Η λευκή κορδέλα

«Λευκή κορδέλα: Μια γερμανική ιστορία για παιδιά». Αυτός είναι ολόκληρος ο πρωτότυπος τίτλος της βραβευμένης με τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες ταινίας του Μίκαελ Χάνεκε και βλέποντας το φιλμ δεν είναι δύσκολο να καταλάβεις το γιατί. Τα παιδιά στη μικρή αγροτική κοινότητα που παρακολουθεί με επιμέλεια ανθρωπολόγου ο Αυστριακός σκηνοθέτης, μπορεί να μην έχουν ακόμη οσμιστεί το υγρό σκοτάδι του ναζισμού που θα διαπότιζε λίγες δεκαετίες αργότερα τη γερμανική κοινωνία ή τη σύγχρονη ασθένεια που θα γεννούσε τους έφηβους ήρωες του “Funny Games”, όμως η αθωότητά τους μοιάζει να έχει ήδη πεθάνει. Για την ακρίβεια μοιάζει να έχει γεννηθεί νεκρή σε ένα περιβάλλον πουριτανικό και αυταρχικό, δομημένο πάνω σε μια κατεστημένη ιεραρχική κλίμακα και θωρακισμένο με πατριαρχική αυστηρότητα και θρησκευτική ηθικολογία. Στην επιφάνεια της εικόνας όλα δείχνουν ιδανικά, μέχρι τη στιγμή που κάτι που κανείς δεν μπορεί να δει τινάζει τη βουκολική γαλήνη του σχεδόν αρχαϊκού αυτού μικρόκοσμου στον αέρα. Ένα σύρμα δεμένο ανάμεσα σε δύο δέντρα θα ανατρέψει το άλογο του γιατρού, κι αυτό θα είναι το πρώτο από μια σειρά από «ανεξήγητα» γεγονότα που θα σπείρουν το φόβο, τη δυσπιστία και την εχθρότητα ανάμεσα στους χωριανούς. Το σκοτάδι θα αναδυθεί κάτω από τον καλοκαιρινό ήλιο, αλλά δεν είναι τόσο το «κακό» που μολύνει κάτι αγνό, όσο τα σημάδια από το σκουλήκι που έτρωγε ήδη το μήλο από μέσα. Κανείς δεν μπορεί να καταδείξει τον ένοχο της συγκεκριμένης πράξης, κανείς δεν μπορεί να βρει αυτούς που βασάνισαν το γιο του γαιοκτήμονα, κανείς δεν μπορεί να πει ποιος έκαψε ένα στάβλο, όμως σε μια κοινωνία όπου κανείς δεν είναι ένοχος μήπως τελικά είμαστε ένοχοι όλοι; Δεν είναι τα άτομα που διαφθείρουν το σύνολο, η διαδρομή έχει αντίστροφη πορεία, λέει ανάμεσα σε άλλα η ταινία του Χάνεκε, που αποτελεί κι αυτή μια λευκή κορδέλα, σαν εκείνες που ο ιερέας του χωριού φορά στα παιδιά του για να τους υπενθυμίσει τη χαμένη τους αθωότητα. Γυρισμένο σε ασπρόμαυρο, με καθαρότητα στις εικόνες και αυστηρότητα στη φόρμα, δομημένο αφηγηματικά με τρόπο «κλασικίζοντα» αλλά και εμποτισμένο με μια διαρκή αίσθηση ανησυχίας που θα ταίριαζε καλύτερα σε θρίλερ, το φιλμ του Χάνεκε –ακόμη κι αν αφήνει αχτίδες φωτός να διαπεράσουν τη συννεφιά του– ζωγραφίζει μια μάλλον μελανή εικόνα για την ουσία του ανθρώπου και για τα μαθήματα που δεν δείχνουμε να μην έχουμε διδαχτεί. Κρατώντας για τον εαυτό του τις όποιες παρατηρήσεις του, αφήνοντας τις απαντήσεις σε ερωτήματα σεναριακά, ηθικά, κοινωνικά εκτός της οθόνης, κατορθώνει να στήσει μια βραδυφλεγή «βρόμικη βόμβα» σκέψεων και (ναι!) συναισθημάτων που εκρήγνυται εντός σου, διασπείροντας την αμφιβολία απέναντι σε κάθε τι που θεωρούσες δεδομένο, βάζοντάς σε να μετρήσεις ξανά τα όρια της δικής σου «καλοσύνης», της δικής σου αθωότητας και της αθωότητας των γύρω σου…

• ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ: Μίκαελ Χάνεκε
• ΗΘΟΠΟΙΟΙ: Κρίστιαν Φρίντελ, Λεονί Μπένες