Στο Ισραήλ σήμερα: Η εσωτερική πολυδιάσπαση και η ανάγκη για οριστική συνεννόηση με τους Άραβες

«Πλαζ της Επαγγελίας» ονομάζει ο Μάριο Κόσκας την corniche του Τελ-Αβίβ, μιας πόλης όπου όλα λειτουργούν σχεδόν τέλεια. Κι όμως, λίγο πιο πέρα από το ξεφάντωμα της Παραλιακής, το Ισραήλ αντιμετωπίζει δύο υπαρξιακές προκλήσεις: η πρώτη είναι η χρόνια εχθρότητα του αραβο-μουσουλμανικού κόσμου που το περιβάλλει· η δεύτερη είναι η χρόνια εχθρότητα του αραβο-μουσουλμανικού κόσμου. Αυτή η προοπτική, την οποία ενσαρκώνει η πολυκομματική κυβέρνηση του Μπενιαμίν Νεντανιάχου, θέτει σε κίνδυνο την ακεραιότητα της χώρας —οξύνοντας τα μίση στο εξωτερικό— και υπονομεύει τη δημοκρατία στο εσωτερικό. Το Ισραήλ ήταν ανέκαθεν μια κατασκευή από ετερόκλητα στοιχεία: σιωνιστές και Ορθόδοξοι, κοσμικοί και θρησκευόμενοι, Εβραίοι και Άραβες· επί 75 χρόνια, η συγκολλητική ουσία όλων αυτών ήταν το παρελθόν των διώξεων και η ειλικρινής επιθυμία να δημιουργηθεί στα προγονικά εδάφη ένα κράτος-πρότυπο, μια ιδεώδης κοινωνία που να διαφέρει ριζικά από τις γειτονικές της.

Η λογική υπαγορεύει ήδη από το 1948 τρεις μεγάλες αποφάσεις για τις οποίες δεν υπάρχει συναίνεση: τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους στα όρια που προτείνει ο ΟΗΕ, την εξίσωση Εβραίων και Αράβων κατοίκων στο ισραηλινό έδαφος (πιθανότατα με μετακίνηση όσων Αράβων επιθυμούν να εγκατασταθούν στην «Παλαιστίνη») και τη διατήρηση  και θωράκιση της δημοκρατίας ευρωπαϊκού τύπου στο Ισραήλ. Κατά καιρούς, ο φόβος και η ανασφάλεια έχουν συμβάλει στην ανάδειξη εθνικιστικών κυβερνητικών σχημάτων τα οποία δεν αντιμετώπισαν, διότι δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν, τις παραπάνω προκλήσεις. Αν και η φύση του ισραηλινού κράτους και η γεωπολιτική της περιοχής καθιστά αναπόφευκτη μια μιλιταριστική συνιστώσα στην ισραηλινή πραγματικότητα, ο εθνικισμός —παλιός και «λαϊκός» όσο και ο αντισημιτισμός— έχει εξαντλήσει τα δημιουργικά του αποθέματα. Εδώ και πολύ καιρό είναι αντιπαραγωγικός και αμαυρώνει την ευνοϊκή εικόνα που έχει ο κόσμος και οι ίδιοι οι Ισραηλινοί για την ισραηλινή δημοκρατία.

Η σημερινή κυβέρνηση προέκυψε από τις βουλευτικές εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 2022 που έγιναν πρόωρα. Τον Απρίλιο ο κυβερνητικός συνασπισμός του Ναφτάλι Μπένετ, που κατείχε 61 από τις 120 έδρες στην Κνεσέτ, έχασε την πλειοψηφία λόγω της αποχώρησης της Ιντίτ Σιλμάν του δεξιού κόμματος Γιαμίνα: ήταν προφανές ότι η δεξιά επιζητούσε κυβερνητική αστάθεια. Έτσι, ξανάνοιξε ο δρόμος για τον πρώην πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου ο οποίος, κατηγορούμενος για διαφθορά, είχε ηττηθεί στις προηγούμενες εκλογές. Οι εκλογές του 2022 ήταν οι πέμπτες βουλευτικές μέσα σε τέσσερα χρόνια: από το 2019 κανένα κόμμα δεν είχε καταφέρει να σχηματίσει σταθερό κυβερνητικό συνασπισμό. Χαρακτηριστικό της πολυδιάσπασης της ισραηλινής κοινωνίας ήταν το ότι στις εκλογές κατέβηκαν 40 πολιτικά κόμματα —μερικά από τα οποία φέρουν ελαφρώς ανησυχητικά ονόματα: «Ενωμένος Ιουδαϊσμός της Τορά», «Με θάρρος για σένα», «Φλογερή Νεολαία», «Βιβλικό Μπλοκ». Κι όπως αναμενόταν, μόνο δέκα ξεπέρασαν το  όριο του 3,25% και κέρδισαν τουλάχιστον μία έδρα. Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι τα σημεία στα οποία μερικά κόμματα διαφέρουν μεταξύ τους: στο Ισραήλ μπορεί να ξεσπάσει κυβερνητική κρίση επειδή ένα κόμμα ερμηνεύει διαφορετικά τον Μωσαϊκό Νόμο για το ψωμί του Πάσχα. Με λίγα λόγια, κάτω από τη στιλπνή επιφάνεια, οι θρησκευτικές παραδόσεις, οι Γραφές, απεργάζονται την καταστροφή της δημοκρατίας. Άλλες διαφωνίες γίνονται ευκολότερα κατανοητές στα μάτια ημών των Gentile: ακόμα και στο εσωτερικό των δεξιών κομμάτων υπάρχουν άτομα και ομάδες που πιστεύουν ότι πρέπει να βρεθεί ειρηνική λύση με τους Παλαιστινίους ή ότι, τουλάχιστον, πρέπει να σταματήσει η επέκταση των ισραηλινών οικισμών στα εδάφη που θεωρούνται παλαιστινιακά.

Εν πάση περιπτώσει, στις εκλογές του περασμένου Νοεμβρίου ενισχύθηκε η εθνικιστική δεξιά και το μπλοκ του Νετανιάχου κέρδισε 64 έδρες. Μετά από πολλαπλές επαφές, δημιουργήθηκε το σημερινό υπουργικό συμβούλιο με τη συνεργασία του Θρησκευτικού Σιωνιστικού Κόμματος και της ακροδεξιάς φατρίας του Otzma Yehudit: πιο δεξιός πεθαίνεις. Έτσι, τη σημερινή κυβέρνηση Νετανιάχου επηρεάζουν τρελοί ραβίνοι και ζηλωτές που φαίνεται ότι κατευθύνουν τη χώρα σε «τελικές λύσεις». Ακούγονται φωνές υπέρ της αποκατάστασης της θανατικής ποινής που, για τα εγκλήματα του κοινού ποινικού δικαίου, έχει καταργηθεί από το 1954. Αν και όπως είναι γνωστό, το 1962 εκτελέστηκε δι’ απαγχονισμού ο Άντολφ Άιχμαν για γενοκτονία και εγκλήματα πολέμου, επρόκειτο για ακραία περίσταση η οποία δεν άντεχε αντιρρήσεις σχετικά με τη θανατική ποινή. Σε συνθήκες ειρήνης είναι η δημοκρατία που δεν αντέχει θεσμούς τέτοιου είδους: ακόμα και το Ταλμούδ, που δήθεν εμπνέει τη συντηρητική παράταξη, χαρακτηρίζει «αιμοσταγές» το δικαστήριο που απονέμει την εσχάτη των ποινών. Πάντως, κύκλοι της Εθνικής Ασφάλειας προτείνουν σήμερα ασυλία για τους Ισραηλινούς ενστόλους που λαμβάνουν μέρος σε επιχειρήσεις —πράγμα που σημαίνει ότι δεν θα υπάρχει λογοδοσία· στο παρελθόν, οι Ισραηλινοί έχουν επιδοθεί πολλές φορές σε βιαιοπραγίες εναντίον Παλαιστινίων αμάχων.

Το ζήτημα σήμερα υπερβαίνει την ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση: η σκληρή δεξιά δεν φαίνεται να ευνοεί τη διάκριση των εξουσιών —πιστεύει ότι το Ανώτατο Δικαστήριο παραείναι ανεξάρτητο και ισχυρό— και κατευθύνει τη χώρα σε επιλογές που θυμίζουν εκείνες του Βίκτορ Όρμπαν στην Ουγγαρία. Αν η πολυετής ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση —μαζί με μερικά ακόμη πραγματάκια— οδήγησε τους Παλαιστινίους στην οπισθοδρόμηση και στην ισλαμιστική τρομοκρατία, φαίνεται να οδηγεί τους Ισραηλινούς μακριά από την κοινωνία των πολιτών, σε ένα αδιέξοδο που ευνοεί τον παλαιστινιακό εξτρεμισμό, φτωχαίνει όλο και περισσότερο τους Άραβες —που ζουν με διεθνή ελεημοσύνη— και ενθαρρύνει τις θρησκευτικές κοινότητες που διατηρούν ακραία οράματα για την ισραηλινή κοινωνία. Oι Άραβες είναι, αναμφισβήτητα, ο χειρότερος εχθρός του Ισραήλ· ωστόσο, η υποβάθμιση της ισραηλινής δημοκρατίας —που μπορεί να συγκριθεί με την οπισθοδρόμηση των Παλαιστινίων— δεν πρέπει να αποδοθεί αποκλειστικά στην ανασφάλεια που προκαλεί ο αραβικός κλοιός. Για να διατηρηθεί η μακαριότητα στην Πλαζ της Επαγγελίας είναι λογικό να γίνουν υποχωρήσεις στην εξωτερική πολιτική και καμιά υποχώρηση στην εσωτερική δημοκρατία.