Αλεξάνδρα Θεοδωροπούλου: Παρουσίαση του βιβλίου «Επιβίωση και ιερότητα»

Οι Εκδόσεις Παπαζήση παρουσιάζουν το βιβλίο της Αλεξάνδρας Θεοδωροπούλου με τίτλο «Επιβίωση και ιερότητα» τη Δευτέρα 17 Ιουνίου 2024 και ώρα 20:00 στον υπαίθριο χώρο του Καφέ Κυκεών (Σωτηρίου Γκιόκα 2, Ελευσίνα, απέναντι από τον αρχαιολογικό χώρο) 

Την τελετή θα χαιρετήσουν οι

• Δημήτρης Λαμπρέλλης, Καθηγητής, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο
• Χριστίνα Μερκούρη, Διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής

Στη συγγραφέα θα απευθύνει ερωτήσεις ο Δαυίδ Ναχμίας, Μουσικός - Παρουσιαστής μονογραφιών, 3ο Πρόγραμμα

Αποσπάσματα του βιβλίου θα διαβάσει η Θεοδώρα Λούκας, ηθοποιός

Την τελετή θα συνοδεύσουν με ένα μικρό δρώμενοι, οι Αρετή Αθανασοπούλου και Ειρήνη Μωραϊτέλλη, χορεύτριες σε μουσική του Κωνσταντίνου Κούζα

Στο "Κυκεών" καλωσορίζει ο ελευσίνιος εκδότης Ηλίας Μοναχολιάς (kykeon tales) 

«Επιβίωση και ιερότητα» της Αλεξάνδρας Θεοδωροπούλου (Εκδ. Παπαζήση): Περίληψη του βιβλίου

Ποια είναι η «φυσική κατάσταση» του ανθρώπου; Ποια η σχέση της με την ιερότητα; Γιατί οι πρώτοι άνθρωποι έκρυβαν τα οστά των νεκρών τους στα βάθη των σπηλαίων; Είναι τα σπήλαια, τόποι ιεροί που αργότερα κόσμησαν με τους ναούς τους οι Έλληνες.

Το βιβλίο αυτό γεννήθηκε μέσα από μια διαίσθηση: ότι ο χαμένος κρίκος ανάμεσα στον σύγχρονο άνθρωπο και τη φύση βρίσκεται κάπου στην πρώιμη ανθρωπότητα. Οι πρώτοι άνθρωποι που ζούσαν κυνηγώντας και συλλέγοντας καρπούς, είδαν στη φύση την ιερότητα. Όταν ο άνθρωπος άρχισε να ξαναδιαβάζει τον κόσμο μέσα από το λόγο στην Αρχαία Ελλάδα, την πρώτη ρίζα του δυτικού πολιτισμού, τούτη η θέαση του κόσμου δεν χάθηκε. Μετουσιώθηκε, έγινε μέρος της εποχής του ανθρώπου που εδώ καλούμε το ελληνικό κοσμοσύστημα.

Ο Οιδίποδας είναι ήρωας τραγικός, άνθρωπος ιερός: σηκώνει στους ώμους του την αμαρτία της αιμομιξίας, την πλέον αρχέγονη ιερή απαγόρευση. Ο Διόνυσος είναι πολύμορφος και πολυμήχανος σαν ένας πρωτόγονος θεός, ο μασκοφόρος δαίμονας της πόλης. Οδηγεί την πομπή των μυστών στο ναό της Μητέρας – Γης, Δήμητρας, εκεί όπου θα αναδυθεί μέσα από το σπήλαιο του Άδη, η Κόρη, Περσεφόνη. Ο Διόνυσος είναι το παιδί που στέκεται ανάμεσα στη Μητέρα και στην Κόρη, σαν μια εικόνα ολόκληρης της ανθρωπότητας. Η ανθρωπότητα που επιστρέφει στην παιδική της ηλικία: η δημήτρια άποψη του κόσμου.

Αλεξάνδρα Θεοδωροπούλου - βιογραφικό

H Αλεξάνδρα Θεοδωροπούλου γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα, έλκοντας την καταγωγή από το Αγρίνιο και τα Χανιά. Ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Robert Schuman του Στρασβούργου ενώ ενδιάμεσα φοίτησε και στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης. Ακολούθησαν μεταπτυχιακές σπουδές Φιλοσοφίας στο Παρίσι (École des hautes études en sciences sociales) και στις Βρυξέλλες (Université Libre de Bruxelles). Είναι διδάκτωρ του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών

Ως ελληνίδα διπλωμάτις, έχει υπηρετήσει στη Γενεύη (Ηνωμένα Έθνη), στις Βρυξέλλες (Ευρωπαϊκή Ένωση), στο Χιούστον (Πρόξενος στο Τέξας), στην Πρετόρια (πρεσβεία την Νότιο Αφρική). Στο Υπουργείο Εξωτερικών έχει κατά καιρούς ασχοληθεί με όλες τις πτυχές της διπλωματίας (πολιτικά, οικονομικά, πολιτιστικά) και έχει θητεύσει ως Διπλωματικός Σύμβουλος στο Υπουργείο Πολιτισμού. Είναι μέλος του ΔΣ του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών. Προτού ενταχθεί στην Διπλωματική Υπηρεσία, μεταξύ άλλων, δίδαξε Δίκαιο στο Γαλλόφωνο Κέντρο Ανωτέρων Σπουδών της Αθήνας, ήταν συντάκτρια στην εφημερίδα «το Βήμα» και επιστημονική συνεργάτιδα του τμήματος Φιλοσοφίας της έδρας της UNESCO στο Παρίσι

Έχει δώσει πολυάριθμες ομιλίες για διάφορα θέματα (εξωτερική πολιτική, οικονομία, τέχνη, φιλοσοφία, εκπαίδευση) στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έχει συμμετάσχει σε φιλοσοφικά συνέδρια της UNESCO, του Διεθνούς Κολλεγίου Φιλοσοφίας, της Διεθνούς Εταιρείας Ελληνικής Φιλοσοφίας, της Διεθνούς Εταιρείας Προσωκρατικών Σπουδών.

Έχει δημοσιεύσει άρθρα για θέματα σύγχρονης και αρχαίας φιλοσοφίας και γενικότερα, θέματα γύρω από τον Ελληνικό Πολιτισμό. Τελευταία της δημοσίευση: Eleusis, the Seeds of Life στο συλλογικό έργο Greece: A Modern Odyssey, εκδόσεις Paperwall Media and Publishing, 2019. Έχει εκδώσει δυο ποιητικά έργα, ως Αλεξάνδρα Κανδάνου: Χίλιες σε Μία Νύχτες (εκδόσεις Γαβριηλίδης 2014), Τα φτερωτά χαλινάρια του έρωτα (Γαβριηλίδης, 2017).

Έχει ένα γιο, τον Ιάσονα.

Ο Γιώργος Καραμανώλης (Αναπληρωτής Καθηγητής Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο της Βιέννης) γράφει για το βιβλίο «Επιβίωση και Ιερότητα» της Αλεξάνδρας Θεοδωροπούλου

To βιβλίο της Αλεξάνδρας Θεοδωροπούλου έχει ένα εντυπωσιακό εύρος και εξ αυτού και μόνο είναι ικανό να συναρπάσει τον αναγνώστη. Αλλά έχει κατά τη γνώμη μου και μια ενδιαφέρουσα εστίαση πίσω από το εύρος αυτό.

Πρώτα σχετικά με το εύρος. Το βιβλίο πραγματεύεται πώς ο άνθρωπος διαλέγεται με τη φύση, σε βάθος χρόνου, από την πρώτη ανθρωπότητα έως σήμερα και προσπαθεί να την κατανοήσει αλλά και να την εξευμενίσει και να κυριαρχήσει πάνω της. Η συγγραφέας από τη μια προσανατολίζει το βλέμμα της στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, ενώ από την άλλη στρέφει τη προσοχή της στην ανθρώπινη φύση εν γένει, δηλαδή σε καθολικές ανθρωπολογικές δομές, όπως είναι η σχέση με τη γη, η σχέση με τον θεό και το θεϊκό, η σχέση με το σώμα. Η εναλλαγή του βλέμματος από το ανθρωπολογικό στο αρχαιοελληνικό είναι το κεντρικό μοτίβο του βιβλίου.

Σχετικά με την εστίαση του βιβλίου τώρα: αν το βιβλίο διαχειρίζεται ένα ερώτημα, αυτό φαίνεται να είναι πώς ο αρχαιοελληνικός κόσμος, στις αρχές του κυρίως, δηλαδή ο αρχαϊκός και κλασικός, αντιλαμβάνεται τη σχέση ανθρώπου – φύσης και πως την αρθρώνει. Η άρθρωση της σχέσης αυτής γίνεται με πολλά μέσα: με την ποίηση, ειδικά την τραγική ποίηση, με τη φιλοσοφία, με τη θρησκεία και ιδίως τις τελετές. Το βιβλίο μας ταξιδεύει σε όλα αυτά τα πεδία επιλεκτικά, με γνώμονα πάντα πώς καθένα από αυτά συμβάλλουν στη διαμόρφωση και στην άρθρωση της σχέσης ανθρώπου-φύσης Ένα πεδίο όμως απολαμβάνει προνομιακής μεταχείρισης στο βιβλίο, και από μία άποψη δικαίως: πρόκειται για το πεδίο της αρχαίας θρησκείας και ειδικότερα των μυστηρίων της Ελευσίνας.

Σχετικά με το πεδίο της αρχαίας θρησκείας γενικά.  Ο θεός Διόνυσος,  «ο τελεστής της πόλης» αποτελεί την ενσάρκωση μιας αρχέγονης σχέσης ανθρώπου-φύσης. Είναι θεός της βλάστησης, της ελευθερίας, της ζωής και της αναγέννησης, της ευφορίας, της έκστασης. Η αρχαία παράδοση του αποδίδει τρία πρόσωπα, Ζαγρέας, Βάκχος, Διόνυσος, που αντιστοιχούν σε τρεις φάσεις της ανθρώπινης φύσης, βρέφος, έφηβος, ώριμος. Δεν είναι τυχαίο πως αυτός, ο με μία έννοια δευτερεύων θεός του αρχαιοελληνικού πανθέου, είναι ο θεός της δραματικής ποίησης, η οποία λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος ανάμεσα στην φύση, την πόλη, την εξουσία, τους προγόνους, με τον θεό και το θεϊκό,  τον θάνατο, τον έρωτα. Η θέαση θα λέγαμε προκαλεί τη θεωρία, τον στοχασμό του θεατή  - θεμελιώδες πολιτικό στοιχείο του κλασικού αθηναϊκού πολιτισμού και αργότερα του ελληνικού πολιτισμού γενικότερα, καθώς το θέατρο διαδίδεται σε όλη την ελληνική επικράτεια και μαζί του και η θρησκευτική διάσταση που το συγκροτεί. Η θρησκευτική αυτή διάσταση δεν έχει να κάνει τόσο με τη λατρεία ενός θεού, του Διονύσου εν προκειμένω, αλλά με την ιερότητα του κόσμου και της φύσης, την παραδοχή δηλαδή ότι η φύση διέπεται από δυνάμεις που δεν κατανοούμε πλήρως αλλά έχουν διαμορφωτική δύναμη και απαιτούν τον σεβασμό μας: το ιερό ως όριο, όπως δείχνει στο βιβλίο της η Αλεξάνδρα Θεοδωροπούλου, θεματοποιείται στην αρχαία θρησκεία και αφορά την ευρύτερη ισορροπία του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον του.

Στην κατεύθυνση αυτή μπορεί κανείς να εντάξει και τα Ελευσίνια Μυστήρια, τα οποία ήδη από την αρχαιότητα περιβάλλονται με έναν θαυμασμό, μια απορία και ένα δέος. Το βιβλίο εστιάζει σε αυτά ακριβώς, στα δύο τελευταία, εκτενή του, κεφάλαια. Αν υπάρχει ένα κείμενο που μας επιτρέπει μια ματιά στον κόσμο αυτό είναι ο ομηρικός λεγόμενος ύμνος στη Δήμητρα. Πρόκειται για έναν από τους αρκετούς ύμνους που μάς έχουν σωθεί με το όνομα του Ομήρου, το οποίο το δικαιούνται με την έννοια ότι η γλώσσα τους είναι ομηρική, σίγουρα όμως δεν προέρχονται από τον Όμηρο αλλά είναι δημιουργήματα του 6ου ή 5ου αιώνα. Ο συγκεκριμένος ύμνος, που ίσως είναι λίγο πρωϊμότερος, διηγείται στην έκταση περίπου μιας ραψωδίας πώς ο Άδης, ο θεός του κάτω κόσμου, απήγαγε την Περσεφόνη, την θεά του σιταριού, και πώς η απαρηγόρητη μητέρα της, η Δήμητρα, προκαλεί ξηρασία και πείνα και αναγκάζει τους θεούς να επιτρέπουν στη κόρη της να επιστρέφει στον πάνω κόσμο τα δυο τρίτα του χρόνου. Το ποίημα κινείται σε δύο επίπεδα, αυτό των θνητών και εκείνο των θεών. Τα δύο αυτά επίπεδα συναντιούνται με μεγάλη τέχνη. Καθώς ψάχνει την κόρη της, η Δήμητρα φτάνει στο ανάκτορο του βασιλιά της Ελευσίνας, Κελεού, και εκεί αναλαμβάνει τροφός του παιδιού του, Δημοφώντα, το οποίο η θεά επιθυμεί να μετατρέψει σε αθάνατο, κάτι που όμως αποτρέπει η επέμβαση της μητέρας του. Το περιστατικό μας θυμίζει ότι η Δήμητρα ως θεά κρατεί το δώρο της αθανασίας στα χέρια της, ωστόσο δεν μπορεί να σώσει την κόρη της από τον Άδη αλλά ούτε και να το προσφέρει στο θνητό πρίγκηπα. Οι θνητοί οι ίδιοι, λόγω της άγνοιάς τους, απορρίπτουν το θεϊκό δώρο της αθανασίας. Θνητοί και αθάνατοι, έχουν αδυναμίες. Τελικά η Δήμητρα με την αιώνια επιστροφή της Κόρης, δίνει πάλι καρπούς στη γη αλλά διδάσκει στους θνητούς και τις ιερές τελετουργίες, που πλέον κληρονομούν οι Ελευσίνιοι.

Ο ύμνος είναι μια αιτιολογία των Ελευσίνιων Μυστηρίων αλλά και μια δικαιολόγηση της ύπαρξής τους, και για τον λόγο αυτό το βιβλίο εστιάζει σε αυτόν, παραθέτοντάς τον στο Παράρτημα. Ο ύμνος βάζει τον αναγνώστη να θεαθεί το μυστήριο της ζωής, της καρποφορίας αλλά και του θανάτου, που δεν είναι ξένο ούτε στον θεό: άνθρωποι και θεοί συνδέονται στη ζωή αλλά και στον θάνατο. Και τα δύο είναι μόνο εν μέρει εξηγήσιμα και για τον λόγο αυτό αντικείμενα ιερών τελετουργιών, που παραδίδονται στους θνητούς από δύο θηλυκές θεότητες, τη Δήμητρα και την Περσεφόνη. Ο κύκλος της φύσης συνδέεται με το κύκλο της ζωής, μέσα από το νήμα της ιερότητας που γνέθει η ποίηση. Η κανονικότητα της φύσης, η καρποφορία της, η ζωτικότητά της δεν είναι δεδομένη, αυτονόητη, αλλά μια ευλογία της θεάς, που νοιάζεται για τους θνητούς. Αυτή η ιερότητα, η Δημήτρια αντίληψη του κόσμου, όπως εύγλωττα την παρουσιάζει η Αλεξάνδρα Θεοδωροπούλου, είναι μια υπογράμμιση της πολυπλοκότητάς της φύσης και μια παραδοχή της ανθρώπινης αδυναμίας, μια πολυπλοκότητα που αποτελεί μυστήριο και μέσω των Μυστηρίων ο άνθρωπος επιχειρεί να ξεπεράσει. Είναι ίσως αυτή η γνώση που η θεά κατέχει και μεταδίδει στον άνθρωπο.

Το βιβλίο μας θυμίζει πως ο αρχαιοελληνικός νους καλλιεργούσε συστηματικά τη συνείδηση της θέσης του ανθρώπου στον κόσμο, τη συνείδηση της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση, την επίκληση  αυτής της ιδιαίτερης  γνώσης και αυτό είναι ένα βασικό στοιχείο που διαπερνά την τέχνη του, τη λογοτεχνία του, τη θρησκεία του και σε κάποιο βαθμό και τη φιλοσοφία του. Αυτή η αυτοσυνειδησία, θα λέγαμε, γίνεται ένα βασικό ανθρωπολογικό χαρακτηριστικό του αρχαίου ελληνικού ανθρώπου και μια σειρά από εκφάνσεις του πολιτισμού του αποσκοπούν ακριβώς στη διατήρησή του. Το βιβλίο της Αλεξάνδρας εστιάζει ακριβώς εκεί, με έναν βαθύτερο στόχο: να ανιχνεύσει ξεχασμένες πτυχές της ανθρώπινης συνείδησης κλείνοντας το μάτι στο σήμερα.