Τα χαρακτηριστικά του νέου αντισυστημισμού και ο τρόπος αντιμετώπισής του με την ενίσχυση της εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς.
Τα επεισόδια στην αμερικανική πρωτεύουσα ανέδειξαν με έμφαση τη συζήτηση που λαμβάνει χώρα στη Δύση την τελευταία δεκαετία και ειδικά από το 2016, σχετικά με την παραπληροφόρηση, τις ψευδείς ειδήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, την κοινωνική πόλωση κ.λπ. Ταυτόχρονα, ταρακούνησαν την παγκόσμια κοινή γνώμη, καθώς ήρθε αντιμέτωπη με όσα θέλαμε να αγνοούμε ή απλά περιγράφαμε. Πάνω απ’ όλα όμως, αυτό που βιώσαμε, ήταν η σχηματοποίηση/νομιμοποίηση ενός νέου αντισυστημισμού με διαφορετικά χαρακτηριστικά από αυτά που γνωρίζαμε. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του;
1.Ο νέος αντισυστημισμός διαχέεται σε όλα τα κοινωνικά και μορφωτικά στρώματα με σύνθετα πλέον χαρακτηριστικά, σε αντίθεση με το στερεότυπο ότι αφορά άτομα με χαμηλή μόρφωση, άνεργους ή χαμηλόμισθους κ.λπ. Αυτοεπιβεβαιώνεται από την ακτινογραφία τους από διάφορες έρευνες και αναλύσεις ψήφου, π.χ. πρόσφατες Αμερικανικές Προεδρικές εκλογές.
2.Ο νέος αντισυστημισμός εκτοπίζει τη διεκδίκηση του μεσαίου χώρου και επιβάλλει αντίστοιχες πολιτικές επιλογές. Είναι καθ’ όλα νομιμοποιημένος και πιθανός χώρος διεκδίκησης από τα πολιτικά κόμματα. Διατρέχει οριζόντια και κάθετα ολόκληρο το πολιτικό σύστημα, με κοινό τόπο την έλλειψη εμπιστοσύνης, την καχυποψία και τις θεωρίες συνωμοσίας, συσπειρώνοντας άτομα από διαφορετικούς έως και αντίθετους μέχρι σήμερα πολιτικούς χώρους, με σοβαρότατες ελλείψεις πολιτικής και κοινωνικής ενσυναίσθησης, αποκομμένα από τις αιτίες και τα γεγονότα και τις αντίστοιχες εξηγήσεις.
3. Ο νέος αντισυστημισμός διαθέτει λόγο σκληρό, καταγγελτικό, διαιρετικό, και είναι διανθισμένος με ταμπέλες και χαρακτηρισμούς (άσπρο/μαύρο, καλοί/κακοί με όλα τα χαρακτηριστικά για να γίνει viral). Είναι έντονα συμβολικά, νοηματικά αλλά και ιδεολογικά φορτισμένος.
4.Ο νέος αντισυστημισμός είναι δικτυωμένος όχι μόνο μέσω των «επίσημων» καναλιών επικοινωνίας αλλά κυρίως μέσω άλλων εφαρμογών/δικτύων, όπως το Parlier και το Grab. Τα συγκεκριμένα δίκτυα ενισχύουν περαιτέρω τις ιδέες τους, την αίσθηση της κοινότητας και της «απειλής» από κάποιες ελίτ που συνωμοτούν, επιτρέποντας τη συσπείρωση με πρωτόγνωρη ταχύτητα και ευκολία. Τα επεισόδια στις ΗΠΑ ήταν αποτέλεσμα και σαφής ένδειξη της επίδρασης του φαινομένου των «echochambers». Όσοι πολίτες ενθάρρυναν, συμμετείχαν στη διαδήλωση και επικροτούν όσα συνέβησαν στη Γερουσία, την ίδια σχεδόν στιγμή ή την επόμενη μέρα πιστεύουν ότι όλα αυτά ήταν συνωμοσία ακροαριστερών, αστυνομικών κ.λπ. που ήθελαν να βλάψουν το κίνημα.
5. Ο νέος αντισυστημισμός είναι κυρίως δομικός αντικοινοβουλευτισμός με επιθέσεις εναντίον των ΜΜΕ. Κυρίαρχο χαρακτηριστικό είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης προς το δημοκρατικό πολίτευμα και τους θεσμούς του και τα ΜΜΕ. Έχουμε να κάνουμε με μια παράλληλη κοινωνία που δεν απορρίπτει απλά την παγκοσμιοποίηση, αλλά γενικότερα τον φιλελευθερισμό που επικράτησε στις δυτικές κοινωνίες, με λόγο που ακολουθεί τις σύγχρονες επικοινωνιακές νόρμες-προσταγές. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι κάποια από τα δίκτυα του αντισυστημισμού δημιουργήθηκαν από επαγγελματίες που πριν είχαν ή απασχολούνταν επαγγελματικά στο μάρκετινγκ.
6.Ο νέος αντισυστημισμός δεν είναι περιθωριακός, διεκδικεί, καταλαμβάνει και νομιμοποιείται από αντίστοιχες πολιτικές επιλογές, επιχειρήματα και νοηματικά πλαίσια. Πολλοί που δεν τολμούν να αντιταχθούν, θεωρούν ευκαιρία να επωφεληθούν από το «κύμα αμφισβήτησης», εμφανιζόμενοι βασιλικότεροι του βασιλέως, π.χ. επιδεικνύοντας δημόσια τις θρησκευτικές τους επιλογές χωρίς να αντιλαμβάνονται τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των πράξεών τους. Κάτι που αντιλήφθηκαν πολλοί Ρεπουμπλικάνοι Γερουσιαστές όταν ήρθαν αντιμέτωποι με αυτούς που μέχρι την προηγουμένη κολάκευαν.
Για όσους θεωρούν ότι αυτά είναι πολύ μακρινά και δεν αφορούν την Ευρώπη, να τους θυμίσουμε τα πρωτόγνωρης έκτασης επεισόδια στο Βερολίνο από διαδηλωτές εναντίον του εμβολίου που αποπειράθηκαν παρομοίως να καταλάβουν το Γερμανικό Κοινοβούλιο τον Νοέμβριο του 2019.
Η απάντηση μπορεί και πρέπει να είναι μία: Η ενίσχυση της εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς. Δεν παίζεις με το τέρας, το αντιμετωπίζεις. Είναι πολύ σημαντικό οι φιλελεύθερες δημοκρατίες να ξεκαθαρίσουν σε όλους τους τόνους ότι δεν θα παραιτηθούν από θεμελιώδεις αξίες, ιδίως όταν υπάρχει συστηματική προσπάθεια αποσάθρωσης των δημοκρατικών θεσμών και του κράτους δικαίου. Το μήνυμα είναι σαφέστατο: ο σεβασμός στη δημοκρατία δεν είναι διαπραγματεύσιμος. Δεν υπάρχουν «ανελεύθερες» δημοκρατίες. Υπάρχουν μόνο οι ελεύθερες και φιλελεύθερες δημοκρατίες, με ανεξάρτητα συστήματα δικαιοσύνης, ανεξάρτητα ΜΜΕ, και με ισχυρές και ποικιλόμορφες κοινωνίες πολιτών. Το τέλος της φιλελεύθερης δημοκρατίας δεν θα έρθει, επειδή τα πολιτικά συστήματα και κόμματα διαφωνούν σε κοινωνικές και οικονομικές πολιτικές. Ο συμβιβασμός σε τέτοια ζητήματα είναι δύσκολος, επιτυγχάνεται όμως. Το τέλος της δημοκρατίας θα έρθει, όταν οι θεμελιώδεις αξίες της δεν θα γίνονται σεβαστές.
* Ο Χ.Α. Φραγκονικολόπουλος είναι καθηγητής στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ στο ΑΠΘ και ο Ν. Παναγιώτου αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ στο ΑΠΘ, επικεφαλής και οι δύο στο Κέντρο Έρευνας και Καινοτομίας στην Ψηφιακή Επικοινωνία (DCN Global)
23°
