Εργασία στο σεξ: Να διώκεται ο πορνοπελάτης;

Καθώς όλοι συμφωνούν ότι ο νόμος που ισχύει από το 1999 θα πρέπει να αλλάξει, τον τελευταίο καιρό έχει αναπτυχθεί μία συζήτηση για το πού θα πρέπει να κινείται το επόμενο νομικό πλαίσιο. Οι δύο βασικές απόψεις υποστηρίζουν αφενός το σκανδιναβικό μοντέλο, όπου η πορνεία και το τράφικινγκ σχεδόν ταυτίζονται και πολλές φορές διώκεται και ο πελάτης, αφετέρου το λεγόμενο γερμανο-ολλανδικό, όπου αναγνωρίζεται η προσωπική επιλογή κάποια/ος να είναι εργάτρια/ης του σεξ.

Τις θέσεις τους εκφράζουν στην ATHENS VOICE ο Εθνικός Εισηγητής για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων, Ηρακλής Μοσκώφ και η επιστημονική σύμβουλος του Γραφείου του Εθνικού Εισηγητή, Κορίνα Χατζηνικολάου, η γενική γραμματέας Ισότητας των Φύλων, Φωτεινή Κούβελα, και ο υπεύθυνος Επικοινωνίας & Προάσπισης Δικαιωμάτων του Συλλόγου Οροθετικών Ελλάδας «Θετική Φωνή», Γιώργος Τσιακαλάκης.

Οι φωτογραφίες είναι του Θανάση Καρατζά, από το ρεπορτάζ «Αμαρτίες στην Οδό Φυλής». 

---

Γράφει η Φωτεινή Κούβελα

Οι παρεμβάσεις μας στο πλαίσιο της εμπέδωσης της ουσιαστικής ισότητας των φύλων, της ενδυνάμωσης της θέσης της γυναίκας σε κάθε πτυχή της κοινωνικοοικονομικής ζωής και της καταπολέμησης σεξιστικών στερεοτύπων και πρακτικών που απαξιώνουν την γυναίκα ως προσωπικότητα, μας οδηγούν στη θεώρηση ότι η πορνεία δεν μπορεί να είναι επιλογή και αποτελεί εμπόδιο στην ουσιαστική ισότητα. Δεν μπορεί να αποτελεί επαγγελματική προοπτική για κανέναν.

Για τη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων (ΓΓΙΦ),  oι πελάτες δεν είναι άμοιροι ευθυνών. Έχουν ίδιες ευθύνες για τη διατήρηση της πορνείας  και τη μέσω αυτής εμπορευματοποίηση και μεταχείριση των γυναικείων σωμάτων. Πρέπει και οι ίδιοι να αναλάβουν την ευθύνη της πράξης τους και να αναλογιστούν τι προκαλεί αυτή τόσο στις γυναίκες όσο και στην κοινωνία εν γένει.

Η ΓΓΙΦ ανέλαβε το δύσκολο εγχείρημα να ανοίξει τον κοινωνικό διάλογο για το φαινόμενο αυτό, μελετώντας διεξοδικά το σκανδιναβικό μοντέλο, αλλά και τη συναφή νομοθεσία της Γαλλίας στο ζήτημα της πορνείας. Θέλει να διαμορφώσει διαφορετικές αντιλήψεις και στάσεις στην κοινωνία. Θέλει να δώσει μια προοπτική εξόδου και αποκατάστασης στις γυναίκες που έχουν εμπλακεί στα γρανάζια της πορνείας.

Δυστυχώς, ακόμη και στις ημέρες μας υπάρχει η σεξιστική και αναχρονιστική αντίληψη ότι η ενηλικίωση ενός εφήβου ολοκληρώνεται με τη χρήση υπηρεσιών πορνείας!

Δεν είναι εύκολο θέμα. Κάθε άλλο. Αναγνωρίζουμε τη σοβαρότητα και την πολυπλοκότητά του. Επιλέξαμε όμως να μην εθελοτυφλήσουμε και να το φέρουμε στο προσκήνιο, παρά τις όποιες αντιδράσεις, οι οποίες για εμάς αποτελούν τη βάση νέων προβληματισμών και αναζήτησης λύσεων, μέσω νέων πολιτικών προς όφελος πάντα των εκδιδόμενων γυναικών.

Το προφίλ της πορνείας στη χώρα μας είναι διαφορετικό σε πολλά σημεία από το αντίστοιχο της Σουηδίας, καθώς η χώρα μας έχει δεχτεί προσφυγικούς και μεταναστευτικούς πληθυσμούς και αποτελεί για πολλούς από αυτούς χώρα διέλευσης και όχι προορισμού, με αποτέλεσμα να εγκλωβίζονται εδώ γυναίκες και μικρά παιδιά, εν δυνάμει θύματα κυκλωμάτων σεξουαλικής εκμετάλλευσης.

Ωστόσο, αυτό δε μας εμποδίζει να προσπαθήσουμε να μελετήσουμε και να προσαρμόσουμε στη δική μας κοινωνική πραγματικότητα καλές πρακτικές των άλλων ευρωπαϊκών χωρών, κυρίως να ανοίξουμε επιτέλους το διάλογο και να σκεφτούμε έξω από το υφιστάμενο πλαίσιο και τις αναχρονιστικά παγιωμένες αντιλήψεις δεκαετιών.

Το πρόβλημα της πορνείας συνδέεται με τη γενικότερη κρίση που υπάρχει, συνδέεται με την κρίση στις ανθρώπινες σχέσεις και με την κυρίαρχη αντίληψη ότι όλα μπορούν να αγοράζονται και να πωλούνται. Γι’ αυτό και δεν μπορούμε να μείνουμε αμέτοχες.

Επιλογή διαθέτει μια γυναίκα όταν έχει πρόσβαση σε ίσες ευκαιρίες. Όταν αυτές οι ευκαιρίες, δεν είναι στη διάθεση της, τότε δε μπορούμε να κάνουμε λόγο για μια απόφαση. Η πορνεία έτσι, δεν είναι παρά ένα σύστημα, μέρος μιας επικερδούς επιχείρησης, τροφοδοτούμενης από τη ζήτηση για γυναικεία σώματα.

Στη ΓΓΙΦ συγκροτήσαμε Ομάδα Διοίκησης Έργου, για να μελετήσει το σκανδιναβικό μοντέλο, με σκοπό να διατυπώσει εφικτές και γόνιμες προτάσεις και νομοθετικές παρεμβάσεις, που θα προστατεύουν τις γυναίκες από την πορνεία, η οποία μέχρι σήμερα συνεχίζει με αμείωτο ρυθμό τις εργασίες της.

«Στόχος μας είναι να οδηγηθούμε μακροπρόθεσμα στην αλλαγή αντιλήψεων και στην ανάδειξη της πορνείας σε μορφή βίας, η οποία υποβαθμίζει τη γυναικεία φύση και αξιοπρέπεια ως «παρεχόμενη υπηρεσία», τροφοδοτώντας τα κυκλώματα εμπορίας και σεξουαλικής εκμετάλλευσης γυναικών».

Γράφει ο Γιώργος Τσιακαλάκης

Στην περίπτωση της εργασίας στο σεξ, το άτομο συνιστά υποκείμενο με βούληση, επιλογές και όρια. Στην περίπτωση της σωματεμπορίας όμως, το άτομο καθίσταται αντικείμενο χωρίς κανένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Αν και θεωρητικά τα όρια μεταξύ τους είναι απόλυτα διακριτά, αναγνωρίζουμε πως στην πράξη είναι συχνά δύσκολο να διακρίνεις την κόκκινη γραμμή ανάμεσα στην εκμετάλλευση και την αυτοδιάθεση. Στην εξίσωση μπαίνει η παράμετρος της ευαλωτότητας, ως ο κοινός παρονομαστής των δύο κατά τα άλλα απόλυτα διακριτών καταστάσεων.

Η οικονομική κρίση, η ανεργία, οι αυξημένες προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές και οι συνθήκες ακραίας φτώχειας που βιώνει ένα τμήμα του πληθυσμού, δημιουργούν ένα κοινωνικό μείγμα μέσα στο οποίο ο ορισμός της αυτοδιάθεσης μπλέκεται με την έλλειψη επιλογών, τον αυξημένο κίνδυνο εκμετάλλευσης και τον εξαναγκασμό. Για το λόγο αυτό τα κυκλώματα παράνομης διακίνησης χρησιμοποιούν συχνά ως προκάλυμμά το δικαίωμα του ατόμου να εργαστεί στο σεξ, προκειμένου να το εκμεταλλευτούν με σκοπό το οικονομικό κέρδος.

Ωστόσο παρά τα δυσδιάκριτα όρια, η υποχρέωση της πολιτείας παραμένει διττή. Από τη μία πλευρά, η προάσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των θυμάτων trafficking και η καταπολέμηση της σωματεμπορίας θα πρέπει να αποτελούν αδιαπραγμάτευτους στόχους. Παράλληλα όμως, οι στόχοι αυτοί πρέπει να επιτυγχάνονται χωρίς να απειλείται το δικαίωμα του κάθε πολίτη στην αυτοδιάθεση, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος να διαχειρίζεται κατά βούληση το σώμα και τη σεξουαλικότητά του, όταν δε συντρέχουν συνθήκες εξαναγκασμού, διακρίσεων ή βίας.

Σε πρόσφατη ημερίδα που διοργάνωσε ο Σύλλογος Οροθετικών Ελλάδας «Θετική Φωνή» για την εργασία στο σεξ στην Ελλάδα, κοινός παρονομαστής όλων των συμμετεχόντων -πολιτειακών παραγόντων, ακαδημαϊκών, αλλά και της ίδιας της κοινότητας- ήταν η ανάγκη εκσυγχρονισμού του αναχρονιστικού νομοθετικού πλαισίου. Αν και η Ελλάδα αναγνωρίζει το «επάγγελμα του εκδίδεσθαι» ως νόμιμο, οι περιορισμοί που θέτει ο νόμος καθιστούν την νόμιμη εργασία στο σεξ σχεδόν αδύνατη. Όσο όμως τα άτομα αυτά εργάζονται σε καθεστώς παρανομίας, διώξεων και φόβου, τόσο πιο ευάλωτα γίνονται στην εκμετάλλευση, την περιθωριοποίηση και το στιγματισμό. Για το λόγο αυτό είναι ανάγκη να γίνει μία ειλικρινής συζήτηση απαλλαγμένη από προσχήματα και στερεότυπα, με γνώμονα την προστασία των δικαιωμάτων των εργαζόμενων στο σεξ, την κοινωνική συμπερίληψή τους και τη διασφάλιση της δημόσιας υγείας.

Η «Θετική Φωνή» λειτουργεί τα δύο τελευταία χρόνια, το κέντρο ημέρας για την υποστήριξη των εργαζομένων στο σεξ στο δρόμο «Red Umbrella Athens». Πρόκειται για μία δομή που βρίσκεται στην Ομόνοια και παρέχει δωρεάν υπηρεσίες ενδυνάμωσης και εξετάσεων για σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, σε άτομα που αναζητούν πελάτες στην περιοχή. Η εμπειρία από το πεδίο αναδεικνύει μία αυτονόητη διαπίστωση, η οποία θα πρέπει επιτέλους να συνυπολογιστεί από την πολιτεία. Ο βαθμός ευαλωτότητας της συγκεκριμένης ομάδας είναι αντιστρόφως ανάλογος του βαθμού κοινωνικής συμπερίληψης και της δυνατότητας νόμιμης εργασίας. Μένει να αναζητήσουμε, να συζητήσουμε και να εφαρμόσουμε το κατάλληλο μείγμα πολιτικών και κοινωνικών παρεμβάσεων. 

Γράφουν ο Ηρακλής Μοσκώφ και η Κορίνα Χατζηνικολάου

Η προσέγγιση που υποστηρίζει τη νομική κατάργηση της πορνείας όπως αυτή εκφράζεται σήμερα στις σκανδιναβικές χώρες, υπογραμμίζει τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα του νομοθέτη που εκφράζει μια κοινωνία που δεν αποδέχεται οτι η ανθρώπινη φύση και αξιοπρέπεια μπορεί να αποτελέσει παρεχομένη υπηρεσία.

Θεωρούμε ότι το σκανδιναβικό μοντέλο αξιολογικά βρίσκεται στη σωστή κατεύθυνση και αναγνωρίζουμε ότι η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο είναι μια βασική συνθήκη στη μεγάλη πλειοψηφία των σχέσεων μεταξυ των εκδιδομένων συνανθρώπων μας και των προστατών και πελατών τους.

Ωστόσο, επειδή δεν θέλουμε να μπερδεύουμε την επιθυμία με την πραγματικότητα, εκτιμούμε ότι η ποινικοποίηση του πελάτη θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο να εφαρμοστεί στη χώρα μας τη δεδομένη χρονική στιγμή. Ο πρώτος λόγος είναι ότι η επιβολή ενός κατασταλτικού νόμου για την πορνεία, όταν δεν υπάρχει κοινωνική σύμπνοια πάνω στο θέμα αυτό, πιθανότατα δεν θα αποφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Ο δεύτερος λόγος αφορά στη σχετική έλλειψη σε δομές και υπηρεσίες που μπορούν να στηρίξουν τον αριθμό των ατόμων που θα αναλάβει το κράτος να στηρίξει. Απαιτείται να προετοιμάσουμε την κοινωνία στο να «ανοίξει» διαφορετικούς επαγγελματικούς χώρους για τους ανθρώπους αυτής της ομάδας, που θα χρειάζονται μιας μορφής κοινωνική επανεκκίνηση. Προβληματισμό δημιουργεί επίσης κατά πόσο μια κατασταλτική πρακτική θα μπορούσε γενικότερα να έχει παιδευτικό χαρακτήρα, σε αντίθεση με την ενημέρωση και το διάλογο που δημιουργούν προϋποθέσεις για το σχηματισμό νέας νοοτροπίας και κοινωνικής συνείδησης. 

Θα προτείναμε, λοιπόν, να θέσουμε ως μακροπρόθεσμο στόχο την κατάργηση της πορνείας και να ξεκινήσουμε δυναμικά μπαίνοντας στα σχολεία για να μιλήσουμε στα παιδιά –στους αυριανούς ενήλικους πολίτες- για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη σεξουαλική υγεία. Αφού μια γενιά γαλουχηθεί με αυτό το αξιολογικό σύστημα, και αφού οι δομές θα έχουν σχεδιαστεί και λειτουργήσει ικανοποιητικά, το επόμενο βήμα θα μπορούσε να είναι η ποινικοποίηση του πελάτη και η παύση χορήγησης νέων αδειών εργασίας για παροχή σεξουαλικών υπηρεσιών.

Τέλος, αφού ο δημόσιος διάλογος πάνω στις αλλαγές αυτές θα έχει ολοκληρωθεί και οι δομές και υπηρεσίες θα έχουν αξιολογηθεί και κριθεί ως ικανοποιητικές, η κατάργηση της πορνείας θα μπορούσε να επιβληθεί και νομικά, με ταυτόχρονη πρόταση αντιμετώπισης της «κρυφής» πορνείας που θα παρουσίαζε λογικά, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια τη νομικής κατάργησής της, σημαντική αύξηση.