρας (και διάφορες άλλες κατηγορίες) των οποίων μόνον οι μηνιαίοι λογαριασμοί των κινητών τηλεφώνων ισοδυναμούν ίσως με 3-4 μηνιαίους μισθούς ενός μέσου εργαζόμενου. Δυστυχώς ο κόσμος μας παραμένει ίδιος όπως ακριβώς τον βρήκε και ο Χριστός όταν γεννήθηκε πριν από περίπου 2020 χρόνια, ίσως να είναι και ακόμη χειρότερος. Όμως ο κόσμος θα ελπίζει πάντα και θα προσδοκά μια νέα Γέννηση, ένα πολύ καλύτερο αύριο. Πάνω στο μοτίβο της ελπίδας άλλωστε είναι κουρδισμένος ο εγκέφαλος μας από καταβολής κόσμου.