Η Ευρώπη στη «μάχη» κατά των έμφυλων στερεοτύπων - Η Ευρωπαία Επίτροπος Έλενα Ντάλι μιλά στην Athens Voice

Ανισότητες, στερεότυπα και ταμπού με βάση το φύλο. Προβλήματα που αντιμετωπίζουν όλοι οι πολίτες, άλλοι σε μεγαλύτερο, άλλοι σε μικρότερο βαθμό. Δεν παύουν, ωστόσο, να αποτελούν μείζονος σημασίας ζητήματα στην ευρωπαϊκή κοινότητα και να απασχολούν τις αρμόδιες αρχές ως προς την αντιμετώπισή τους.

Μιλήσαμε με την Έλενα Ντάλι, Ευρωπαία Επίτροπο για την Ισότητα από την 1η Δεκεμβρίου 2019 και κάτοχο του Ευρωπαϊκού Βραβείου Ποικιλομορφίας για το έργο της στα ανθρώπινα δικαιώματα και την ισότητα σε τοπικό και διεθνές επίπεδο για τη νέα καμπάνια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την καταπολέμηση των έμφυλων στερεοτύπων, η οποία φέρει την υπογραφή της.

Η Έλενα Ντάλι μιλά στην Athens Voice για τα έμφυλα στερεότυπα και την καμπάνια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Πού στοχεύει η εκστρατεία και ποια είναι τα εμπόδια που ενδεχομένως κληθείτε να αντιμετωπίσετε στην υλοποίησή της;
Η εκστρατεία στοχεύει στα έμφυλα στερεότυπα που επηρεάζουν τόσο τους άνδρες όσο και τις γυναίκες σε όλες τις πτυχές της ζωής, συμπεριλαμβανομένης της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, των επιλογών καριέρας και των ευκαιριών για ηγετικές θέσεις. Στόχος μας είναι να αναδείξουμε αυτά τα στερεότυπα σε πραγματικές καταστάσεις και να ενθαρρύνουμε τους ανθρώπους να επανεξετάσουν τις προοπτικές τους καταργώντας τις διακρίσεις. Για παράδειγμα, μια θεματική της εκστρατείας μας επικεντρώνεται στην οικογενειακή ζωή. Το 44% των Ευρωπαίων εξακολουθεί να πιστεύει ότι ο σημαντικότερος ρόλος της γυναίκας είναι να φροντίζει το σπίτι και την οικογένειά της. Ως αποτέλεσμα, οι γυναίκες φέρουν την ευθύνη της μη αμειβόμενης εργασίας- φροντίδας, θέτοντας συχνά σε κίνδυνο την καριέρα τους ή κάνοντας επιλογές καριέρας με βάση αυτές τις προσδοκίες. Ομοίως, οι άνδρες αποθαρρύνονται από ορισμένα επαγγέλματα ή από το να πάρουν γονική άδεια. Μέχρι στιγμής, η εκστρατεία έχει τύχει θετικής προσοχής από τα ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης. Αυτό έχει οδηγήσει σε ευαισθητοποίηση και ουσιαστικές συζητήσεις».

Δεδομένου ότι είναι ένα βαθιά ριζωμένο πρόβλημα στην αντίληψη του κόσμου, από πού θεωρείτε πως πρέπει να ξεκινήσετε;
Είναι ουσιαστικό να εκπαιδεύουμε τα παιδιά στο σπίτι, στα νηπιαγωγεία και στα δημοτικά σχολεία, όταν είναι ακόμα σε ηλικία που εντυπωσιάζονται εύκολα. Πρέπει επίσης να διασφαλίσουμε ότι τα κορίτσια και οι νεαρές γυναίκες εισέρχονται σε όλους τους κλάδους της εκπαίδευσης, χωρίς στερεότυπα ή δομικούς φραγμούς, και ιδιαίτερα σε κλάδους που έχουν αυξανόμενη σημασία και διαρκή επένδυση, όπως οι περιβαλλοντικοί και ψηφιακοί κλάδοι, για παράδειγμα. Η ιδέα ότι ορισμένες επαγγελματικές δραστηριότητες είναι αποκλειστικά για άνδρες ή για γυναίκες είναι απλώς μια προκατάληψη. Αυτά τα στερεότυπα επιβάλλουν περιορισμούς στις ελεύθερες επιλογές τόσο των γυναικών όσο και των ανδρών και αντικατοπτρίζουν ανακριβείς κοινωνικές υποθέσεις και προσδοκίες. Συχνά ενθαρρύνονται τα κορίτσια και οι γυναίκες να ενσωματώνουν χαρακτηριστικά φροντίδας και αγάπης, ενώ τα αγόρια ενθαρρύνονται να υιοθετήσουν ιδιότητες που συνδέονται με την έρευνα και το διανοητικό ταλέντο. Αυτοί οι κοινωνικοί και πολιτισμικοί κανόνες κατευθύνουν στη συνέχεια τα άτομα προς συγκεκριμένα μονοπάτια ζωής.
Η εκστρατεία ευαισθητοποίησής μας για την καταπολέμηση των έμφυλων στερεοτύπων παίζει ζωτικό ρόλο σε αυτήν την προσπάθεια Η αντιμετώπιση των έμφυλων στερεοτύπων δεν είναι μόνο ζήτημα κοινωνικής δικαιοσύνης, αμεροληψίας και ισότητας. Υπάρχει επίσης ένα ξεκάθαρο επιχειρηματικό κίνητρο, καθώς η αυξημένη ποικιλομορφία συμβάλλει στην ανάπτυξη και αναμένεται να έχει θετικές επιδράσεις στην παραγωγικότητα, τη μείωση της φτώχειας και την κοινωνική ένταξη. Μπορεί επίσης να λειτουργήσει ως πολιτική απάντηση στο πρόβλημα της μείωσης του εργατικού δυναμικού. Ως επιχειρήσεις και ως κοινωνίες, επιτυγχάνουμε την πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων μας μόνο αν χρησιμοποιούμε όλα τα ταλέντα μας.

Πώς σκοπεύετε να δράσετε στο εκπαιδευτικό κομμάτι για να αντιμετωπίσετε στη ρίζα τους τα στερεότυπα που γεννούνται στα μυαλά των νέων;
Η εκπαιδευτική αρμοδιότητα εμπίπτει στην αρμοδιότητα των κρατών μελών της ΕΕ. Ως Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υποστηρίζουμε τις εθνικές και περιφερειακές αρχές στις προσπάθειές τους. Υπάρχει μια σταθερή ροή εργασιών προς την εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς, καθώς συνεργαζόμαστε με τα κράτη μέλη και τους ενδιαφερόμενους φορείς μέσω ομάδων εργασίας και εμπειρογνωμόνων και συστάσεων. Η ισότητα των φύλων είναι ένα από τα θέματα εστίασης του Ευρωπαϊκού Χώρου Εκπαίδευσης, του κοινού οράματος της ΕΕ για την εκπαίδευση και την κατάρτιση στην ΕΕ. Προτείναμε να ενισχυθεί η ευαισθησία σε θέματα φύλου στις εκπαιδευτικές διαδικασίες και στα εκπαιδευτικά ιδρύματα- και να υποστηριχθούν τα κράτη μέλη όσον αφορά την αμφισβήτηση και την κατάρριψη των έμφυλων στερεοτύπων. Εργαζόμαστε επίσης προς την κατεύθυνση της σωστής ισορροπίας των φύλων στις ηγετικές θέσεις, μεταξύ άλλων και στα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Επιπλέον, το σχέδιο δράσης για την ψηφιακή εκπαίδευση (2021-2027) είναι αφιερωμένο στη μείωση του χάσματος μεταξύ των φύλων στα STEM, αντιμετωπίζοντας την έλλειψη συμμετοχής των κοριτσιών στις ΤΠΕ μέσω διαφόρων πρωτοβουλιών, όπως το έργο Girls go Circular.

Πώς φτάσαμε σε αυτό το σημείο ως κοινωνία; Οι παράγοντες που δημιούργησαν τα στερεότυπα πώς θα καταπολεμηθούν;
Η ευαισθητοποίηση και η κατάρριψη των στερεοτύπων δεν αποτέλεσε ποτέ πολιτική προτεραιότητα στις ανδροκρατούμενες κοινωνίες. Δεν υπάρχει ούτε μία κυβέρνηση στην Ευρώπη σήμερα που θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι δεν απαιτείται καμία προσπάθεια για την προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών. Οι έμφυλες ανισότητες εξακολουθούν να είναι ευρέως διαδεδομένες στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η πρόοδος όσον αφορά την ισότητα των φύλων δεν είναι ούτε αναπόφευκτη ούτε μη αναστρέψιμη. Ένας από τους ρόλους του Ευρωπαίου Επιτρόπου Ισότητας είναι να ενθαρρύνει και να βοηθήσει τα κράτη μέλη να εφαρμόσουν και να προωθήσουν μια αποτελεσματική Ένωση Ισότητας μέσω διαφόρων προγραμμάτων, αντιμετωπίζοντας έτσι καταστάσεις στις οποίες οι γυναίκες υφίστανται διακρίσεις και στερεότυπα και για άλλους λόγους. Για παράδειγμα, οι νομοθετικές πρωτοβουλίες της Επιτροπής στον τομέα της ισότητας των φύλων θέτουν ελάχιστα πρότυπα που είναι ρεαλιστικά εφικτά από τα κράτη μέλη που υστερούν σε σχέση με τον μέσο όρο, ενώ επιτρέπουν σε άλλα κράτη μέλη να προχωρήσουν περισσότερο.

Θεωρείτε πως υπάρχει περίπτωση να δρα κάποιος στερεοτυπικά και να μην το καταλαβαίνει;
Φυσικά, και είναι ακόμη πιο ύπουλο, καθώς το άτομο αυτό σίγουρα θα διαιωνίσει λανθασμένες υποθέσεις και προσδοκίες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε σεξισμό ή διακρίσεις ή αυτοπεριορισμό. Επίσης, τα υποσυνείδητα στερεότυπα είναι πολύ πιο βαθιά ριζωμένα και διαδεδομένα από ό,τι θα μπορούσαμε να φανταστούμε. Όταν οι άνθρωποι σκέφτονται έναν αστροναύτη, έναν επιστήμονα ή έναν στρατηγό του στρατού, πολύ συχνά σκέφτονται έναν άνδρα. Αυτά τα στερεότυπα παραμένουν μαζί μας σήμερα, παρόλο που δεν υπάρχει κανένας λόγος για τον οποίο οποιοσδήποτε από αυτούς τους ρόλους δεν θα μπορούσε να καλυφθεί από μια γυναίκα. Πολύ συχνά οι γυναίκες και οι άνδρες παραμένουν δέσμιοι ξεπερασμένων στερεοτύπων και προσδοκιών για τους κοινωνικούς ρόλους. Όλοι μας έχουμε να παίξουμε το ρόλο μας στην επίτευξη αλλαγής, αλλά αυτό θα συμβεί μόνο αν οι άνθρωποι αντιδρούν όταν βιώνουν σεξιστικό λόγο ή συμπεριφορά. Αυτός είναι άλλος ένας λόγος για τον οποίο η εκστρατεία μας για την καταπολέμηση των έμφυλων στερεοτύπων είναι απαραίτητη.

Τι σκοπεύετε να κάνετε για τις ανισότητες στις μισθολογικές διαφορές των φύλων;
Η αρχή ότι οι γυναίκες και οι άνδρες πρέπει να λαμβάνουν ίση αμοιβή για την ίδια εργασία ή για εργασία ίσης αξίας κατοχυρώνεται στις ευρωπαϊκές συνθήκες από το 1957. Ωστόσο, οι μισθολογικές ανισότητες εξακολουθούν να υφίστανται. Η έλλειψη διαφάνειας στις αμοιβές είναι ένα από τα βασικά εμπόδια στην επιβολή της αρχής της ίσης αμοιβής. Δημιουργεί μια γκρίζα ζώνη που ευνοεί τη διαιώνιση των έμφυλων προκαταλήψεων στις αμοιβές. Τον Δεκέμβριο του 2022, το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο κατέληξαν σε πολιτική συμφωνία που επιβάλλει τη διαφάνεια των αμοιβών για την αντιμετώπιση του μισθολογικού χάσματος μεταξύ γυναικών και ανδρών. Μόλις τεθεί σε εφαρμογή, η οδηγία για τη διαφάνεια των αμοιβών θα εισαγάγει μέτρα για τον εντοπισμό των διακρίσεων στις αμοιβές λόγω φύλου και θα διευκολύνει τα θύματα να διεκδικήσουν το δικαίωμά τους για ίση αμοιβή. Το μισθολογικό χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών πρέπει να αντιμετωπιστεί από πολλαπλές οπτικές γωνίες και γι' αυτό η παρούσα οδηγία αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης δέσμης μέτρων. Αυτό περιλαμβάνει την εφαρμογή της οδηγίας για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, την υιοθέτηση της στρατηγικής για τη φροντίδα, τις κλαδικές πρωτοβουλίες για την καταπολέμηση των στερεοτύπων και την εφαρμογή της οδηγίας για την ίση εκπροσώπηση των φύλων στα διοικητικά συμβούλια των μεγάλων εισηγμένων εταιρειών της ΕΕ.

Σε ποια επαγγέλματα και γιατί εντοπίζονται τα μεγαλύτερα προβλήματα στις ανισότητες στο μισθολογικό κομμάτι;

«Οι τελευταίες μελέτες σχετικά με τις μισθολογικές ανισότητες στην Ευρώπη δείχνουν ότι οι τομείς με το μεγαλύτερο μισθολογικό χάσμα μεταξύ των δύο φύλων είναι: οι διοικητικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες, ο τομέας της πληροφορικής και της επικοινωνίας και η βιομηχανία. 

Ένας σημαντικός παράγοντας που οδηγεί στις μισθολογικές διαφορές ανά τομέα είναι η κατά φύλο διαχωρισμένη αγορά εργασίας, όπου οι δεξιότητες και οι ικανότητες των γυναικών και, ως εκ τούτου, τα επαγγέλματα στα οποία κυριαρχούν οι γυναίκες υποτιμώνται και αμείβονται χαμηλά σε σύγκριση με τα επαγγέλματα στα οποία κυριαρχούν οι άνδρες.

Όσον αφορά τους λόγους ύπαρξης αυτών των μισθολογικών διαφορών, ο άνισος καταμερισμός των ευθυνών του νοικοκυριού και της φροντίδας των παιδιών μεταξύ των γονέων, οι πολυάριθμες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες για την εξισορρόπηση της επαγγελματικής και της προσωπικής τους ζωής και τα άκαμπτα ωράρια εργασίας μπορούν να αποθαρρύνουν τις γυναίκες από το να ακολουθήσουν καριέρα. Γνωρίζουμε ότι εκτιμάται ότι 7,7 εκατομμύρια γυναίκες δεν εργάζονται επί πληρωμή εξαιτίας της άνισης κατανομής των ευθυνών φροντίδας, καθώς και της έλλειψης εγκαταστάσεων φροντίδας για παιδιά, ηλικιωμένους και άτομα με αναπηρίες. Οι άνδρες δεν αντιμετωπίζουν συνήθως τα ίδια εμπόδια.

Η διάχυση των έμφυλων στερεοτύπων, για παράδειγμα, περιλαμβάνει το ανδρικό ιδεώδες του "επιτυχημένου επιχειρηματία", το οποίο συντηρείται και διαιωνίζεται από πολιτιστικά, κοινωνικά και οικονομικά πρότυπα και το οποίο δεν εμπνέει τις γυναίκες και τα κορίτσια να επιλέξουν ορισμένες επαγγελματικές πορείες, ιδίως σε τομείς που σχετίζονται με την επιστήμη, τη μηχανική και την τεχνολογία».

Ως προς τον ελεγκτικό μηχανισμό αφότου ξεκινήσει η δράση του πρότζεκτ, πώς σκοπεύετε να κινηθείτε;
Η εκστρατεία θα τρέξει μέσω διαφόρων καναλιών μέχρι τον Νοέμβριο. Μέχρι τότε θα μεγιστοποιήσουμε την προσπάθειά μας να διασφαλίσουμε ευρεία προβολή της εκστρατείας σε όλη την Ευρώπη. Στο τέλος της εκστρατείας, θα διενεργήσουμε αξιολόγηση μεταξύ των χρηστών που εκτέθηκαν στα μηνύματά της για να μετρήσουμε την επιρροή της, μεταξύ άλλων στην αμφισβήτηση των αντιλήψεων για τα στερεότυπα των φύλων.

Μιλώντας σε ποσοστά ποια είναι η ομάδα εκείνη που υφίσταται στον μεγαλύτερο βαθμό την ανισότητα;
Οι διακρίσεις είναι ένα σύνθετο φαινόμενο, το οποίο εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, γεγονός που καθιστά αδύνατη την κατάταξη των ανισοτήτων. Επιπλέον, η ταυτότητα κάθε ατόμου αποτελείται από πολλαπλά, αλληλοδιαπλεκόμενα στοιχεία, όπως το φύλο, η φυλετική ή εθνοτική καταγωγή, η θρησκεία ή οι πεποιθήσεις, η αναπηρία, η ηλικία, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η ταυτότητα φύλου ή τα χαρακτηριστικά φύλου. Αυτό μπορεί να συμβάλει σε μοναδικές εμπειρίες διακρίσεων.

Πού θεωρείτε ότι θα είναι πιο δύσκολο να καταπολεμηθεί η ανισότητα; Στα στερεότυπα ως προς το φύλο, την φυλή ή την θρησκεία;
Η κύρια έμφαση δίνεται στα προσωπικά χαρακτηριστικά που αυξάνουν τον κίνδυνο να υποστούν διακρίσεις: καταγωγή, χρώμα δέρματος, εθνοτική καταγωγή, σεξουαλικός προσανατολισμός, ταυτότητα φύλου, χαρακτηριστικά φύλου, αναπηρίες, κοινωνικοοικονομική κατάσταση, ηλικία, θρησκεία ή πεποιθήσεις και φύλο. Παρόλο που είναι εξαιρετικά σημαντικό να προλαμβάνονται οι διακρίσεις με βάση οποιοδήποτε από αυτά τα χαρακτηριστικά, είναι επίσης ζωτικής σημασίας να γνωρίζουμε και να ενεργούμε κατά των διατομεακών διακρίσεων. Αυτή αναφέρεται στις διακρίσεις ατόμων λόγω δύο ή περισσότερων χαρακτηριστικών. Για παράδειγμα, υπάρχει αυξημένη πιθανότητα να υφίστανται διακρίσεις άτομα επειδή είναι ταυτόχρονα γυναίκες και ανήκουν σε εθνοτική μειονότητα. Οι διακρίσεις λόγω χρώματος δέρματος, εθνοτικής καταγωγής, σεξουαλικού προσανατολισμού, αναπηρίας, κοινωνικοοικονομικής κατάστασης, ηλικίας και θρησκείας ή πεποιθήσεων μπορεί επίσης να διασταυρώνονται με τις διακρίσεις λόγω φύλου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι πολιτικές μας λαμβάνουν υπόψη τις διατομεακές διακρίσεις και παρέχουν υποστήριξη στα θύματα αυτών των μορφών διακρίσεων.

Με την αύξηση των ποσοστών και της παρουσίας των ακροδεξιών κομμάτων στα κοινοβούλια πολλών χωρών, πόσο έτοιμοι είναι στην πράξη οι Ευρωπαίοι να αφήσουν στην άκρη τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις;
Καθώς η Ευρώπη αντιμετωπίζει έναν άνευ προηγουμένου αριθμό κρίσεων, οι οποίες περιλαμβάνουν από την πανδημία του ιού Covid μέχρι τον σημερινό ρωσικό πόλεμο στην Ουκρανία, την κρίση του κόστους ζωής και τις αυξανόμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ορισμένοι καταφεύγουν στον λαϊκισμό για να ισχυριστούν ότι έχουν λύσεις για τα προβλήματα της εποχής μας. Ωστόσο, ενώ οι απλές λύσεις σε πολύπλοκα ζητήματα μπορεί να αποτελέσουν μια επιτυχημένη εκλογική στρατηγική, δεν θα πρέπει να εκλάβουμε την ανησυχητική άνοδο της ακροδεξιάς σε όλη την Ευρώπη ως ένδειξη ότι οι Ευρωπαίοι δεν θέλουν να παραμερίσουν τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις. Οι κρίσεις που αντιμετωπίζουμε έχουν ανησυχήσει τους Ευρωπαίους ότι τα δικαιώματά τους θα περιοριστούν και ότι μπορεί να μην είναι σε θέση να ζήσουν τη ζωή τους όπως θέλουν. Και πράγματι, το έργο μας για την καταπολέμηση των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων επιδιώκει να δώσει στους ανθρώπους τη δυνατότητα να ζήσουν τη ζωή τους πιο ελεύθερα και χωρίς να επιβαρύνονται από ξεπερασμένες κοινωνικές προσδοκίες. Αυτό που επιδιώκουμε είναι περισσότερη ελευθερία και περισσότερα δικαιώματα για τους Ευρωπαίους πολίτες να ζουν τη ζωή τους όπως θέλουν χωρίς να βλάπτουν τους άλλους.