Στην Ελλάδα παράγονται σε ετήσια βάση 5.7 εκ. τόνοι απορριμμάτων, ενώ από αυτά 82% θάβονται, 16% ανακυκλώνονται και μόλις 2% κομποστοποιούνται. Αντίστοιχα, κατά μέσο όρο, στις χώρες της ΕΕ, από το σύνολο των παραγόμενων απορριμμάτων 27% ανακυκλώνονται, 15% κομποστοποιούνται, 24% καίγονται και 34% θάβονται.
Η χώρα μας έχει μία από τις χειρότερες επιδόσεις σε θέματα διαχείρισης απορριμμάτων συγκριτικά με άλλες χώρες μέλη της ΕΕ.
Αυτό είναι αποτέλεσμα της έλλειψης συνεπούς και μακροχρόνιου σχεδιασμού σε επίπεδο κεντρικής και τοπικής διοίκησης και της αδυναμίας να στηριχθούν σε διοικητικό επίπεδο τα προγράμματα διαχείρισης. Ωστόσο, ευθύνη έχουν και φορείς πολιτών που με τη λογική του NIMBY (όχι σκουπίδια στην αυλή μου), απορρίπτουν κάθε πρόταση για χωροθέτηση είτε μονάδων επεξεργασίας είτε μονάδων καύσης ή ΧΥΤΑ. Η αδιαφορία και αδράνεια σε συνδυασμό με το NIMBY οδηγούν στην αποτυχία της Ελλάδας να εφαρμόσει την εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία. Σύμπτωμα της «ασθένειας» υπήρξαν οι εκατοντάδες ανεξέλεγκτες χωματερές που (ακόμη και σήμερα) αποτελούν σοβαρές εστίες ρύπανσης και απειλούν την ανθρώπινη υγεία.
Το πλαίσιο διαχείρισης που προβλέπει η ευρωπαϊκή και ελληνική νομοθεσία είναι κάτι παραπάνω από ικανοποιητικό. Ωστόσο το πλαίσιο αυτό θα έπρεπε να έχει εξειδικευτεί μέσα από τους σχεδιασμούς σε περιφερειακό και δημοτικό επίπεδο, σύμφωνα με τις αρχές της ολοκληρωμένης διαχείρισης, που περιλαμβάνει σειρά προγραμμάτων που ενθαρρύνουν κατά σειρά προτεραιότητας την πρόληψη, την επαναχρησιμοποίηση, την ανακύκλωση με διαλογή στην πηγή, την επεξεργασία και άλλου είδους ανάκτηση (π.χ ενεργειακή αξιοποίηση των αποβλήτων), ενώ τελευταία επιλογή (αλλά απολύτως απαραίτητη για κάθε σύστημα διαχείρισης) είναι η ταφή.
Καλά Παραδείγματα και συμπεράσματα:
Προγράμματα πρόληψης και επαναχρησιμοποίησης έχουν εφαρμοστεί με μεγάλη επιτυχία σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες, τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο (αναφέρεται ως παράδειγμα το εθνικό πρόγραμμα πρόληψης αποβλήτων στη Μ. Βρετανία) και ενδεικτικά περιλαμβάνουν:
- Πρόληψη αποβλήτων συσκευασιών, μέσω της κατάργησης της υπερβολικής συσκευασίας (πχ κατάργηση της πλαστικής τσάντας μιας χρήσης), της προτίμησης ανθεκτικής συσκευασίας πολλών χρήσεων (πχ επιστρεφόμενα μπουκάλια εμφιάλωσης αναψυκτικών κ.α)
- Πρόληψη αποβλήτων τροφίμων με προγράμματα εκπαίδευσης των καταναλωτών σε καλές πρακτικές συντήρησης/κατανάλωσης τροφίμων, δημιουργία δικτύων για την διάθεση τροφίμων πριν τη λήξη τους, προγράμματα οικιακής κομποστοποίησης. Έχει υπολογιστεί ότι η πρόληψη απορριμμάτων κατά 9% επιφέρει μείωση του κόστους συλλογής κατά 30%(χωρίς να συνυπολογίζεται το κόστος τελικής διάθεσης).
- Δημιουργία δικτύων επιδιόρθωσης/επαναχρησιμοποίησης προϊόντων όπως ηλεκτρικών συσκευών, επίπλων, ρούχων κ.α. To δίκτυο κοινωνικών επιχειρήσεων επαναχρησιμοποίησης RREUSE έχει μέχρι σήμερα δημιουργήσει 42.000 θέσεις πλήρους απασχόλησης σε 12 χώρες μέλη της ΕΕ.
Ένα πολύτιμο συμπέρασμα από την κριτική αποτίμηση των μεθόδων ανακύκλωσης είναι ότι τα προγράμματα ανακύκλωσης με διαλογή στην πηγή είναι η καλύτερη επιλογή (συγκριτικά με τις κεντρικές μονάδες επεξεργασίας απορριμμάτων) γιατί οδηγούν σε ανάκτηση καθαρών υλικών με ελάχιστο κόστος επεξεργασίας. Εξάλλου, η πρόσφατη οδηγία 98/2008 της Ε.Ε, για τη διαχείριση αποβλήτων θέτει ως στόχο την αύξηση της ανακύκλωσης με διαλογή στην πηγή για υλικά όπως το χαρτί, γυαλί, αλουμίνιο και πλαστικά στο 50% κ.β έως το 2020.
Οι κεντρικές μονάδες επεξεργασίας απορριμμάτων (μηχανική ανακύκλωση/ αερόβια ή αναερόβια επεξεργασία/ παραγωγή RDF-SRF) μπορούν να ενταχθούν σε ένα σύστημα ολοκληρωμένης διαχείρισης για την περαιτέρω ανάκτηση χρήσιμων υλικών και τον περιορισμό της ταφής. Έχουν ωστόσο υψηλό κόστος επεξεργασίας ενώ τα υλικά που ανακτώνται είναι χαμηλής ποιότητας (το παραγόμενο RDF/SRF αποτελεί καύσιμη ύλη για μονάδες θερμικής επεξεργασίας ή τη βιομηχανία).
Η θερμική αξιοποίηση (καύση με ανάκτηση ενέργειας) είναι μια μέθοδος που απορρίπτεται από ΜΚΟ και φορείς πολιτών, με κύρια επιχειρήματα το υψηλό κόστος της, την πιθανή εκπομπή επικίνδυνων ρύπων στην ατμόσφαιρα, το πρόβλημα τελικής διάθεσης της τοξικής τέφρας και την «ανταγωνιστική» της δράση σε σχέση με προγράμματα ανακύκλωσης. Ωστόσο, όλα τα παραπάνω μειονεκτήματα, αν και κατά βάση σωστά, θα πρέπει να συγκριθούν με τις πολύ σοβαρότερες επιπτώσεις της ταφής. Η καύση αν και βρίσκεται χαμηλά στην ιεραρχία διαχείρισης δεν θα πρέπει να αποκλείεται εκ των προτέρων από κάθε σχεδιασμό, όμως η εφαρμογή της θα πρέπει περιορίζεται στα υπολείμματα που θα προκύπτουν από τα προηγούμενα στάδια διαχείρισης (ανακύκλωση/κομποστοποίηση).
Οι προτάσεις μας
Αυτά που κατά προτεραιότητα θα πρέπει να επιδιώξουμε σήμερα είναι:
1) Εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης σε όλα τα επίπεδα (εθνικό, περιφερειακό, τοπικό). Αυτό σημαίνει αναθεώρηση των περιφερειακών σχεδιασμών με ενσωμάτωση της πρόληψης/επαναχρησιμοποίησης, εκπόνηση τοπικών προγραμμάτων πρόληψης (σε επίπεδο δήμων). Τα προγράμματα αυτά πρέπει να εξειδικεύονται ανά κατηγορία αποβλήτων. Ενδεικτικά προτείνουμε τη δημιουργία δικτύων ανταλλαγής χρήσιμων υλικών (όπως έπιπλα, ηλεκτρονικές συσκευές, βιβλία, ρούχα κ.α) όπως και την εφαρμογή τέλους για την πλαστική τσάντα μιας χρήσης.
Δείτε εδώ και άλλες ενδεικτικές προτάσεις πρόληψης.
2)Στήριξη δημιουργίας πολλών κέντρων επαναχρησιμοποίησης/ καταστημάτων πώλησης από δεύτερο χέρι, με διευκόλυνση χρηματοδότησης και άλλα εργαλεία.
3)Αναδιοργάνωση και βελτίωση των προγραμμάτων εναλλακτικής διαχείρισης και ανακύκλωσης που εφαρμόζονται σε πανελλαδικό επίπεδο, σύμφωνα με την ΚΥΑ 2939/2001.
α) Στόχος των προγραμμάτων ανακύκλωσης σε κάθε δήμο θα πρέπει να είναι η κάλυψη του συνόλου του πληθυσμού και η συλλογή καθαρών υλικών (αναβάθμιση της ποιότητας της ανακύκλωσης)
β) απαραίτητη κρίνεται σήμερα η βελτίωση του συστήματος ανακύκλωσης συσκευασιών (μπλε κάδοι) με στόχο την συλλογή καθαρών υλικών. Μπορεί να επιτευχθεί με συστηματική ενημέρωση (σε σχολεία, με δημόσιες εκδηλώσεις ή πόρτα πόρτα), αλλά και με βελτίωση του μοντέλου συλλογής (πχ χρήση όχι ανοικτού κάδου αλλά κάδου με θυρίδες εισαγωγής των υλικών)
γ) η επέκταση των προγραμμάτων ανακύκλωσης για όλα τα υλικά (συσκευασίες, χαρτί, οργανικά, ηλεκτρικά/ηλεκτρονικά απόβλητα, τηγανέλαια, ρούχα, έπιπλα, οικιακός εξοπλισμός κα)
δ) χωριστή συλλογή τουλάχιστον για τέσσερα ρεύματα: χαρτί, συσκευασίες, οργανικά και υπολείμματα καθώς και πράσινα σημεία για τη συλλογή όλων των χρήσιμων υλικών. Σε μικρούς ή μεσαίους δήμους εφαρμογή του προγράμματος συλλογής «πόρτα-πόρτα».
ε) Αύξηση της δημοτικής κομποστοποίησης (κλαδέματα κήπων, πάρκων, πράσινα υλικά από κουζίνες) με στήριξη δημιουργίας τοπικών επιχειρήσεων κομποστοποίησης.
στ) Διοικητική στήριξη των δήμων για τα προγράμματα διαχείρισης και μεταφορά καλών παραδειγμάτων μέσω κεντρικού θεσμικού φορέα όπως ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης.
4) Χρήση οικονομικών εργαλείων όπως το σύστημα πληρώνω όσο πετάω για την δίκαιη χρέωση του κόστους διαχείρισης και την εφαρμογή κινήτρων στους πολίτες και επιχειρήσεις να μειώσουν τα απόβλητα τους. Η στρατηγική της ολοκληρωμένης διαχείρισης οδηγεί όχι μόνο σε σαφή περιβαλλοντικά οφέλη, αλλά και σε ενίσχυση της τοπικής οικονομίας και απασχόλησης μέσα από επιχειρηματικές δραστηριότητες που αξιοποιούν πολύτιμα υλικά πριν καταλήξουν στα σκουπίδια.
