Το Λόντονγκραντ και το Λοντονιστάν

Στο Λονδίνο, οι Ρώσοι πολυεκατομμυριούχοι έχουν αγοράσει όχι μόνο πολυτελείς ιδιωτικές κατοικίες αλλά και σταθμούς του υπόγειου σιδηρόδρομου που δεν χρησιμοποιούνται πια. Με τα παράνομα πλούτη τους, πολλοί φίλοι του Πούτιν απέκτησαν τις τελευταίες δύο δεκαετίες, υπερπολυτελή ρετιρέ στο κέντρο του Λονδίνου και εξοχικές επαύλεις στη νοτιοανατολική Αγγλία − πολλές από αυτές μοιάζουν με το ανάκτορο του Μπάκινχαμ. Όταν πριν από λίγες ημέρες δημοσιεύτηκαν φωτογραφίες του παλατιού του Andrey Guryev στο βόρειο Λονδίνο οι Βρετανοί κάθε άλλο παρά έπεσαν από τα σύννεφα: είναι γνωστή η παρουσία ξένων κεφαλαιούχων στο Λονδίνο. Πάντως, το παλάτι του Guryev έκανε κάποια εντύπωση: φανταστικοί εσωτερικοί χώροι πολλαπλών επιπέδων που περιέχει πισίνες, γκαλερί τέχνης και συλλογή vintage αυτοκινήτων − το υλικό του μύθου. Κι όλα αυτά με τη συνεργασία Βρετανών κτηματομεσιτών, δικηγόρων, λογιστών, τραπεζιτών, υπευθύνων δημοσίων σχέσεων, αρχιτεκτόνων και διακοσμητών εσωτερικών χώρων, παρότι ακτιβιστές και δημοσιογράφοι έκρουαν εδώ και χρόνια τον κώδωνα του κινδύνου. Το Λονδίνο, επεσήμαιναν, ήταν ύποπτα ελκυστικό για «ύποπτο πλούτο» −όπως το θέτει η οργάνωση κατά της διαφθοράς Transparency International UK− από όλο τον κόσμο, και ειδικότερα από την πρώην Σοβιετική Ένωση και τις αραβικές πετρομοναρχίες. Αυτοί οι συναγερμοί αγνοήθηκαν με την ανεπαρκή δικαιολογία ότι η εισροή χρημάτων θα κατέληγε στους απλούς πολίτες. Στην πραγματικότητα, η πώληση μεγάλων ακινήτων σε Ρώσους και Άραβες έχει προσθέσει περαιτέρω πίεση στα ήδη πανάκριβα κι απρόσιτα σπίτια του Λονδίνου. Έχει επιδεινώσει τον αποκλεισμό και την ταξική διαίρεση σε μια πόλη της οποίας τα δυνατά σημεία ήταν κάποτε το άνοιγμα σε πολλές κουλτούρες και η προσβασιμότητα στη στέγαση.

Σίγουρα, οι περισσότεροι Λονδρέζοι δεν θα ήταν ποτέ σε θέση να αγοράσουν σπίτια σε μέρη όπου αγοράζουν οι ολιγάρχες και οι κλεπτοκράτες, όπως το Knightsbridge, το Kensington, το Highgate, ή σε προαστιακές περιφραγμένες κοινότητες όπως το St George's Hill κοντά στο Weybridge, στο Surrey. Αλλά, όπως υποστηρίζει η Transparency International, παρατηρείται ένα φαινόμενο «κυματισμού»: αν οι δισεκατομμυριούχοι αγοράζουν στο Kensington, τότε οι τραπεζίτες με ελαφρώς λιγότερο πλούτο αρχίζουν να αναζητούν ακίνητα σε οριακά λιγότερο ακριβές περιοχές, όπου ωθούν τους επιτυχημένους επαγγελματίες λίγο μακρύτερα και ούτω καθεξής. Στο τέλος, οι μικροί αγοραστές που προσπαθούν να αποκτήσουν σπίτι στα μακρινά προάστια διαπιστώνουν ότι οι τιμές έχουν ανεβεί κι εκεί.

Αυτός ο πλούτος έχει συμβάλει σε ανεπιθύμητα φαινόμενα όπως τα «σπίτια παγόβουνο», όπου κολοσσιαία υπόγεια μεγιστοποιούν το εμβαδόν σε περιοχές υψηλής αξίας, καθώς και οι «δρόμοι- φαντάσματα», όπου αλλοδαποί ιδιοκτήτες ακινήτων τα χρησιμοποιούν μόνο λίγες μέρες τον χρόνο. Έχει επίσης οδηγήσει στο φαινόμενο ολόκληρες πολυκατοικίες να είναι σκοτεινές και άδειες σε μια πόλη όπου ο χώρος δεν αρκεί για όσους ζουν και εργάζονται σ’ αυτή.

Ο Ρόμαν Αμπράμοβιτς στο Kensington έχει 15 υπνοδωμάτια και η τιμή του κυμαίνεται γύρω στα 150 εκατομμύρια λίρες∙ το σπίτι που πιστεύεται ότι ανήκει στον μεγιστάνα του αλουμινίου Oleg Deripaska στην Βelgravia, μια από τις ακριβότερες συνοικίες στον κόσμο, βρίσκεται κοντά στο σπίτι του σουλτάνου του Μπρουνέι. Το 2016 ένας ακόμη από τον κύκλο του Πούτιν, ονόματι Mikhail Fridman, αγόρασε στο Highgate το Athlone House μια αρχιτεκτονική φαντασίωση με πυργίσκους και αέτωμα αξίας 65 εκατομμυρίων λιρών. Λίγο πιο έξω από το Λονδίνο, στο Surrey, υπάρχει το Sutton Place, ένα κτίριο τύπου Tudor 72 δωματίων που πιστεύεται ότι ανήκει στον πρόσφατα καταδικασθέντα δισεκατομμυριούχο Alisher Usmanov, πρώην μεγαλομέτοχο της ποδοσφαιρικής ομάδας Arsenal και επενδυτή στην Everton.

Ο κατάλογος είναι μακρύς, αλλά προς το παρόν δεν έχει ξεκαθαριστεί με ακρίβεια τι ανήκει σε ποιον. Εκτός από τον Petr Aven, συνεργάτη του Fridman, και τον μεγιστάνα των φωσφορικών αλάτων Andrey Guryev, περιουσία στο Λονδίνο φαίνεται να έχει ο ρωσόφιλος Ουκρανός Dmytro Firtash που αγόρασε τον εγκαταλελειμμένο σταθμό του υπόγειου σιδηρόδρομου Brompton Road ενώ είχε ήδη ένα υπέροχο μοντέρνο σπίτι εκεί κοντά. Η ασφάλεια και η ανωνυμία που προσφέρει το Λονδίνο σε ξένους πολυεκατομμυριούχους είναι ένας ακόμα παράγοντας που ελκύει άτομα με θανάσιμους εχθρούς. Σε ένα πολυτελές κτίριο, το One Hyde Park στο Knightsbridge, ανάμεσα στους κατοίκους συγκαταλέγονται ο Ρώσος μεγιστάνας Vladislav Doronin και ο Ουκρανός δισεκατομμυριούχος Rinat Akhmetov, ο οποίος στις αρχές της δεκαετίας του 2010 πλήρωσε 136,4 εκατομμύρια λίρες για ένα ρετιρέ με διαφανείς γυάλινους τοίχους που έρχονται σε αντίθεση με την αδιαφάνεια της ζωής του.

Ο Fridman, ο Deripaska και ο Doronin δήλωσαν ότι ο Πούτιν δεν ξεκίνησε πόλεμο αλλά εκστρατεία απελευθέρωσης και ο Deripaska αμφισβήτησε τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία. Ο Fridman και ο Aven έκαναν λόγο για τα «κακόβουλα και εσκεμμένα ψέματα» της αντιρωσικής προπαγάνδας. Προς το παρόν, είναι αδύνατο να εντοπιστεί η χρηματοδότηση για την αγορά οποιουδήποτε από τα παραπάνω ακίνητα και να διαπιστωθεί με βεβαιότητα εάν κάποιο από αυτά αποκτήθηκε με διαφθορά. Αυτό που γνωρίζουμε είναι, όπως το έθεσε η Transparency International, ότι 6,7 δισεκατομμύρια λίρες από άγνωστες πηγές κεφαλαίων έχουν επενδυθεί σε ακίνητα του Ηνωμένου Βασιλείου από το 2016, εκ των οποίων ακίνητα αξίας τουλάχιστον 1,5 δισεκατομμυρίου λιρών αγοράστηκαν από Ρώσους που κατηγορούνται για διαφθορά ή για διασυνδέσεις με το Κρεμλίνο. Δεδομένης της μυστικότητας πολλών συναλλαγών, λέει η Transparency International, τα πραγματικά ποσά πρέπει να θεωρούνται πολλαπλάσια από αυτό.

Όπως εξηγεί ο Oliver Bullough στο βιβλίο του «Moneyland» του 2018, η ιδιοκτησία μπορεί να συγκαλυφθεί μέσω της χρήσης εταιρειών-κελύφων, μέσω επιχειρήσεων που κάνουν ελάχιστα ή τίποτα εκτός από την κατοχή και τη μετακίνηση περιουσιακών στοιχείων σε χώρες όπως το St Kitts and Nevis, στις Βερμούδες, στο Λιχτενστάιν οι οποίες αποτελούν ένα τρομερό φρούριο για όποιον θέλει να προστατεύσει τα παράνομα κέρδη του.

Υποτίθεται ότι το βρετανικό νομικό σύστημα είναι εύρωστο και αξιόπιστο: έχει ακριβώς εκείνους τους θεσμούς η απουσία των οποίων επιτρέπει στους κλεπτοκράτες να αποσπάσουν πλούτο από τις χώρες τους. Όμως, μόλις τα λάφυρά τους μετατραπούν σε γη και τοίχους πίσω από λείες βικτοριανές προσόψεις, είναι δύσκολο να αντιστραφεί η διαδικασία. Αλλά έχουν γνώση οι φύλακες: όπως αποκάλυψαν τα Panama Papers, το λονδρέζικο δικηγορικό γραφείο Child & Child βοήθησε τις κόρες του προέδρου του Αζερμπαϊτζάν με τρόπο που, σύμφωνα με το Πειθαρχικό Δικαστήριο των Δικηγόρων, «οδήγησε σε κίνδυνο ξεπλύματος μεγάλων χρηματικών ποσών». Στο ντοκιμαντέρ του Channel 4 «From Russia With Cash», ρεπόρτερ που παρίσταναν Ρώσους αγοραστές προσέγγισαν κτηματομεσίτες στο Λονδίνο ζητώντας να επενδύσουν σε ακίνητα με χρήματα που κατέστησαν σαφές ότι ήταν παράνομα. Οι μεσίτες ήταν ευγενέστατοι και εξυπηρετικοί και σε αρκετές περιπτώσεις συνιστούσαν δικηγόρους που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους αγοραστές να κρύψουν την ταυτότητά τους. Αυτό συνέβη το 2015 και δεν ήταν έκπληξη ακόμη και τότε. Ωστόσο, η απάντηση της κυβέρνησης ήταν περιορισμένη.

Ο πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον υποσχέθηκε να βάλει τέλος στα «βρώμικα μετρητά» και, ένα χρόνο αργότερα, το 2016, η βρετανική κυβέρνηση υποσχέθηκε να θεσπίσει ένα δημόσιο μητρώο περιουσίας ξένης ιδιοκτησίας. Έξι χρόνια αργότερα, ο Μπόρις Τζόνσον εξακολουθεί να υπόσχεται να προωθήσει ένα τέτοιο μητρώο δηλώνοντας ότι «δεν υπάρχει χώρος για βρώμικα χρήματα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Όσοι υποστηρίζουν τον Πούτιν έχουν ειδοποιηθεί: πουθενά δεν θα μπορούν πια να κρύψουν τα παράνομα κέρδη τους». Παραλλήλως, η υπουργός Εξωτερικών Λιζ Τρας είπε ότι έχει μια «λίστα ολιγαρχών» των οποίων οι περιουσίες θα στοχοποιηθούν, ενώ ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Dominic Raab, πρότεινε τα σπίτια των ρωσικών ελίτ να παραδοθούν σε Ουκρανούς πρόσφυγες. «Δεδομένου ότι η κυβέρνηση έχει κατηγορηθεί ότι κωλυσιεργεί, αυτές οι υπουργικές δηλώσεις ακούγονται σαν σημάδι όψιμης αρετής. Μέχρις αποδείξεως του αντιθέτου» όπως γράφει η εφημερίδα Guardian.

Όσο για τις περιουσίες των Σαουδαράβων και των εμίρηδων του Κόλπου έχουν μετατρέψει το Knightsbridge στη λεγόμενη Gulf Republic. Δεν είναι μόνο μεγιστάνες του πετρελαίου και μέλη των βασιλικών οικογενειών που αγοράζουν κατοικίες: οι ιδιοκτήτες αραβόγλωσσων ΜΜΕ, που κάποτε έμεναν στην Όξφορντ Στριτ, και οι Σαουδάραβες playboys αγοράζουν σπίτια στο Mayfair, ενώ στο Soho και στην περιοχή Edgeware Road συγκεντρώνονται τα λίγο χαμηλότερα εισοδήματα.