O Κούντερα στη Γλασκώβη

Ο Κούντερα γράφει στην «Βραδύτητα» ότι η πηγή του φόβου βρίσκεται στο μέλλον, και όποιος απελευθερώνεται από το μέλλον δεν έχει να φοβηθεί τίποτα. Και κάπου αλλού στο ίδιο βιβλίο: «Υπάρχει κρυφός σύνδεσμος μεταξύ βραδύτητας και μνήμης, μεταξύ ταχύτητας και λήθης. Ας πάρουμε μια όσο το δυνατόν πιο κοινότοπη κατάσταση: κάποιος περπατάει στον δρόμο. Ξαφνικά θέλει να θυμηθεί κάτι, αλλά του διαφεύγει η ανάμνηση. Εκείνη τη στιγμή, μηχανικά, επιβραδύνει το βήμα του. Αντιθέτως, κάποιος που προσπαθεί να ξεχάσει ένα δυσάρεστο περιστατικό που έζησε πριν από λίγο, επιταχύνει εν αγνοία του το βάδισμά του, σαν να θέλει να απομακρυνθεί γρήγορα από κάτι που, χρονικά, βρίσκεται ακόμα πολύ κοντά του. Στα υπαρξιακά μαθηματικά αυτή η εμπειρία παίρνει τη μορφή δύο στοιχειωδών εξισώσεων: ο βαθμός της βραδύτητας είναι ευθέως ανάλογος με την ένταση της μνήμης· ο βαθμός της ταχύτητας είναι ευθέως ανάλογος με την ένταση της λήθης».

Η ανθρωπότητα, για κάποιο λόγο που μόνο η ιστορία γνωρίζει, τρέχει υπερβολικά γρήγορα. Σαν να προσπαθεί εναγωνίως «να ξεχάσει». Και, «δια της λήθης», να αμυνθεί περισσότερο στο μέλλον που ήδη φοβάται. Μέσα σε έναν αιώνα επταπλασίασε τον πληθυσμό της και ταυτόχρονα μεγιστοποίησε όλα τα ποσοτικά και ποιοτικά μεγέθη που αφορούν στην απελευθέρωση του ανθρώπου από τα δεσμά της φύσης. Όχι και με τόσο δίκαιο τρόπο…

Στη Γλασκώβη βρέθηκαν όλοι οι ηγέτες του κόσμου για να συμφωνήσουν τους περιορισμούς των ρύπων και γενικότερα, την ανάσχεση της «ρυπογόνου ταχύτητας» με την οποία εξελίσσεται ο φρενήρης ρυθμός της παραγωγής. Την ίδια στιγμή όμως, ο Πρόεδρος Μπάιντεν, σε έξι μήνες διακυβέρνησης, έχει υπογράψει 2.500 άδειες εκμετάλλευσης ορυκτών καυσίμων, τόσες όσες ενέκρινε η κυβέρνηση Τραμπ σε ένα χρόνο! Επίσης από την σύνοδο απουσίαζαν οι ηγέτες της Ρωσίας και της Κίνας, χώρες που παράγουν τη συντριπτική πλειοψηφία των παγκοσμίων ρύπων. Και τέλος, οι πάντες αγωνιούν για την αύξηση των τιμών της ενέργειας, χωρίς ωστόσο να διανοούνται να περιορίσουν την παραγωγή.

Ο κίνδυνος να ολισθήσουμε σε μία ηθικολαγνεία για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή είναι πλέον ορατός. Έχει ήδη δημιουργηθεί στους νέους του δυτικού κόσμου η τάση αποδοχής ενός «προοδευτικού λαϊκισμού» όπου κυριαρχούν η «πολιτική ορθότητα», ο λεκτικός φετιχισμός και ενίοτε η υστερία για την διάσωση του πλανήτη.

Είναι χρήσιμο να συζητάμε για την κλιματική αλλαγή αλλά ακόμα πιο χρήσιμο να παίρνουμε αποφάσεις. Αποφάσεις που μόνο η «βραδύτητα της μνήμης» και όχι η «ταχύτητα της λήθης» θα μας εξασφαλίσουν.

Με λίγα λόγια, είναι σχεδόν αδύνατον οι κυβερνήσεις, οι θεσμοί, οι νόμοι και οι παγκόσμιες συμφωνίες να ρυθμίσουν το ζήτημα της κλιματικής κρίσης, αν δεν επιβραδύνουμε τις ταχύτητες με τις οποίες επιδιώκουμε την ανάπτυξη των οικονομιών μας. Όπως επίσης, είναι πολύ δύσκολο να πείσουμε τους πολίτες να συμμετέχουν ενεργά στην αντιμετώπιση της μόλυνσης, αν δεν ανατρέψουμε την φαντασιακή τους αντίληψη ότι ο κόσμος είναι στατικός. Αντίθετα με κάθε νόμο της φυσικής εξέλιξης των πραγμάτων.

Γενικότερα, η πολιτισμική ταχύτητα που συνεχώς μηδενίζει την μνήμη δεν θα επιτρέψει ποτέ, κανένα συνέδριο και καμία σύνοδο να πάρουν αποφάσεις.

Η κλιματική κρίση θα αντιμετωπιστεί μόνο εφόσον οι σύγχρονες δημοκρατίες επιβληθούν δια των θεσμών τους στον ίλιγγο της ταχύτητας που εμποδίζει τις αποφάσεις.

Φτάνει μόνο μετρήσει κανείς πόσα γρήγορα κυβερνητικά αεροπλάνα προσγειώθηκαν αυτές τις μέρες στη Γλασκώβη...