Οι προκλήσεις που αντιμετώπισε ο πλανήτης το 2023

To 2023 ήταν ακόμη μια χρονιά μεγάλων προκλήσεων στην παγκόσμια σκηνή. Πόλεμοι συνεχίστηκαν, ενώ ξέσπασαν και νέοι, η Κλιματική Αλλαγή αναβαθμίστηκε σε Κλιματική Κρίση, ο πληθωρισμός πίεσε ακόμη περισσότερο τα νοικοκυριά και η Τεχνητή Νοημοσύνη έλαβε διαστάσεις ενός θαυμαστού, αλλά και απειλητικού καινούριου κόσμου. Οι περισσότερες από τις προκλήσεις που αντιμετώπισε ο πλανήτης φέτος αναμένεται να έχουν προεκτάσεις και στο 2024. Ας εξετάσουμε ποιες είναι αυτές.

Συνεχίζεται το vertigo της δημοκρατίας παγκοσμίως

Οι αισιόδοξοι προβλέπουν ενίσχυση της δημοκρατίας σε παγκόσμια κλίμακα το 2024. Ωστόσο, αυτή η πρόβλεψη έγινε και πριν το 2023 και διαψεύστηκε. Το Freedom House, το think tank που επικεντρώνεται στην ελευθερία και τη δημοκρατία, ανακοίνωσε στις αρχές του 2023 ότι το 2022 ήταν το 17ο συνεχόμενο έτος κατά το οποίο η παγκόσμια ελευθερία και δημοκρατία συρρικνώνονται. Του λόγου το αληθές αποδεικνύει, η «επιδημία» πραξικοπημάτων στην Αφρική, η συνεχιζόμενη πρακτική της κυβέρνησης της Ινδίας να χρησιμοποιεί τον νόμο και τον εκφοβισμό για να φιμώσει τους επικριτές, ο περιορισμός στην ελευθερία της έκφρασης σε πολλές δημοκρατίες και η άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων σε όλη την Ευρώπη που αναβιώνουν μνήμες για το πώς κατέρρευσαν οι ευρωπαϊκές δημοκρατίες πριν από έναν αιώνα.

Η Χαμάς επιτίθεται στο Ισραήλ

Η Μέση Ανατολή φαινόταν ήρεμη στα τέλη Σεπτεμβρίου 2023. Οι συμφωνίες του Αβραάμ είχαν ενισχύσει τους δεσμούς μεταξύ του Ισραήλ και των αραβικών χωρών. Το επόμενο βήμα θα ήταν η Σαουδική Αραβία να συνάψει επίσημες διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ. Η κατάπαυση του πυρός στον σκληρό εμφύλιο πόλεμο της Υεμένης κρατούσε. Αυτές οι τάσεις ώθησαν τον Σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας Τζέικ Σάλιβαν να δηλώσει: «Η περιοχή της Μέσης Ανατολής είναι σήμερα πιο ήσυχη από ό,τι ήταν εδώ και δύο δεκαετίες». Αυτό άλλαξε μόλις οκτώ ημέρες αργότερα, στις 7 Οκτωβρίου, όταν η Χαμάς επιτέθηκε στο Ισραήλ. Τουλάχιστον 1.200 Ισραηλινοί σκοτώθηκαν, στη πιο θανατηφόρα ημέρα στην ιστορία της χώρας, ενώ περίπου 240 άνθρωποι κρατήθηκαν όμηροι. Υπό την υπόσχεση να εξαλείψει την Χαμάς, το Ισραήλ εξαπέλυσε αεροπορικές επιδρομές κατά της Γάζας και στη συνέχεια προχώρησε σε χερσαία επιχείρηση στο βόρειο τμήμα. Μια προσωρινή παύση των μαχών στα τέλη Νοεμβρίου εξασφάλισε την απελευθέρωση περίπου εκατό ομήρων. Αλλά οι μάχες σύντομα επαναλήφθηκαν με τα ισραηλινά στρατεύματα να κινούνται στη νότια Γάζα. Ο καλπάζων αριθμός των νεκρών Παλαιστινίων αμάχων, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν γυναίκες και παιδιά, τροφοδότησε παγκόσμιες καταγγελίες ότι το Ισραήλ διέπραττε εγκλήματα πολέμου. Το Ισραήλ αρνήθηκε την κατηγορία, υποστηρίζοντας ότι η Χαμάς χρησιμοποιούσε Παλαιστίνιους αμάχους ως ανθρώπινες ασπίδες.

Η αντεπίθεση της Ουκρανίας προχωρά με δυσκολία

Στις αρχές του 2023 υπήρχαν μεγάλες ελπίδες ότι η ουκρανική αντεπίθεση θα μπορούσε να ανατρέψει την κατοχή ρωσικών εδαφών στα ανατολικά και ενδεχομένως στην Κριμαία. Η πολυαναμενόμενη αντεπίθεση ξεκίνησε στις αρχές Ιουνίου. Παρά την πρόκληση τεράστιων απωλειών στα ρωσικά στρατεύματα, οι γραμμές μάχης μετακινήθηκαν ελάχιστα. Στις αρχές Νοεμβρίου, ο ανώτατος στρατηγός της Ουκρανίας περιέγραψε τις μάχες ως «αδιέξοδο». Οι συζητήσεις στράφηκαν γρήγορα στο κατά πόσο η Ουκρανία θα μπορούσε να αντέξει, πόσο μάλλον να κερδίσει, έναν πόλεμο φθοράς που φαινόταν να ευνοεί τη Ρωσία, δεδομένης της σημαντικά μεγαλύτερης οικονομίας και του πληθυσμού της. Εν τω μεταξύ, η «κόπωση» έχει αρχίσει να εμφανίζεται στη Δύση, ιδίως στις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς οι Ρεπουμπλικάνοι νομοθέτες αρνούνται να στείλουν στο Κίεβο περισσότερη βοήθεια. Τώρα ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν πιθανότατα πιστεύει ότι ο χρόνος είναι με το μέρος του, ειδικά αν οι εκλογές στις ΗΠΑ, τον ερχόμενο Νοέμβριο, φέρουν στην εξουσία έναν πρόεδρο που επιθυμεί να διακόψει τους δεσμούς με την Ουκρανία.

Θερμοκρασίες ρεκόρ στον πλανήτη

Η Κλιματική Αλλαγή δεν αποτελεί πλέον μελλοντική απειλή. Είναι η νέα πραγματικότητα του κόσμου. Το 2023 είναι πιθανότατα το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί ποτέ. Οι θερμοκρασίες δεν ήταν τόσο υψηλές εδώ και 125.000 χρόνια και είναι έτοιμες να ξεπεράσουν το όριο των 2 βαθμών Κελσίου που τέθηκε στη Συμφωνία του Παρισιού του 2015. Το αποτέλεσμα ήταν ακραία καιρικά φαινόμενα σε όλο τον κόσμο: από μέγα-πυρκαγιές και ακραία ξηρασία μέχρι πλημμύρες ρεκόρ. Οι αισιόδοξοι επισημαίνουν τις εξελίξεις που θα μπορούσαν να αλλάξουν τα πράγματα: Οι συνολικές επενδύσεις σε καθαρή ενέργεια αυξήθηκαν κατακόρυφα, το κόστος της αιολικής και της ηλιακής ενέργειας συνεχίζει να μειώνεται και πολλοί παραγωγοί θα φτάσουν στο μέγιστο των εκπομπών τους τις επόμενες δεκαετίες, ενώ το υδρογόνο προβάλλεται ως πηγή καθαρής ενέργειας. Ωστόσο, στη Διάσκεψη COP28, όπου συζητήθηκαν τα σχέδια για την αντιμετώπιση της Κλιματικής Αλλαγής, το αποτέλεσμα δεν φάνηκε να είναι τόσο αποφασιστικό ώστε να μπορεί να πει κανείς ότι ανθρωπότητα άδραξε την (τελευταία ίσως) ευκαιρία για να ανατρέψει την καταστροφική πορεία της Κλιματικής Κρίσης.

Σιγοβράζει η ένταση μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας

Καθώς ξεκινούσε το 2023, οι εντάσεις μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας έδειχναν να χαλαρώνουν. Τον προηγούμενο Νοέμβριο, ο Τζο Μπάιντεν και ο Σι Τζινπίνγκ είχαν μια παραγωγική συνάντηση στο περιθώριο της συνόδου κορυφής της G-20 στο Μπαλί. Αλλά λίγο αργότερα ένα κινεζικό αερόστατο παρακολούθησης εμφανίστηκε πάνω από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Περιπλανήθηκε σε όλη τη χώρα για μια εβδομάδα, προτού ένα F-22 Raptor της αμερικανικής πολεμικής αεροπορίας το καταρρίψει στα ανοικτά των ακτών της Νότιας Καρολίνας. Το Πεκίνο επέμεινε ότι το αερόστατο εξετράπη της πορείας του κατά την παρακολούθηση του καιρού, μια εξήγηση που οι Ηνωμένες Πολιτείες απέρριψαν. Το περιστατικό πυροδότησε διπλωματική κρίση. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι οι Κινέζοι αξιωματούχοι αρνήθηκαν να δεχτούν τηλεφώνημα από τον υπουργό Άμυνας των ΗΠΑ Λόιντ Όστιν μετά την κατάρριψη του αερόστατου, γεγονός που υπογράμμισε την έλλειψη ενός καθιερωμένου διαύλου επικοινωνίας μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων. Εν τέλει, ο Μπάιντεν και ο Σι συναντήθηκαν τον Νοέμβριο στο περιθώριο του Φόρουμ των ηγετών του APEC 2023 στο Σαν Φρανσίσκο. Οι συνομιλίες κατέληξαν σε μερικές μικρές συμφωνίες, αλλά δεν υπήρξαν καθοριστικές εξελίξεις.

Η Tεχνητή Nοημοσύνη υπόσχεται θαύματα και εγκυμονεί κινδύνους

Η τεχνητή νοημοσύνη εισήλθε στις καθημερινές συζητήσεις πέρυσι με την κυκλοφορία του λογισμικού ChatGPT. Το γεγονός αυτό προκάλεσε έντονες συζητήσεις σχετικά με το αν η Τεχνητή Νοημοσύνη ανοίγει μια νέα εποχή ανθρώπινης δημιουργικότητας και ευημερίας ή ανοίγει το κουτί της Πανδώρας για ένα εφιαλτικό μέλλον. Οι αισιόδοξοι επισημαίνουν πώς η Τεχνητή Νοημοσύνη θα οδηγήσει σε επιστημονικές ανακαλύψεις με πρωτοφανή ρυθμό σε μια σειρά από τομείς, επιτρέποντας τον ταχύ σχεδιασμό φαρμάκων, ξεκλειδώνοντας ιατρικά μυστήρια και επιλύοντας φαινομενικά άλυτα μαθηματικά προβλήματα. Οι απαισιόδοξοι προειδοποιούν ότι η τεχνολογία αναπτύσσεται γρηγορότερα από την ικανότητα των ανθρώπων να την ρυθμίσουν αποτελεσματικά, κάτι που εγκυμονεί κινδύνους. Ο Τζέφρι Χίντον ένας από τους πρωτοπόρους της Τεχνητής Νοημοσύνης, παραιτήθηκε από τη δουλειά του στην Google για να προειδοποιήσει για τους κινδύνους της ενώ άνθρωποι της τεχνολογίας όπως ο Ελον Μασκ και Στιβ Βόζνιακ υπέγραψαν ανοιχτή επιστολή με την οποία προειδοποιούν ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη αποτελεί «κίνδυνο για την κοινωνία και την ανθρωπότητα».

Το Αζερμπαϊτζάν καταλαμβάνει το Ναγκόρνο Καραμπάχ

Οι μετασεισμοί της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης εξακολουθούν να είναι αισθητοί τρεις δεκαετίες αργότερα. Οι χώρες που προέκυψαν από την διάσπαση έχουν σύνορα που συχνά δεν αντιστοιχούν με τους πληθυσμούς που τις απαρτίζουν εθνοτικά. Ο θύλακας του Ναγκόρνο Καραμπάχ στο Αζερμπαϊτζάν, για παράδειγμα, κατοικείτο σχεδόν εξ ολοκλήρου από Αρμένιους που δεν ήθελαν να κυβερνώνονται από το Μπακού. Στα τέλη του 1991, το Ναγκόρνο Καραμπάχ ανακήρυξε την ανεξαρτησία του, προκαλώντας πόλεμο μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν. Όταν οι συγκρούσεις έληξαν το 1994 με τη μεσολάβηση της Ρωσίας, το Ναγκόρο Καραμπάχ είχε αποκτήσει de facto ανεξαρτησία μαζί με ένα κομμάτι του εδάφους του Αζερμπαϊτζάν. Παρά τις διασυνοριακές επιθέσεις, η κατάπαυση του πυρός κράτησε έως ότου ξέσπασαν μάχες μεγάλης κλίμακας τον Σεπτέμβριο του 2020. Μετά από έξι εβδομάδες, η Ρωσία διαπραγματεύτηκε νέα κατάπαυση του πυρός. Τον Σεπτέμβριο του 2023, το Αζερμπαϊτζάν επιτέθηκε ξανά. Μέσα σε λίγες ημέρες ανακοίνωσε ότι θα ξεκινούσε την ενσωμάτωση του θύλακα. Μέσα σε μία εβδομάδα, περισσότεροι από εκατό χιλιάδες Αρμένιοι, ή περίπου το 85% του πληθυσμού του Ναγκόρνο Καραμπάχ, κατέφυγαν στην χώρα προέλευσης τους.

Η Ινδία ξεπερνά την Κίνα σε πληθυσμό

Ήδη από τον περασμένο αιώνα και έως πρόσφατα, η Κίνα ήταν η πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου. Πλέον είναι η Ινδία. Ο πληθυσμός της υπολογίζεται σε 1,43 δισεκατομμύρια ανθρώπους. Η Ινδία πιθανότατα θα παραμείνει η πολυπληθέστερη χώρα για τις επόμενες δεκαετίες. Ο πληθυσμός της Κίνας συρρικνώνεται και γερνάει. Οι δημογράφοι προβλέπουν ότι ο κινεζικός πληθυσμός θα μειωθεί κατά 100 εκατομμύρια άτομα μέχρι τα μέσα του αιώνα. Κατά την ίδια χρονική περίοδο, η μέση ηλικία στην Κίνα θα αυξηθεί από τα τριάντα εννέα έτη στα πενήντα ένα. Ο πληθυσμός της Ινδίας, εν τω μεταξύ, θα φθάσει σχεδόν τα 1,7 δισεκατομμύρια μέχρι τα μέσα του αιώνα με μέση ηλικία τα τριάντα εννέα έτη.

H μάχη του διαστήματος

Τόσο κράτη όσο και εταιρείες επιδεικνύουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το διάστημα. Εβδομήντα επτά χώρες έχουν διαστημικές υπηρεσίες -δεκαέξι χώρες μπορούν να εκτοξεύσουν ωφέλιμα φορτία στο διάστημα. Φέτος ο ανταγωνισμός επικεντρώθηκε εκ νέου στη Σελήνη. Η προσπάθεια της Ρωσίας για το φεγγάρι κατέληξε σε αποτυχία, όταν το σκάφος προσεδάφισης συνετρίβη στην επιφάνεια του δορυφόρου της Γης. Λίγες ημέρες αργότερα, η Ινδία έγινε η τέταρτη χώρα που προσγειώνει μη επανδρωμένο όχημα στη Σελήνη και η πρώτη που το κάνει κοντά στη νότια πολική περιοχή της. Η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν επίσης φιλόδοξα προγράμματα για το φεγγάρι, με τη NASA να στοχεύει στην επιστροφή αστροναυτών μέχρι το 2025.

Επιμέλεια: Γιάννης Μαντζίκος

^{Με πληροφορίες από CFR}