Ο Υμηττός ως πηγή ζωής τείνει να εκλείψει, και τα τελευταία σχέδια του ΥΠΕΧΩΔΕ για κόμβους ταχείας κυκλοφορίας θα επιβαρύνουν ακόμα περισσότερο την κατάσταση. Οι πολίτες επιμένουν να τον βλέπουν ως εθνικό δρυμό.
Προσπαθώ να αναγνωρίσω στα πρόσωπα που μπαίνουν στο Μουσείο Εθνικής Αντίστασης της Ηλιούπολης τα ονόματα στη σελίδα του προγράμματος. «Διαδημοτική Συντονιστική Επιτροπή για τη διάσωση του Υμηττού, δημόσια συζήτηση» γράφει στην κορυφή της. Όχι μόνο γιατί είναι οι άνθρωποι που θα μιλήσουν για τα χιμαιρικά σχέδια του ΥΠΕΧΩΔΕ· την επέκταση της Αττικής οδού και την τροποποίηση του Προεδρικού Διατάγματος, που θα κατακρεουργήσει το βουνό. Αλλά γιατί είναι εκείνοι που έχουν περπατήσει τα μονοπάτια του, που κουβαλούν ακόμα τη μεθυστική μυρωδιά του θυμαριού και της κάπαρης, που έχουν ανέβει τις πλαγιές του κρατώντας ένα δεντράκι κι ένα φτυάρι, εκείνοι που έχουν δει το στέμμα του Υμηττού πυρωμένο από τις φλόγες.
Φορώντας το τζάκετ της Εθελοντικής Προστασίας Καισαριανής, ο οικονομολόγος Βαγγέλης Στογιάννης ορκίζεται πως και τα 200 μέλη της ομάδας γνωρίζουν κάθε φωλιά αλεπούς τόσο καλά όσο και το θρυλικό παλαιολιθικό δρακόσπιτο, μιλάει με πάθος για τα ξενύχτια στα φυλάκια, με στοργή για ένα σπάνιο είδος πουλιού που φωλιάζει στον πευκώνα της Καισαριανής, μνημονεύει την αδάμαστη θέληση του εθελοντή που έδωσε τη ζωή του το 1989 στο πύρινο μέτωπο. «Η ομάδα στηρίχτηκε στο δόγμα πως το δάσος του Υμηττού είναι κοινωνικό αγαθό· Βλέποντάς το να κινδυνεύει αισθάνομαι πως διακυβεύεται η αξιοπρέπειά μου, πως φέρω μερίδιο ευθύνης για ό,τι χάνεται. Αυτή είναι η αίσθησή μου για τον πατριωτισμό: να μην επιτρέψω να αντιμετωπιστεί το βουνό ως φιλέτο· παρά μόνο ως εθνικός δρυμός».
Η υπόγεια νομιμοποίηση των αυθαιρέτων, η προώθηση της δόμησης σε πολλές ζώνες του και η κονιορτοποίηση της δασικής γης στο πέρασμα 35 χλμ. αυτοκινητόδρομου είναι η χαριστική βολή στις άπειρες επιθέσεις που έχει δεχτεί το οικοσύστημα του Υμηττού τις τελευταίες δεκαετίες. Και «κάθε πρόταση που αμφισβητεί ότι ο Υμηττός είναι βουνό και δάσος δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή. Όσο κι αν κάποιοι τον διαχειρίζονται ως αστικό πάρκο» εξηγεί ο δασολόγος-περιβαλλοντολόγος Νίκος Χλύκας.
Μπροστά στους αναρτημένους χάρτες του ορεινού όγκου που παρουσιάζουν τα μελλοντικά τραύματα στο σώμα του, ο πολεοδόμος και κάτοικος Ηλιούπολης Πάνος Τότσικας μετράει. Μετράει τους θηριώδης κόμβους που θα ισοπεδώσουν ένα σημαντικό τμήμα του πυκνού δασικού χώρου, τους σταθμούς διοδίων που θα κατασκευαστούν σε αναδασωτέες περιοχές, τους ημικόμβους που με τυφλή ορμή θα εξαφανίσουν ολόκληρα πάρκα. «Δυστυχώς, είναι πάρα πολλοί εκείνοι που δεν γνωρίζουν τι προϋποθέτουν αυτά τα έργα και νομίζουν ότι θα λύσουν τα προβλήματα των μετακινήσεων» εξηγεί.
Για τον Άκη Μπαδογιάννη, που στέκεται στο πλάι του, γιατρό και κάτοικο Ηλιούπολης, ο Υμηττός είναι εδώ και χρόνια η πρώτη εικόνα από το κάδρο της πόλης που αντικρίζει κάθε πρωΐ. Μια εικόνα που αναμένεται να αλλάξει βίαια μέχρι το 2014 τόσο για τον ίδιο όσο και τους συμπολίτες του. «Ο αυτοκινητόδρομος καταργεί πολύτιμους ελεύθερους χώρους στο Ελληνικό. Ο δήμος μας θα ταλαιπωρηθεί περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο, αφού προγραμματίζεται η χωροθέτηση επτά κόμβων (!) στα όριά του. Δύο από αυτούς θα έχουν μέση απόσταση 50 μ. από τα μπαλκόνια μας» .
Οι κρατικές εξαγγελίες για επίλυση του κυκλοφοριακού της Αθήνας χάρη στο νέο αυτοκινητόδρομο ακούγονται ξύλινες. «Δεν υπάρχει οδικό έργο που να βελτιώνει από μόνο του το κυκλοφοριακό της πόλης. Προφανώς κάθε νέος δρόμος εμφανίζει θετικά στοιχεία, αλλά και τις προϋποθέσεις για αρνητική εξέλιξη. Η επέκταση της Αττικής οδού θα διευκολύνει τις μετακινήσεις από το ένα άκρο της πόλης στο άλλο, αλλά ταυτόχρονα θα είναι η δικαιολογία για εμπορική και οικιστική επέκταση και θα προκαλέσει πολύ έντονη διαμπερή κυκλοφορία σε κάποιους δήμους» επιβεβαιώνει ο συγκοινωνιολόγος Πάνος Παπαδάκος.
Το μοντέλο της πόλης που αναπτύσσεται με λάκτισμα τους άξονες ταχείας κυκλοφορίας θεωρείται εδώ και δεκαετίες χρεοκοπημένο, αυτός άλλωστε είναι και ο λόγος που οι μεγαλύτερες ευρωπαϊκές μητροπόλεις το έχουν εγκαταλείψει προωθώντας την επέκταση των Μέσων Σταθερής Τροχιάς. Η επιμονή της Αθήνας να τροφοδοτεί τον υδροκεφαλισμό της επισφραγίζεται με τους νέους κρατικούς προγραμματισμούς, «με βάση τις τάσεις κερδοσκοπίας επί γης», όπως υπενθυμίζει ο αντιπρύτανης του ΕΜΠ Γιάννης Πολύζος. «Ο Υμηττός αλλά και ο κάμπος των Μεσογείων θα επιβαρυνθούν ακόμη περισσότερο από τις οικιστικές επεκτάσεις που θα φέρουν τα έργα».
Ο περιφερειακός της Κατεχάκη –ανεπαρκής και «πηγμένος» για το ΥΠΕΧΩΔΕ– παραμένει ο χωματόδρομος για μπάλα στις αναμνήσεις του Γιάννη Φρακιαδάκη, μέλους της Πρωτοβουλίας Πολιτών Βύρωνα. «Δεν θέλω να πω με αυτό πως η ανάπτυξη της Αθήνας πρέπει να μείνει πίσω. Θέλω μόνο να μοιραστώ την εποχή που το βουνό ήταν προέκταση της γειτονιάς· μιας πράσινης γειτονιάς που τώρα θα γίνει κόμβος, ώστε να αποφέρει χρήματα σε εργολάβους».
Η αποψίλωση της φυτοκοινωνίας του Υμηττού είναι δεδομένη. Η φύτευση χιλιάδων δέντρων που υπόσχεται το ΥΠΕΧΩΔΕ φαντάζει ουτοπική, λαμβάνοντας υπόψιν ότι τα κονδύλια για έργα περιβάλλοντος στην Ελλάδα περιορίζονται σε μηδενικά ποσοστά. «Ο προϋπολογισμός τρώγεται στο μπετό και απομένουν ελάχιστα χρήματα, και μάλιστα για χαμηλό πράσινο. Αν κυριαρχήσουν τα σκληρά υλικά στον Υμηττό, η ταχύτητα του ψυχρού αέρα που έρχεται από το βουνό θα μειωθεί κι άλλο και η πόλη θα ασφυκτιά» προειδοποιεί ο αντιπρόεδρος της Ένωσης Γεωπόνων, Κώστας Τάτσης.
Η εμπειρία του δέντρου που κατατρώγεται από το τσιμέντο είναι εμπειρία ζωής για τον Τάσο Ταστάνη, αρχιτέκτονα που κατοικεί από το 1963 στη Γλυφάδα. Το σκαρφάλωμα του οικιστικού ιστού στο βουνό είναι τέτοιο ώστε ο δήμος καταγράφει το μεγαλύτερο ποσοστό αυθαίρετης δόμησης πρώτης κατοικίας στην Αθήνα. «Ο Υμηττός εκτιμάται ως οικόπεδο προς αντιπαροχή κι όχι ως πηγή ζωής που ανήκει σε μένα και σε σένα. Αυτό το εμπόριο της δημόσιας γης πρέπει να πάψει».
Το χρονικό των «επιθέσεων»
Θρησκευτικό κέντρο, εργαλείο πρόβλεψης του καιρού, ο Υμηττός προσελκύει την ανθρώπινη δραστηριότητα από τους προϊστορικούς χρόνους. Μνημεία της ελληνιστικής εποχής κατασκευάζονται από το μάρμαρό του. Ισχυρό πλήγμα δέχεται όταν για την κατασκευή πολεμικών πλοίων θυσιάζονται χιλιάδες δέντρα. Ειρωνεία; Ένα πλούσιο δίκτυο δρόμων στη ράχη του οδηγεί από το κέντρο της πόλης στην Παιανία.
Στη συνείδηση των αρχαίων Αθηναίων, το βουνό παραμένει ιερό. Το μαρτυρούν τα διάσπαρτα μνημεία, με κορυφαίο το άγαλμα του Υμήττιου Δία, και οι βωμοί προς τιμήν του Ομβρίου Διός και του Απόλλωνα. Ο θρησκευτικός χαρακτήρας του βουνού διατηρείται στα βυζαντινά χρόνια με αναφορές για οικισμούς ιδιαίτερου κάλλους, ίδρυση μοναστηριών και εγκατάσταση φιλοσοφικών σχολών στις παρυφές του. Η κατάσταση αντιστρέφεται επί Τουρκοκρατίας, δίνοντας την ευκαιρία στη φύση να ακμάσει ξανά.
Η ανθρώπινη παρέμβαση επιστρέφει τον 20ό αιώνα, όταν επί Μικρασιατικής καταστροφής και λίγο αργότερα, επί Κατοχής, πραγματοποιείται μια νέα αποψίλωση, προκειμένου να κατασκευαστούν παραπήγματα και να καλυφθούν οι ανάγκες θέρμανσης. Από τα τέλη της δεκατίας του ’70 αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση για τον Υμηττό. Το δάσος –που τότε άγγιζε το 70% της συνολικής έκτασης– μειώνεται δραματικά εξαιτίας των αλλεπάλληλων εμπρησμών και της παράλογης διαχείρισης του καμένου βιότοπου. Φαινόμενο που γιγαντώνεται 30 χρόνια μετά.
11°
