Πράσινες αποχρώσεις του γκρι;

Τείνουμε να ξεχνάμε. Η ροπή προς τη λήθη περιλαμβάνει συνήθως παρελθούσες δυσάρεστες καταστάσεις που απωθούμε. Κάτι τέτοιο ισχύει, υποπτεύομαι, και με το διαβόητο «Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης» (ΣΣΑ): οι σφιχτοί δημοσιονομικοί κανόνες της Ευρωζώνης μας ταλαιπώρησαν πολύ στα χρόνια της κρίσης – η οποία για την Ελλάδα έληξε τυπικά πρόσφατα, με την ολοκλήρωση του τρίτου μνημονίου.

Από το 2020, με την απρόσμενη έλευση της πανδημίας και της συνακόλουθης οικονομικής κρίσης, το σκηνικό άλλαξε άρδην. Παγκοσμίως. Στην Ευρώπη, οι δημοσιονομικοί περιορισμοί ως προς ελλείμματα και χρέος ανεστάλησαν. Το διαπιστώνει κανείς ακούοντας καθημερινά για μέτρα στήριξης όσων έχουν παντοιοτρόπως πληγεί. Έτσι, ως δια μαγείας, το πρωτογενές πλεόνασμα εξαφανίστηκε από το εγχώριο πολιτικό λεξιλόγιο: στα όρια της αμεριμνησίας…

Συγχρόνως, έκανε την εμφάνισή του το ευρω-ομόλογο: η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δανείζεται εξ ονόματος του συνόλου της ΕΕ για να χρηματοδοτήσει την αντιμετώπιση της πανδημίας και την πράσινη ανάπτυξη. Πρωτόγνωρα πράγματα.

Ωστόσο, το τελευταίο διάστημα εμφανίζεται σιγά σιγά στο προσκήνιο το ζήτημα της επανόδου, από το 2023, στο ΣΣΑ. Ενδεικτικά, μέσα Σεπτεμβρίου, ο Economist αφιέρωσε άρθρο στην έγκυρη στήλη Charlemagne επί του θέματος. Την ίδια στιγμή, το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας οργάνωνε σχετική διαδικτυακή συζήτηση. Στην εν λόγω διαφωτιστική αντιπαράθεση ανάμεσα σε δύο αντιλήψεις, είχαμε μία εύγλωττη σύζευξη ακαδημαϊκού και πολιτικού λόγου: παρατηρούνται συχνά τέτοια φαινόμενα, ιδίως στον χώρο της «Ευρωλογίας», όπου ο επιστημονικός μανδύας συγκαλύπτει πολιτικές σκοπιμότητες και στοχεύσεις. Τι λέχθηκε λοιπόν εκεί;

Από τη μία έχουμε την άποψη ότι το ΣΣΑ πρέπει να καταργηθεί ή να αναθεωρηθεί ριζικά, αφήνοντας πολύ ευρύτερα περιθώρια για ελλείμματα: η επιχειρηματολογία είναι ότι ο κανόνας του 60% ως αναλογία δημόσιου χρέους και ΑΕΠ θεσπίστηκε εν πολλοίς αυθαίρετα, στη δεκαετία του 1990, επειδή απλώς αυτός ήταν τότε ο μέσος όρος για τα κράτη της υπό διαμόρφωση Ευρωζώνης. Όμως τώρα πλέον, κυρίως λόγω πανδημίας, το ποσοστό αυτό έχει ανέβει αισθητά αγγίζοντας το 100% (στην Ελλάδα 200%). Επιπλέον, η ιστορικής εμβέλειας προσπάθεια αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής και «πρασινίσματος» της ευρωπαϊκής οικονομίας, απαιτεί μεγάλες δημόσιες δαπάνες. Ας σημειωθεί εδώ ότι ακόμα και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, δια στόματος Λαγκάρντ, διαμηνύει ότι μπαίνει στο οικολογικό παιχνίδι χρηματοδοτώντας κατά προτεραιότητα πράσινες επενδύσεις. Αυτό, πέραν της συνεχιζόμενης πολιτικής της ποσοτικής χαλάρωσης και μηδενικών επιτοκίων.

Ο αντίλογος, από τους θιασώτες της πειθαρχίας, ηχεί λίγο σαν επιστροφή στα παλιά: τονίζει ότι χρειάζονται κανόνες στην Ευρωζώνη και ότι το ΣΣΑ αποτελεί μια καλή βάση. Υπογραμμίζει δε ότι, άλλωστε, το ΣΣΑ περιλαμβάνει ρήτρα εξαίρεσης της οποίας, από το 2020, γίνεται χρήση λόγω πανδημίας.

Ποιες χώρες συντάσσονται με καθεμιά από αυτές τις γραμμές; Ένα ετερόκλητο σύνολο μικρών κρατών (Αυστρία, Ολλανδία, Τσεχία, Σκανδιναβικές και Βαλτικές χώρες), που έχουν μικρά ελλείμματα και χρέος, πρεσβεύουν την επάνοδο στην πειθαρχία. Αντίθετα, οι Μεσογειακές χώρες, μαζί και η Γαλλία, προκρίνουν χαλάρωση του ΣΣΑ. Δεδομένου ότι μία πλήρης αναθεώρηση τυπικά απαιτεί αλλαγή των Συνθηκών, εγχείρημα επίπονο και σύνθετο, μπορεί απλώς να «πειραχτούν» τα νούμερα: ρετουσάρισμα - λ.χ. να αυξηθούν τα όρια χρέους και ελλειμμάτων ως % του ΑΕΠ. Επίσης μπορούν να γίνουν λιγότερο πιεστικοί οι χρόνοι προσαρμογής. Αλλά η πλέον ενδιαφέρουσα ιδέα είναι να συμφωνηθεί ένα «περιβαλλοντικό» παράθυρο, που να εξαιρεί «πράσινες» δημόσιες δαπάνες από τους περιορισμούς. Μόνο που κανείς δεν ξέρει επακριβώς πόσα χρήματα απαιτεί η περιβαλλοντική μετάβαση: άλλοι υπολογίζουν ένα πρόσθετο 0,5% με 1% του ΑΕΠ, άλλοι μιλάνε για πολύ περισσότερα. Έτσι, οι κατά τεκμήριο γκρίζα ατμόσφαιρα των συνεδριάσεων υπουργών οικονομίας (Eurogroup, Ecofin) προσεχώς ίσως πρασινίσει: από χώρος άχαρων λογιστικών ασκήσεων, θα γίνει πεδίο για πολιτικές διαπραγματεύσεις και συμβιβαστικές φόρμουλες, με το περιβάλλον να πρωτοεμφανίζεται ως πρόσθετη συνιστώσα.

Και η Γερμανία; Κατά το Politico (21/9/21), βοηθούσης και μιας νέας γενιάς ανοιχτόμυαλων κοσμοπολιτών οικονομολόγων, η κοινή γνώμη είναι πιο συμφιλιωμένη με αλλαγές στο Ευρωπαϊκό οικοδόμημα, απ’ ότι παλιά. Οι εκλογές της 26ης Σεπτεμβρίου θα οδηγήσουν μάλλον σε αναδιάταξη του πολιτικού σκηνικού, με τους Σοσιαλδημοκράτες και Πράσινους να έχουν βαρύνοντα ρόλο. Προμηνύεται μια ελαφρώς πιο Ευρωπαϊκή, αλληλέγγυα και οικολογίζουσα κυβέρνηση. Αλλά ας μην φανταστούμε ότι οι Γερμανοί θα ενστερνιστούν αντιλήψεις μεγάλης χαλάρωσης: οι Φιλελεύθεροι φιλοδοξούν να συμμετάσχουν στην προσεχή κυβέρνηση, ως κρίσιμος μικρός εταίρος, εποφθαλμιώντας το Υπουργείο οικονομικών και καθησυχάζοντας, με τον άκρατο νεοφιλελευθερισμό τους, το συντηρητικό κατεστημένο.

Ας μην γελιόμαστε κι ας μην ξεχνιόμαστε, λοιπόν: θα το ξαναβρούμε μπροστά μας, το ΣΣΑ, σε κάποια μορφή. Διότι, ευλόγως, ουδείς δεν αρνείται την ανάγκη ορισμένων κανόνων στην Ευρωζώνη.