Εθελοντές του Τσερνιβτσί: «Δεν έχουμε το δικαίωμα να κουραστούμε»

Η Ιβάνα Φράνκα είναι ένας λιθόστρωτος δρόμος που διασχίζει την κεντρική πλατεία του Τσερνιβτσί. Στο ένα άκρο δεσπόζει το άγαλμα του Ταράς Σεβτσέκνο, του εθνικού ποιητή της Ουκρανίας, και στο άλλο ένα επιβλητικό γαλάζιο κτίριο, το δημαρχείο. Στα δεξιά, εκβάλλει ο πιο όμορφος πεζόδρομος της πόλης, η θρυλική Κομπιλιάνσκα. Στα αριστερά, στο νούμερο 9, βρίσκεται ένα κτίριο στο χρώμα της ώχρας με τεχνοτροπία που θα μπορούσες να συναντήσεις στο Παρίσι ή στη Βιέννη. Πίσω από μια επιβλητική καγκελόπορτα διανοίγεται ένα μικρό αίθριο — εκεί μία ομάδα εθελοντών έχει στήσει το στρατηγείο της σε μία σκηνή, δωρισμένη από τους «Doctors with Africa».

Η επαφή έχει γίνει με τη Νατάλια Σάβκα, μία ευγενέστατη κυρία, δικηγόρο της πόλης και ενεργό μέλος της ομάδας. Μολονότι τέλη Ιουλίου, έχει αρκετή ψύχρα. Την ώρα που φτάνουμε, επικρατεί ένας μικρός αναβρασμός καθώς μόλις έχει αφιχθεί ένα mini van και κάποιοι άνδρες, με γρήγορες κινήσεις, λες και βγαλμένες από χορογραφία, αδειάζουν τις κούτες. Πρόκειται για φάρμακα και τρόφιμα, προσφορά Ουκρανών της διασποράς. Οι «εθελοντές της Μπουκοβίνα» αξιοποιούν τον χώρο που τους έχει παραχωρηθεί, προκειμένου να αποθηκεύσουν το υλικό και κατόπιν να το διανείμουν: είτε σε όσους το έχουν ανάγκη στο νοτιοανατολικό κομμάτι της Ουκρανίας είτε στους πρόσφυγες που έχουν καταφύγει στο δυτικό τμήμα της χώρας.

Η ομάδα «Εθελοντές της Μπουκοβίνα»

Η ομάδα «Εθελοντές της Μπουκοβίνα» ιδρύθηκε το 2014, μετά τη ρωσική εισβολή στο Ντονμπάς και στην Κριμαία. Αρχικά συνέδραμαν τους πρόσφυγες του πολέμου να βρουν καταφύγιο. Από τον Φεβρουάριο του 2022 και μετά, η ζωή όλων των Ουκρανών άλλαξε άρδην, όπως και της ομάδας με επικεφαλής την Καταρίνα Πονεμαρόβα, μία κυρία γύρω στα 55 η οποία κάθεται απέναντί μου στη σκηνή και περιγράφει τις δράσεις των εθελοντών.

Έχει βλέμμα σκληρό, σπανίως αφήνει τον εαυτό της να σχηματίσει ένα αδρό χαμόγελο – μόνο στη θέα της κόρης μίας εθελόντριας ή στην παρουσία του μεγάλου λυκόσκυλου μασκότ της ομάδας τα χείλη της γέρνουν προς τα πάνω. Η Καταρίνα δεν μιλάει αγγλικά κι έτσι χρέη μεταφραστή αναλαμβάνει μία άλλη εθελόντρια, η Λίντια Ακίμοβα, μία γλυκύτατη κυρία που αφιερώνει καθημερινώς αρκετές ώρες στον εθελοντισμό. Η Πονεμαρόβα κάθεται απέναντί μου, καπνίζει αδιάκοπα, πολλές φορές διακόπτεται η κουβέντα μας από άλλους εθελοντές που της ζητούν να υπογράψει κάποια έγγραφα. Στα μάτια της έχουν χαραχθεί οι δύσκολες και σκληρές εικόνες που έχει αντικρίσει, μεταφέροντας υλικό στην πρώτη γραμμή του μετώπου.

Ρωτάω αν φοβάται όταν φτάνει στην εμπόλεμη ζώνη. Έχει λάβει μέρος σε όλες τις αποστολές, «και μια φορά να πας, αυτό μπορεί να σε αλλάξει για πάντα». Παρότι διαθέτουν αλεξίσφαιρα γιλέκα και κράνη, όταν φτάνουν στις πόλεις και τα χωριά που έχουν πληγεί από τις συγκρούσεις, η ίδια επιλέγει να μη φέρει πάνω της τον εξοπλισμό. Σκύβει ελαφρώς το κεφάλι, τραβάει μία ακόμα τζούρα από το τσιγάρο της και λέει στα ουκρανικά με βαριά φωνή:

«Θέλω να είμαι στην ίδια θέση με τους πολίτες στους οποίους προσφέρουμε βοήθεια. Να νιώθουν ισότητα, ότι όλοι είμαστε το ίδιο, ότι δίνουμε τη μάχη μαζί».

 Η Λίντια κάθεται δίπλα μου. Σε αντίθεση με την Καταρίνα, τα μάτια της είναι χαμογελαστά:

«Μετά τον Φεβρουάριο του 2022, η ζωή μας άλλαξε. Όλοι έχουμε στον κύκλο μας ανθρώπους που είτε πολεμούν στο μέτωπο είτε έχουν ακολουθήσει τον δρόμο της προσφυγιάς. Προσπαθούμε να μαζεύουμε φάρμακα, τρόφιμα και ρουχισμό, είμαστε πάντα σε επαφή με τους εθελοντές στις γραμμές του ανατολικού μετώπου και μαθαίνουμε τι ανάγκες έχουν».

Η Πονεμαρόβα συμπληρώνει:

«Κατ' αρχάς, πάντα χρειάζονται τρόφιμα, καθώς στις κατεχόμενες περιοχές υπάρχει μεγάλο έλλειμμα, δεν είναι ανοιχτά τα σούπερ μάρκετ, το 80% των σπιτιών έχουν καταστραφεί, δεν υπάρχουν δομές, δεν υπάρχουν δουλειές, άρα και μισθοί. Η κατάσταση είναι τρομερά δύσκολη. Τον χειμώνα που πέρασε δώσαμε γεννήτριες για να μαγειρεύουν και να θερμαίνονται, όπως επίσης και μεγάλες σκηνές».

Υπογραμμίζει ότι έχουν δεχθεί ενίσχυση από την ουκρανική διασπορά. Τα προϊόντα φτάνουν στο κέντρο του Τσερνιβτσί, αποθηκεύονται στους μεγάλους χώρους που τους έχουν παραχωρηθεί και κατόπιν αποφασίζεται το πού και το πώς θα διανεμηθούν. Η Καταρίνα και η Λίντια με χαρά μας ξεναγούν σε όλα τα δωμάτια. Μας δείχνουν τους όγκους των πραγμάτων, από μπουκάλια με λάδι και είδη πρώτης ανάγκης, μέχρι πάκους από ρούχα και παιχνίδια.

Στην ευρύτερη περιφέρεια του Τσερνιβτσί βρίσκονται περίπου 120.000 πρόσφυγες που μένουν σε δομές και σε σχολεία. Στην πόλη είναι περίπου 40.000 άτομα, «παιδιά με τις μητέρες τους και ηλικιωμένοι. Τους βοηθάμε όσο περισσότερο γίνεται. Μπορούμε να νιώσουμε αυτούς τους ανθρώπους, τους ζούμε τα τελευταία 10 χρόνια, όλα είναι εξαιρετικά δύσκολα, τα περισσότερα λεφτά τα δίνουν σε ενοίκια, δεν έχουν βρει δουλειά, πολλοί είναι συνταξιούχοι που ξοδεύουν μεγάλο μέρος των χρημάτων τους στα ενοίκια». Τα χαμόγελα που συνοδεύουν τις περιγραφές της προσφοράς τους σκοτεινιάζουν, όταν διηγούνται όσα έζησαν τις πρώτες ημέρες της ρωσικής εισβολής: «Μας καλούσαν από το ανατολικό τμήμα και μας ζητούσαν να πάρουμε τα παιδιά τους. Μας παρακαλούσαν, “πάρτε τα 7 παιδιά μας, εμείς θα μείνουμε εδώ”».

Σε πρώτη φάση συνέδραμαν στις εκκενώσεις των περιοχών που δέχθηκαν επίθεση. «Έχουμε εθελοντικά δίκτυα σε όλη την Ουκρανία, επικοινωνούμε, ξέρουμε τι ανάγκες υπάρχουν, μεγάλο μέρος της δουλειάς μας ήταν να βοηθήσουμε την εκκένωση των ανθρώπων από τις κατεχόμενες περιοχές, να τους μεταφέρουμε με οχήματά μας σε άλλες πόλεις», λέει η Πονεμαρόβα και προσθέτει ότι βρίσκονται σε επαφή με τους μαχητές, «μιλάμε με ανθρώπους στις κατεχόμενες περιοχές. Όταν απελευθερώνονται ερχόμαστε σε επαφή μαζί τους, μας δίνουν υλικό και καταγράφουμε τι έκαναν οι Ρώσοι στις περιφέρειες του Χαρκόβου και της Χερσώνας. Είδαμε φωτογραφίες από ανθρώπους που τους δολοφόνησαν εν ψυχρώ, είχαμε βιασμούς. Στο Ιζιούμ έχω φίλους, μου είπαν ιστορίες. Υπήρχε ένα σπίτι, άνθρωποι ζούσαν εκεί, και οι Ρώσοι το γκρέμισαν διότι στεκόταν μπροστά τους και δεν είχαν καλή οπτική επαφή με τον δρόμο. Έτσι απλά, το βομβάρδισαν και το γκρέμισαν... Πολλές φορές άνοιγαν πυρ κατά των πολιτών και μετά δεν άφηναν τους συγγενείς να περισυλλέξουν τα πτώματα. Έχω φίλους που έζησαν επί 2 μήνες σε υπόγεια και την άνοιξη –όταν βγήκαν στο φως– έτρωγαν γυμνοσάλιαγκες διότι δεν είχε μείνει τίποτα».

Οι αφηγήσεις είναι βαριές. Μολονότι στο Τσερνιβτσί ο πόλεμος δεν έχει αγγίξει την πόλη υπό την έννοια της ευθείας επίθεσης, η σκιά πέφτει παντού βαριά. Η Λίντια περιγράφει πώς ένιωσε πριν από μερικούς μήνες, όταν επισκέφτηκε την Ιταλία για λίγες ημέρες: «Όλα ήταν τόσο περίεργα: δεν υπήρχε απαγόρευση κυκλοφορίας, δεν ηχούσε ο συναγερμός...».

Βρίσκονται εκεί σε καθημερινή βάση, «δεν έχουμε ωράριο, δουλεύουμε όλη μέρα, όσο περισσότερο μπορεί ο καθένας», λέει η Λίντια. Η Καταρίνα, που έχει στην ιδιοκτησία της μία μεταφορική εταιρεία, συμπληρώνει ότι «δεν φοβόμαστε να πάρουμε τις ευθύνες που μας αναλογούν. Είμαστε Ουκρανοί και θέλουμε όλοι να νιώθουν σαν μία μεγάλη οικογένεια. Δεν κάνουμε διαχωρισμούς, ασχέτως αν είναι κάποιος από το ανατολικό ή το δυτικό κομμάτι, ασχέτως αν μιλάει ουκρανικά ή ρωσικά. Τα Σαββατοκύριακα προσπαθούμε να προσφέρουμε ψυχολογική υποστήριξη, παιχνίδια για τα παιδιά και άλλες δραστηριότητες».

«Ποτέ δεν θα εγκαταλείψω τη χώρα μέχρι να έρθει η ειρήνη, όλοι νιώθουμε την ανάγκη να δώσουμε κάτι για τη νίκη. Εθελοντές είμαστε όλοι όσοι καταλαβαίνουμε τι συμβαίνει και τι θα συμβεί αν δεν κερδίσουμε τον πόλεμο. Κάνουμε ό,τι μπορούμε, δουλεύουμε όσο περισσότερο μπορούμε για να έρθει η νίκη της Ουκρανίας το συντομότερο δυνατό. Το τι κάνεις για τη χώρα και τον στρατό σου σημαίνει πολλά, όλοι πρέπει να κάνουμε κάτι» επισημαίνει η Πονεμαρόβα.

Τι σας δίνει δύναμη να συνεχίσετε; «Είναι το σπίτι μας και δεν έχουμε το δικαίωμα να νιώσουμε κουρασμένοι μέχρι να ολοκληρώσουμε την αποστολή μας, να πάρουμε πίσω τις κατακτημένες περιοχές. Μέχρι να γίνει αυτό, δεν θα ησυχάσουμε. Μετά θα δούμε πώς θα ξεκουραστούμε».