«Αυτήν την εβδομάδα γίνομαι 40 ετών. Θα προτιμούσα τα γενέθλιά μου να είναι μια καθαρά προσωπική υπόθεση, αλλά στην περίπτωσή μου είναι αδύνατο. Και αυτό γιατί με τη γέννησή μου συμπληρώνονται 40 χρόνια από την πρώτη πετυχημένη απόπειρα τεκνοποίησης με τη μέθοδο της εξωσωματικής γονιμοποίησης (IVF). Με λένε Louise Brown και είμαι το “πρώτο παιδί του σωλήνα”».
Το πρώτο «παιδί του σωλήνα» γεννήθηκε στις 25 Ιουλίου του 1978, στο νοσοκομείο Όλνταμ της Βρετανίας, υπό την επίβλεψη των γιατρών Patrick Steptoe και Robert Edwards. Η Leslie Brown ήταν η ευτυχής μαμά που έφερε στον κόσμο τη Louise, ένα υγιέστατο κοριτσάκι βάρους 2 κιλών και 600 γραμμαρίων.
Στην Ελλάδα, το πρώτο παιδί με τη μέθοδο της τεχνητής γονιμοποίησης γεννήθηκε στις 20 Ιανουαρίου του 1982, με καισαρική τομή. Παρών και σ’ αυτή την περίπτωση ήταν ο δρ. Steptoe, ο οποίος χειρούργησε τη Στέλλα Ιορδανίδου πλαισιωμένος από το επιτελείο των Ελλήνων επιστημόνων με επικεφαλής τους Αλκ. Κόλλια και Στ. Κτενά. Η Χριστίνα Ιορδανίδου ήταν το 13ο παιδί του σωλήνα παγκοσμίως.
EPA PHOTO/PA FILES/JOHN STILLWELL
«Όταν γεννήθηκα, οι Patrick Steptoe και Robert Edwards ήταν οι δύο επιστήμονες που εμπνεύστηκαν την τεχνική της τεχνητής γονιμοποίησης. Πρότειναν στη μητέρα μου για μεσαίο όνομα το “Joy” (σ.σ. Χαρά). Είχαν πει ότι η γέννησή μου θα έφερνε χαρά σε πολλούς ανθρώπους. Είχαν απόλυτο δίκιο».
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά πως η υπογονιμότητα πλήττει το 10% των ζευγαριών προχωρημένης ηλικίας. Η Leslie Brown προσπαθούσε επί εννέα χρόνια να γίνει μητέρα. «Ο χρόνος αλλάζει τα πάντα, αλλά ποτέ την επιθυμία να γίνει γονιός. Η μαμά μου, Leslie, πήγε στον γιατρό με κατάθλιψη. Την είχε καταρρακώσει το γεγονός ότι δεν μπορούσε να αποκτήσει παιδί με τον πατέρα μου, John. Όταν άκουσαν για το πείραμα των Patrick Steptoe και Robert Edwards κάτι μέσα τους άλλαξε. Αν και η μέθοδος δεν είχε δοκιμαστεί βρήκαν κάτι για να πιαστούν - και ευτυχώς αυτή η ελπίδα οδήγησε στη δίκη μου γέννηση».
Η Leslie και ο John Brown απέκτησαν και δεύτερο παιδί με τη μέθοδο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. «Η αδελφή μου η Νάταλι γεννήθηκε το 1982 - και τότε ήταν ήδη το 40ό παιδί που ήρθε στον κόσμο με τη μέθοδο της εξωσωματικής».
Δυστυχώς, η εξωσωματική δεν αποδίδει πάντα καρπούς. Η υπογονιμότητα είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που απασχολεί ολοένα και μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού, ειδικά στις αναπτυγμένες κοινωνίες. Η συζήτηση περί ηθικής και των ορίων της ιατρικής είναι έντονη και οι μέθοδοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής «πολλαπλασιάζονται»: τράπεζες σπέρματος, δότριες ωάριων, σπερματέγχυση, παρένθετη μητρότητα, εξωσωματική γονιμοποίηση κ.ά.
Παρόλο που πρόκειται για μια μέθοδο που δοκιμάζεται εδώ και 40 χρόνια, το στίγμα της υπογονιμότητας ή της στειρότητας δεν έχει ατονήσει. Η Louise πιστεύει ότι τα ζευγάρια πρέπει πρώτα να βρουν το θάρρος να παραδεχθούν ότι είναι υπογόνιμα. Είναι κάτι που συμβαίνει στο ένα στα επτά ζευγάρια. «Πρέπει να μοιραστούν την απελπισία τους και το πρόβλημά τους με γιατρούς και ειδικούς. Κάποιοι το κρατούν κρυφό ακόμα από τους πιο στενούς φίλους τους ακόμη και από την οικογένειά τους».
Όταν πια το έχεις πάρει απόφαση αρχίζει η περίοδος της θεραπείας. Φάρμακα, ενέσεις, ωοληψία, εμβρυομεταφορά. Μια περίοδος που διαρκεί περίπου 25 με 35 ημέρες. «Η διαδικασία μπορεί να είναι απλή ή μπορεί να χρειαστούν επεμβάσεις. Στην περίπτωση της μαμάς χρειάστηκαν επεμβάσεις πριν αρχίσει τη θεραπεία», λέει η Louise. Για δέκα ημέρες ακολουθείς πιστά ένα πρόγραμμα. Πρέπει να είσαι ήρεμη, να τρέφεσαι σωστά, να μην καπνίζεις. Να ακολουθείς τις δόσεις, να κάνεις αιματολογικές εξετάσεις, υπερηχογραφήματα. «Καμιά φορά είναι δύσκολο για κάποιον που βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της θεραπείας να μείνει συγκεντρωμένος στον πρωταρχικό του σκοπό - να μπορέσει να κρατήσει στην αγκαλιά του ένα μωρό». Μέχρι που έρχεται το στάδιο της εμβρυομεταφοράς, όταν τα καλύτερα έμβρυα τοποθετούνται στην κοιλότητα της μήτρας. Φεύγεις από το ιατρικό κέντρο με μια φωτογραφία από τον υπέρηχο που δείχνει μια κουκίδα και ελπίζεις ότι αυτή η κουκίδα θα μεγαλώσει σε ζωή.
«Δυστυχώς, οι πρωτοπόροι - η μαμά μου, ο μπαμπάς μου, ο Patrick Steptoe, ο Robert Edwards και η εκπληκτική βοηθός τους Jean Purdy που ξαγρύπνησαν πάνω από τα κύτταρα για να τα δουν να διαιρούνται μέσα στο μικρό πιατάκι- όλοι τους σήμερα έχουν πεθάνει».
»Σαράντα χρόνια τώρα οι επιστήμονες αμφισβητούν τα όρια της φύσης, οι εμβρυολόγοι επινοούν νέες τεχνικές και νέα ερωτήματα περί ηθικής της ιατρικής γεννιούνται. «Η εξωσωματική αλλάζει το πρόσωπο της συμβατικής οικογένειας. Δίνει τη δυνατότητα τεκνοποίησης σε ζευγάρια του ίδιου φύλου. Εγώ είδα τη μέθοδο IVF να παίρνει σάρκα και οστά μέσα σε ένα μικρό δωμάτιο στο νοσοκομείο του Όλνταμ. Η μαμά και ο μπαμπάς άλλαξαν τον κόσμο.
»Για τους άνδρες και τις γυναίκες που περνούν από αυτή τη διαδικασία της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής έχω μια συμβουλή: μην τα παρατάτε, μη χάνετε την ελπίδα. Στους γιατρούς και στους εμβρυολόγους λέω: συνεχίστε το έργο σας, να πειραματίζεστε. Θέλω να τους ευχαριστήσω όλους για τα όσα έχουν κάνει για εκατομμύρια μωρά. Κάποτε ήμουν το πρώτο στον κόσμο. Τώρα, υπάρχουν εκατομμύρια σαν κι εμένα και κανείς δεν μπορεί να μας αγνοήσει».
Οκτώ εκατομμύρια «μωρά του σωλήνα» σε 40 χρόνια
Σαράντα χρόνια μετά την ιστορική γέννηση στις 25 Ιουλίου 1978 της Louise, του πρώτου «μωρού του σωλήνα», σε ένα βρετανικό νοσοκομείο, περισσότερα από οκτώ εκατομμύρια μωρά έχουν γεννηθεί παγκοσμίως με εξωσωματική γονιμοποίηση μέχρι σήμερα.
Εκτιμάται ότι κάθε χρόνο γεννιούνται πλέον με εξωσωματική περισσότερα από μισό εκατομμύριο μωρά, ενώ πραγματοποιούνται περισσότεροι από δύο εκατομμύρια κύκλοι εξωσωματικής γονιμοποίησης ετησίως. Τα στοιχεία αυτά ανακοινώθηκαν στο ετήσιο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας (ESHRE) στη Βαρκελώνη.
Οι ευρωπαϊκές κλινικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής προτιμούν τη μέθοδο της μικρογονιμοποίησης ή ενδοωαριακής έγχυσης σπερματοζωαρίου (ICSI) έναντι της κλασικής μεθόδου εξωσωματικής γονιμοποίησης (IVF). Συνολικά κάθε χρόνο γίνονται στην Ευρώπη περίπου διπλάσιες ICSI (356.351 το 2015, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία), από ό,τι IVF (131.221).
Μια παρόμοια αναλογία παρατηρείται και στον υπόλοιπο κόσμο. Η ICSI αναπτύχθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ως θεραπεία ειδικά της ανδρικής υπογονιμότητας (λόγω αραιού και κακής ποιότητας σπέρματος), αλλά πλέον αξιοποιείται ευρύτερα.
Η ευρωπαϊκή χώρα με τις περισσότερες εξωσωματικές το χρόνο είναι η Ισπανία (περίπου 120.000 κύκλοι), ενώ ακολουθούν Ρωσία, Γερμανία και Γαλλία. Το ποσοστό των κυήσεων μετά από εξωσωματική γονιμοποίηση στην Ευρώπη φθάνει το 36% του συνόλου, δηλαδή πάνω από μία στις τρεις κυήσεις συνολικά. Τα ποσοστά κυήσεων είναι μεγαλύτερα, όταν γίνεται στη γυναίκα μεταφορά ενός εξωσωματικά γονιμοποιημένου εμβρύου πέντε ημερών από ό,τι τριών ημερών.
Επίσης, οι κυήσεις μετά από δωρεά ωαρίων συνεχίζουν να αυξάνουν και έχουν φθάσει πλέον περίπου τις μισές του συνόλου (50%). Από την άλλη, οι κυήσεις διδύμων μετά από εξωσωματική συνεχίζουν να μειώνονται στην Ευρώπη και είναι πια περίπου το 14%. Ακόμη, αυξάνεται συνεχώς το ποσοστό μεταφοράς ενός μόνο εξωσωματικά γονιμοποιημένου ωαρίου (εμβρύου), ξεπερνώντας το 38%, από μόνο 11% το 1997.
Συνεχώς εξάλλου κερδίζει έδαφος η ψύξη και διατήρηση των γονιμοποιημένων εμβρύων. Στο 15% περίπου όλων των κύκλων εξωσωματικής, όλα τα έμβρυα καταψύχονται για να χρησιμοποιηθούν σε ένα επόμενο κύκλο.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, συνεχώς αυξάνεται η ζήτηση για εξωσωματική διεθνώς και υπάρχει ανάγκη παγκοσμίως για περίπου 1.500 κύκλους ανά ένα εκατομμύριο κατοίκους ετησίως.
Στην Ευρώπη μερικές χώρες, όπως η Δανία και το Βέλγιο, προσφέρουν πολύ περισσότερους κύκλους (άνω των 2.500 ανά εκατομμύριο πληθυσμού), αλλά άλλες, όπως η Αυστρία και η Ιταλία, σημαντικά λιγότερες σε σχέση με τη ζήτηση, που φαίνεται να αυξάνεται με μέσο ετήσιο ρυθμό περίπου 7%.
