Τελευταία, τα νέα (ελληνικά και διεθνή) μου φαίνονται ολοένα και περισσότερο απογοητευτικά, αποκαρδιωτικά θα έλεγα: Θανατηφόρα τρομοκρατικά χτυπήματα, σεξουαλικές κακοποιήσεις, οικονομική αστάθεια, πολιτικό αλαλούμ, ηθική και πολιτισμική κρίση, ρατσιστική έξαρση, εθνικιστικό παραλήρημα, μίσος και άγνοια...
Τόσο έντονη είναι μάλιστα η αίσθηση αυτή ειλικρινούς απογοήτευσης αλλά και βαθιάς θλίψης που μου έχει προκαλέσει η πρόσφατη επικαιρότητα, που φλερτάρω επικίνδυνα πλέον με την κυνικά δελεαστική -άλλα άκρως δυσοίωνη και απαισιόδοξη- ματιά που βλέπει οπισθοδρόμηση προς τη βαρβαρότητα και τη μισαλλοδοξία αντί για πρόοδο και αλληλοκατανόηση, τόσο στην εξέλιξη των διαπροσωπικών, όσο και των κοινωνικών και διεθνών σχέσεων.
Σκέφθηκα λοιπόν να αποδράσω, έστω και προσωρινά, από τις ζοφερές αυτές σκέψεις και να δοκιμάσω μια διαφορετική, εναλλακτική θεώρηση των πραγμάτων αλλάζοντας οπτική γωνία και παραστάσεις. Από τις αποκρουστικές και σκληρές εικόνες της επικαιρότητας και των ειδήσεων λοιπόν, πέρασα στις ζεστές και πολύχρωμες εικόνες των συνθέσεων μεγάλων καλλιτεχνών που εκτίθενται αυτήν την περίοδο στην Ολλανδία. Με άλλα λόγια, χρησιμοποίησα την τέχνη ως διαφυγή.
Περιπλανώμενος ανάμεσα στα έργα των προδρομικών μορφών του μοντερνισμού άφησα στην άκρη τις όποιες ορθολογιστικές προκαταλήψεις και έβαλα ένα προσωπικό στοίχημα: να εμπιστευτώ ως οδηγούς στον αλλοπρόσαλλο αυτό κόσμο μονάχα τα βαθύτερα αισθήματα και το ένστικτό μου. Ομολογώ πως καθόλου δεν το μετάνιωσα. Μπόρεσα έτσι να απολαύσω πολύ καλύτερα τα φλογερά, όλο ζωντάνια χρώματα του Καντίνσκυ, να χαθώ στους γεωμετρικούς πειραματισμούς του Πικάσο, και να αισθανθώ την εξώκοσμη αρμονία και απορρέουσα γαλήνη των έργων του εξπρεσιονιστή Φραντς Μαρκ.
Και για να εξηγούμαστε, ούτε ιστορικός τέχνης σπούδασα ούτε και τίποτα τόμους πάνω στην εξέλιξη της μοντέρνας τέχνης έχω διαβάσει. Τουναντίον, μάλλον παραδοσιακός και κλασσικίζων είμαι στα γούστα μου. Απλώς προσπάθησα να είμαι απροκατάληπτος, ανοικτός, με θετική προδιάθεση και δεκτικός απέναντι στα ερεθίσματα και τις εικόνες που με περιβάλλουν. Με κριτικό πνεύμα, σίγουρα, όχι όμως και σαν σαν κάτι υπέρμετρα σοφιστικέ κριτικούς τέχνης που ποτέ δεν θα πειστούν ότι «κατάλαβες» τον καλλιτέχνη τόσο καλά όσο αυτοί. Στο κάτω-κάτω, περί αισθητικής πρόκειται και όχι περί μαθηματικού θεωρήματος. Το ζητούμενο δεν είναι τόσο το να «καταλάβεις», όσο το να μπορέσεις να αισθανθείς αυτό που καλλιτέχνης θέλησε να μεταδώσει και να μοιραστεί μέσω του έργου του.
Αυτή η ιδιότητα της τέχνης να ενώνει, να εμπνέει, και να εξυψώνει ηθικά και πνευματικά τους ανθρώπους είναι άλλωστε που την κάνει παντοδύναμη, ασχέτως τόπου ή καιρού. Και αυτό γιατί μια δυνατή, πρωτότυπη, και όμορφη ιδέα είναι εξίσου ελκυστική για καθέναν από μας ανεξάρτητα από το χρώμα, τη φυλή, το γένος ή την πατρίδα του. Θα μπορέσουμε άραγε κάποια στιγμή να αντιμετωπίσουμε τα μείζοντα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα των καιρών μας το ίδιο απροκατάληπτα και δεκτικά όπως είθισται να προσεγγίζουμε ένα σημαντικό έργο τέχνης;
Αν και δεν μπορώ να γνωρίζω την απάντηση, παραμένω ωστόσο σκεπτικός. Οι τελευταίες εξελίξεις άλλωστε δεν αφήνουν πολλά περιθωρία για αισιοδοξία και ευοίωνες προοπτικές. O Καντίνσκυ έιχε πει πως όσο πιο τρομακτικός γίνεται ο κόσμος γύρω μας, τόσο πιο αφηρημένη γίνεται η τέχνη. Με άλλα λόγια, είδε την τέχνη ως διαφυγή.
Pioneers of Modern Art from the Hermitage: Matisse to Malevich
16°
