Αντισυστημισμός και «δίκαιη» αγανάκτηση των πολιτών

Μερικές σκόρπιες σκέψεις, με αφορμή ένα συγκεκριμένο είδος διαλόγου που ευδοκιμεί τις τελευταίες μέρες στα σόσιαλ μύδια ο οποίος πασχίζει να διαχωρίσει τα γεγονότα στο Καπιτώλιο από την «δίκαιη» αγανάκτηση των πολιτών.

Η έννοια του αντισυστημισμού είναι σαφής και είναι ενιαία σε ολόκληρο το πολιτικό φάσμα από την άκρα δεξιά μέχρι την άκρα αριστερά: κάθε ιδέα, πρόθεση ή πράξη που πάει να επιβληθεί εκτός της νόμιμης και θεσμικής οδού σε μία φιλελεύθερη και αστική δημοκρατία με σκοπό να ακυρώσει τους καθεαυτό δημοκρατικούς θεσμούς.

Είναι κακό πράγμα ο αντισυστημισμός; Κατά κανόνα ναι. Όχι επειδή αντιτίθεται στο δημοκρατικό σύστημα προκειμένου να το αλλάξει (αυτό από μόνο του θα μπορούσε να θεωρηθεί και εργαλείο διαρκούς βελτίωσης), αλλά επειδή επιχειρεί να το αλλάξει με μεθόδους εκτός του πλαισίου του, με πιο συνηθισμένες τη βία, την οχλοκρατία και τον λαϊκισμό. Κυρίως δηλαδή με τρόπους συναισθηματικούς, μη λογικούς, παρακάμπτοντας σκοπίμως τα νόμιμα εργαλεία βελτίωσης που έχουν κατασκευαστεί ειδικά για αυτό το σκοπό και εντός του κοινωνικού συμβολαίου.

Πολλοί από αυτούς που μπούκαραν στο Καπιτώλιο ήταν όντως εξτρεμιστές, ακροδεξιοί, οργανωμένοι και με μία τελείως διαστρεβλωμένη αντίληψη της πραγματικότητας, δηλαδή του νόμιμου εκλογικού αποτελέσματος. Πολλοί περισσότεροι από αυτούς όμως ήταν και απλά «αγανακτισμένοι» πολίτες με την ίδια διαστρεβλωμένη αντίληψη, αλλά που υπό κανονικές συνθήκες δεν θα έπαιρναν παρόμοιες πρωτοβουλίες.

Η έννοια της «αγανάκτησης» σηκώνει πολλές ερμηνείες και ακριβώς επειδή είναι ασαφής αλλά φέρει και έντονο συναισθηματικό φορτίο, γίνεται ανά καιρούς εκμεταλλεύσιμη από λαϊκιστές δημαγωγούς. Πάνω στην «αγανάκτηση» βασίστηκε και η εκλογή του Τραμπ σε Πρόεδρο των ΗΠΑ και πάνω στην «αγανάκτηση» ο ίδιος συνέχισε να επενδύει πολιτικά κατά τη θητεία του. Οι θερμοί υποστηρικτές του, εκτός από μία πλούσια, συντηρητική ελίτ, αποτελούνταν και από ανθρώπους των κατώτερων οικονομικών στρωμάτων που ήταν επιρρεπείς σε οποιαδήποτε θεωρία συνομωσίας ή κατασκευής φανταστικών «εχθρών» προκειμένου νιώσουν κάποια ελπίδα ανάμεσα στα διάφορα προβλήματα των φτωχών περιοχών της χώρας.

Οι «αγανακτισμένοι» δημαγωγοί δεν έχουν σχέδιο, σαφή πολιτική ατζέντα ή ιδεολογία. Κυρίως, δεν έχουν λύσεις. Το κοινωνικό ξέσπασμα του «Black lives matter», ο Τραμπ δεν το είδε σαν μία ευκαιρία για να ανασυγκροτήσει την Αστυνομία, να πάρει μέτρα βελτίωσης της κοινωνικής δικαιοσύνης και να ανοίξει έναν διάλογο που η αμερικάνικη κοινωνία χρειαζόταν εδώ και πολλά χρόνια, αλλά σαν μία ευκαιρία που του επέτρεψε να μεγαλώσει την πόλωση, τον κοινωνικό και φυλετικό ρατσισμό και το στρέψιμο της προσοχής μακριά από τις βαθύτερες αιτίες του προβλήματος.

Το 2011 στην Ελλάδα βιώσαμε την αντίστοιχη κοινωνική «αγανάκτηση» απέναντι στον λογαριασμό που κλήθηκε να πληρώσει η χώρα, μετά από χρόνια οικονομικής και θεσμικής κακοδιαχείρισης. Πρώτος στόχος και πάλι το αντίστοιχο Κοινοβούλιο, το οποίο δεν παραβιάστηκε από τον όχλο, αλλά πολύ πιθανό αυτό να μη συνέβη επειδή δεν υπήρχε η αντίστοιχη οργάνωση. Όπως συνέβη και στο Καπιτώλιο, έτσι και στην Πλατεία Συντάγματος μαρτυρήσαμε κρεμάλες, μούντζες, συνθήματα «να καεί το μπουρδέλο η Βουλή» και γενικώς όλα αυτά που έδωσαν ώθηση σε έναν γενικευμένο αντισυστημισμό και λαϊκισμό, τον οποίο αργότερα εξαργύρωσαν κόμματα όπως η Χρυσή Αυγή, οι ΑΝΕΛ και ο ΣΥΡΙΖΑ.

Το πλήθος της Πλατείας Συντάγματος ήταν διαφορετικό. Αυτορυθμίστηκε από μόνο του όπου το πάνω μέρος της πλατείας είχαν καταλάβει κατά κανόνα ακροδεξιές και εθνικιστικές ομάδες, ενώ το κάτω μέρος επιχειρούσε να αντιγράψει τα «αμεσοδημοκρατικά» στοιχεία των Ισπανών Podemos. Σύντομα διαφάνηκε το περισσότερο αριστερό πρόσημο της «κάτω πλατείας» όπου οι πρώιμες αγνές και πραγματικά αυθόρμητες συγκεντρώσεις διαχειρίστηκαν με επιτυχία από αριστερούς πολιτικούς σχηματισμούς. Κι όμως, παρά τις θεμελιώδεις ιδεολογικές διαφορές της «πάνω» και «κάτω» πλατείας, δεν μαρτυρήσαμε εσωτερικές συγκρούσεις γιατί πολύ απλά ο κοινός σκοπός ήταν πιο έντονος με βασικό περιεχόμενο τον αντισυστημισμό.

Όλες οι δυτικές αστικές δημοκρατίες είναι ατελείς, γιατί βασικός άξονάς τους είναι η διαρκής εξισορρόπηση αντικρουόμενων συμφερόντων και δυναμικών, πάντα στα πλαίσια ενός κοινωνικού συμβολαίου και της καλύτερης δυνατής συγκράτησης του κοινωνικού ιστού. Είναι δυναμικά συστήματα, όπου σε τακτά χρονικά διαστήματα καλούνται σε αλλαγές προκειμένου να ανταπεξέλθουν σε χαοτικές συνθήκες όπως οι ανθρώπινες οικονομίες και κοινωνίες. Έχει αποδειχτεί ιστορικά ότι μέχρι στιγμής η αστική φιλελεύθερη δημοκρατία είναι το καλύτερο δυνατό πολιτικό σύστημα, από άποψη δικαιοσύνης, ίσων ευκαιριών και διαρκούς αυτοβελτίωσης. Παρόμοια όμως ιστορικά, έχει αποδειχτεί και πόσο εύθραυστο είναι. Ο Τζον Κένεντι είχε πει: «Η άγνοια ενός ψηφοφόρου σε μία δημοκρατία μπορεί να καταστρέψει την ασφάλεια όλων». Έχουμε μαρτυρήσει την μεταστροφή στον ολοκληρωτισμό μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα με αντίστοιχα τραγικά αποτελέσματα τόσο για την οικονομική ευημερία, όσο και για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Και βασικό εργαλείο για αυτή την μεταστροφή, ανέκαθεν αποτελούσε ο αντισυστημισμός.