Explainer: Έρχεται το τέλος της Σένγκεν με τους συνοριακούς ελέγχους της Γερμανίας;

Η Γερμανία ανακοίνωσε αυτή την εβδομάδα ότι σχεδιάζει να επεκτείνει τους ελέγχους σε όλα τα χερσαία σύνορά της και να απορρίψει περισσότερους αιτούντες άσυλο σε μια προσπάθεια να μειώσει την παράτυπη μετανάστευση, σε μια μεταστροφή από την προηγούμενη πολιτική ανοικτών θυρών.

Η Γερμανία βρίσκεται στην καρδιά της Ευρώπης, με χερσαία σύνορα με εννέα χώρες. Τα σχέδια σηματοδοτούν μια οπισθοδρόμηση στην ελεύθερη κυκλοφορία εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πυλώνα του ευρωπαϊκού σχεδίου, και θα μπορούσαν να επιβαρύνουν την περιφερειακή ενότητα.

Τι ανακοίνωσε η Γερμανία;

Η Γερμανία ανακοίνωσε τη Δευτέρα ότι θα επεκτείνει τους προσωρινούς ελέγχους σε όλα τα χερσαία σύνορά της. Οι έλεγχοι εντός ενός ευρύτατου χώρου ελεύθερης κυκλοφορίας - της ευρωπαϊκής ζώνης Σένγκεν - θα ξεκινήσουν στις 16 Σεπτεμβρίου και θα διαρκέσουν αρχικά έξι μήνες.

Την Τρίτη ανακοίνωσε προτάσεις για την αυστηροποίηση της εφαρμογής των κανόνων της ΕΕ για το άσυλο, συμπεριλαμβανομένης της κράτησης των αιτούντων άσυλο, ενώ οι αρχές καθορίζουν αν η Γερμανία είναι υπεύθυνη για τη διεκπεραίωση της υπόθεσής τους.

Η αστυνομία θα μπορούσε να το κάνει αυτό με τη βοήθεια της κοινής ευρωπαϊκής βάσης δεδομένων δακτυλικών αποτυπωμάτων, Eurodac, μεταξύ άλλων εργαλείων. Η κυβέρνηση απέρριψε τα μέτρα που ζήτησαν οι συντηρητικοί της αντιπολίτευσης για την αυτόματη απόρριψη των αιτούντων άσυλο στα σύνορα, τα οποία η ίδια και άλλοι έκριναν ότι αντιβαίνουν στο δίκαιο της ΕΕ.

Γιατί τώρα;

Οι αναλυτές λένε ότι ενώ η παράτυπη μετανάστευση έχει επιβαρύνει όλο και περισσότερο τις δημόσιες υπηρεσίες, τα σχέδια είναι πιθανότατα επίσης πολιτικά υποκινούμενα και μια προσπάθεια να αναχαιτιστεί η υποστήριξη προς την αντιπολιτευόμενη ακροδεξιά και τους συντηρητικούς ενόψει των εκλογών σε κρατίδια και ομοσπονδίες.

Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το μεταναστευτικό είναι η κύρια ανησυχία των ψηφοφόρων στο ανατολικό γερμανικό κρατίδιο του Βρανδεμβούργου, όπου διεξάγονται εκλογές σε δέκα ημέρες και όπου οι κεντροαριστεροί Σοσιαλδημοκράτες (SPD) του καγκελάριου Όλαφ Σολτς μάχονται για τη διατήρηση της εξουσίας.

Αυτή τη στιγμή η αντιμεταναστευτική Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) βρίσκεται στην πρώτη θέση των δημοσκοπήσεων, αφού νωρίτερα αυτόν τον μήνα έγινε το πρώτο ακροδεξιό κόμμα μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο που κέρδισε εκλογές σε κρατίδιο, στη Θουριγγία.

Οι πρόσφατες θανατηφόρες επιθέσεις με μαχαίρι στις οποίες οι ύποπτοι ήταν αιτούντες άσυλο έχουν πυροδοτήσει τις ανησυχίες για τη μετανάστευση. Η οργάνωση Ισλαμικό Κράτος ανέλαβε την ευθύνη για μια επίθεση με μαχαίρι στη δυτική πόλη Σόλινγκεν, στην οποία σκοτώθηκαν τρεις άνθρωποι τον Αύγουστο.

Πώς θα μπορούσαν να επηρεαστούν οι μετακινήσεις εντός ΕΕ;

Οι ταξιδιώτες μπορεί να αναμένουν περισσότερους τυχαίους ελέγχους σε αυτοκίνητα, τρένα ή λεωφορεία που διασχίζουν τα σύνορα, γεγονός που θα μπορούσε να οδηγήσει σε ορισμένες καθυστερήσεις και μποτιλιαρίσματα στην κυκλοφορία. Αυτό ωστόσο έχει ήδη συμβεί αλλού στην Ευρώπη, καθώς η Γερμανία είναι η τελευταία από μια σειρά χωρών που επαναφέρουν τους συνοριακούς ελέγχους.

Σε όποιον θεωρείται ότι εισέρχεται παράνομα στη Γερμανία θα μπορούσε να του απαγορευτεί η είσοδος ή να κρατηθεί στα σύνορα ή κοντά σε αυτά, αν δηλώσει ότι θέλει να ζητήσει άσυλο στη χώρα.

«Δεν περιμένω το τέλος της Σένγκεν γενικά, αλλά μάλλον έναν λιγότερο λειτουργικό χώρο ελεύθερης κυκλοφορίας», δήλωσε ο Μάρκους Ένγκλερ από το Γερμανικό Κέντρο Έρευνας για την Ένταξη και τη Μετανάστευση.

Οι προσωρινοί γερμανικοί έλεγχοι «συνιστούν προφανώς δυσανάλογη παραβίαση της αρχής της ελεύθερης κυκλοφορίας εντός του χώρου Σένγκεν», δήλωσε ο Aλμπέρτο Αλεμάνο, καθηγητής ευρωπαϊκού δικαίου στο HEC Paris.

«Δεν θα πετύχει σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ - ωστόσο αυτό θα αποτρέψει τον Σολτς από το να προχωρήσει;» είπε. Ο Κρίστοφερ Ρατίλ του Πανεπιστημίου της Βιέννης ήταν ακόμη πιο καυστικός, κατηγορώντας το Βερολίνο ότι «κυβερνά σαν να ήταν [ήδη] το AfD στην εξουσία».

Άλλοι σημείωσαν την οικονομική αξία της ζώνης Σένγκεν. Μια έκθεση του Ιδρύματος Bertelsmann ήδη από το 2016 εκτιμούσε ότι η επαναφορά των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα θα κόστιζε στην Ευρώπη περίπου 470 δισ. ευρώ (397 δισ. λίρες) σε χαμένη ανάπτυξη σε διάστημα 10 ετών.

Ο Τζέραλντ Κνάους πρόεδρος της δεξαμενής σκέψης της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Σταθερότητας, αμφισβήτησε επίσης την αποτελεσματικότητα του μέτρου. «Οι έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα που προορίζονται να έχουν κάποιο αποτέλεσμα σημαίνουν το τέλος της Σένγκεν», δήλωσε ο Knaus στο X.

Θα απαιτούσαν επίσης «ομοσπονδιακή προστασία των συνόρων και φράχτες γύρω από τη Γερμανία» και, επιπλέον, «θα αποτύχουν εάν οι γείτονες δεν ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν», είπε.

Πώς αντέδρασαν οι άλλες χώρες;

Ορισμένες γειτονικές χώρες αντέδρασαν έντονα στην είδηση, η οποία μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα να αναγκαστούν οι ίδιες να υποδεχθούν περισσότερους αιτούντες άσυλο.

Ο πρωθυπουργός της Πολωνίας Ντόναλντ Τουσκ ζήτησε την Τρίτη επείγουσες διαβουλεύσεις με άλλες πληγείσες χώρες και περισσότερη υποστήριξη για τις μεταναστευτικές πολιτικές της ίδιας της Βαρσοβίας. Είπε ότι αυτό που χρειάζεται η Πολωνία δεν είναι αυστηρότεροι έλεγχοι στα σύνορά της με τη Γερμανία, αλλά περισσότερη δέσμευση από το Βερολίνο και άλλους φορείς για τη διασφάλιση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ.

Ωστόσο, άλλοι ήταν πιο αισιόδοξοι, δεδομένου ότι η Γερμανία έχει ήδη ελέγχους σε ορισμένα από τα σύνορά της. Ο Τσέχος υπουργός Εσωτερικών Βιτ Ρακούσαν δήλωσε για παράδειγμα ότι δεν αναμένει ουσιαστική αλλαγή, καθώς οι έλεγχοι θα είναι τυχαίοι. Τόσο η Πολωνία όσο και η Τσεχική Δημοκρατία διαθέτουν ήδη κέντρα κράτησης για την κράτηση μεταναστών που δεν διαθέτουν τα απαραίτητα ταξιδιωτικά έγγραφα ή των οποίων οι αιτήσεις ασύλου ελέγχονται.

Εν τω μεταξύ, ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν, ο οποίος εδώ και καιρό ζητά να γίνουν περισσότερα στην Ευρώπη για να σταματήσει η παράνομη μετανάστευση, χαιρέτισε την κίνηση αυτή:

«Σολτς, καλώς ήρθες στο κλαμπ! #StopMigration», δήλωσε στο Χ.

Ποιες χώρες έχουν επιβάλλει περιορισμούς;

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει την αύξηση των νόμιμων και παράνομων αφίξεων μεταναστών, γεγονός που ωθεί ορισμένες χώρες μέλη να επαναφέρουν προσωρινά τους συνοριακούς ελέγχους εντός της ζώνης Σένγκεν, που κανονικά αποτελεί έναν ευρύ χώρο ελεύθερης κυκλοφορίας.

Οι κανόνες του Σένγκεν το επιτρέπουν αυτό «ως έσχατη λύση» για την αποτροπή σοβαρών απειλών για την εσωτερική ασφάλεια ή τη δημόσια τάξη.

Οι χώρες αυτές επανέφεραν ή αυστηροποίησαν τους ελέγχους:

* Η Αυστρία έχει ελέγχους στα σύνορά της με τη Σλοβακία και την Τσεχική Δημοκρατία, που λήγουν στις 15 Οκτωβρίου, και με τη Σλοβενία και την Ουγγαρία μέχρι τις 11 Νοεμβρίου.

Επικαλέστηκε την πίεση στο σύστημα υποδοχής ασύλου, καθώς και τις ανησυχίες για την ασφάλεια που επιδεινώνονται από τρομοκρατικές ομάδες και εγκληματικά δίκτυα που συνδέονται με τον πόλεμο στην Ουκρανία.

* Η Δανία διενεργεί ελέγχους στη χερσαία και θαλάσσια διέλευση από τη Γερμανία έως τις 11 Νοεμβρίου, επικαλούμενη τρομοκρατικές απειλές που σχετίζονται με τον πόλεμο στη Γάζα και τις βεβηλώσεις του Κορανίου το 2023, καθώς και κινδύνους ρωσικής κατασκοπείας.

* Η Γαλλία επικαλέστηκε πιέσεις στο σύστημα υποδοχής και απειλές τρομοκρατίας για να επαναφέρει τους ελέγχους στα σύνορά της με τις χώρες Σένγκεν, που θα διαρκέσουν έως τις 31 Οκτωβρίου.

* Οι έλεγχοι στα σύνορα της Ιταλίας με τη Σλοβενία πρόκειται να διαρκέσουν έως τις 18 Δεκεμβρίου, αφού η Ρώμη επισήμανε τον κίνδυνο να κρύβονται τρομοκράτες μεταξύ των μεταναστών που διακινούνται στη βαλκανική διαδρομή, τις ανησυχίες για τον πόλεμο στην Ουκρανία και την πιθανή βία που σχετίζεται με την ιταλική προεδρία της G7.

* Η Νορβηγία, η οποία δεν είναι μέλος της ΕΕ αλλά ανήκει στη ρύθμιση Σένγκεν, επανέφερε τους συνοριακούς ελέγχους σε λιμάνια με ακτοπλοϊκές συνδέσεις με τη ζώνη Σένγκεν έως τις 11 Νοεμβρίου, επικαλούμενη επιχειρήσεις των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών που απειλούν τις νορβηγικές εξαγωγές φυσικού αερίου ή στρατιωτική υποστήριξη προς την Ουκρανία.

* Η Σλοβενία εγκατέστησε συνοριακούς ελέγχους με την Κροατία και την Ουγγαρία μέχρι τις 21 Δεκεμβρίου, επικαλούμενη την επιδείνωση της κατάστασης ασφαλείας στη Μέση Ανατολή και την Ουκρανία, την υψηλή απειλή τρομοκρατίας και το οργανωμένο έγκλημα στα Δυτικά Βαλκάνια.

* Η Σουηδία έχει αυστηροποιήσει τους συνοριακούς της ελέγχους μέχρι τις 11 Νοεμβρίου, επικαλούμενη αυξημένους κινδύνους βίας, συμπεριλαμβανομένων αντισημιτικών επιθέσεων, μετά τη σύγκρουση στη Γάζα.

* Η Φινλανδία έκλεισε τους σταθμούς διέλευσης στα χερσαία σύνορά της με τη Ρωσία -που δεν είναι κράτος Σένγκεν- για αόριστο χρονικό διάστημα, ως απάντηση σε ένα κύμα αιτούντων άσυλο από τρίτες χώρες που, όπως είπε, είχε ενορχηστρωθεί από τη Μόσχα. Το Κρεμλίνο αρνήθηκε τον ισχυρισμό.

Το Ελσίνκι πρόσθεσε επίσης αρκετά λιμάνια σε έναν κατάλογο όπου απαγορεύονται τα ταξίδια από τον ανατολικό γείτονά του.

Τι έπεται;

Το Βερολίνο πρέπει ακόμη να συζητήσει τα σχέδιά του για την κράτηση των αιτούντων άσυλο στα σύνορα με τις 16 περιφερειακές κυβερνήσεις της Γερμανίας, οι αρχές των οποίων θα πρέπει να τα εφαρμόσουν. Έχει επίσης δηλώσει ότι θέλει να διαβουλευτεί με τους ευρωπαίους εταίρους του, η συνεργασία των οποίων θα χρειαστεί αν θέλει να στείλει πίσω τους αιτούντες άσυλο.

Ωστόσο, μπορεί να εφαρμόσει άμεσα τους συνοριακούς ελέγχους, αφού έχει ήδη ενημερώσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την απόφασή της.

Πηγή: Reuters, Guardian