Η Εύα Στάμου σχολιάζει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες γιορτάζονται τα φετινά Χριστουγέννα και γράφει για την επόμενη μέρα μετά την πανδημία του κορωνοϊού.
Σε μικρό ή μεγάλο βαθμό διαμορφώνουμε μια ιδιαίτερη αντίληψη για την πραγματικότητα με βάση τις προσωπικές πεποιθήσεις, μνήμες, και φαντασιώσεις μας. Οι περισσότερες από τις ψυχικές καταστάσεις που βιώνουμε, τα άγχη και οι επιθυμίες, ποικίλουν τόσο μεταξύ των ανθρώπων, όσο και στη ζωή ενός ατόμου κατά το πέρασμα του χρόνου, νοηματοδοτώντας με τρόπο συγκεκριμένο και μοναδικό τις εμπειρίες του.
Εξαιτίας της πανδημίας, όμως, στο παρόν όλοι φαίνεται να υποφέρουμε από τις ίδιες αγωνίες, τις ίδιες ανασφάλειες, τα ίδια άγχη: πώς θα παραμείνουμε υγιείς και δεν θα βρεθούμε ολομόναχοι στον θάλαμο κάποιου νοσοκομείου, πώς θα διαχειριστούμε τον χρόνο μας, πώς θα ξεπεράσουμε τις επιπτώσεις της καραντίνας στην εργασία μας, πώς θα αντέξουμε τον εγκλεισμό, τη μοναξιά και την απουσία αγαπημένων φίλων, πώς θα αντιμετωπίσουμε γενικότερα τον φόβο μας για την ασθένεια και τον θάνατο.
Το εμβόλιο είναι πλέον κοντά αλλά το ερώτημα που εγείρεται είναι αν είμαστε πραγματικά έτοιμοι να εγκαταλείψουμε το καταφύγιό μας. Το να βάλουμε σε αυτό που ζούμε την ταμπέλα της «κακής διάθεσης», μάλλον υποτιμά την κατάσταση. Στην ουσία αρκετοί βιώνουμε την καθημερινότητά μας ως μία κατάσταση πένθους, καθώς τους τελευταίους μήνες έχουμε υποστεί μια σειρά από μικρές ή μεγάλες απώλειες: έχουμε απωλέσει την ελευθερία επιλογών και κινήσεων καθώς και την αίσθηση ασφάλειας όσον αφορά την υγεία, την δουλειά, τις προσωπικές σχέσεις μας.
Τέλος, κάποιοι από εμάς δεν είναι απλώς απογοητευμένοι, μα νιώθουν ότι διακυβεύεται η ψυχική ισορροπία τους, καθώς έχουν αφεθεί σε μία σειρά από φοβίες και νευρώσεις -μικροβιοφοβία, αγοραφοβία, εμμονή με την υγιεινή,- που αν και λόγω της κατάστασης θεωρούνται έως έναν βαθμό αναμενόμενες, μπορεί να έχουν επηρεάσει με τρόπο προβληματικό τη συμπεριφορά τους και τον τρόπο με τον οποίο βλέπουν τους άλλους μα και τον ίδιο τους τον εαυτό.
Ο άνθρωπος έχει φυσικά αναπτύξει μηχανισμούς για να αντιμετωπίζει την απώλεια και σταδιακά να προσαρμόζει τη ζωή του στην απουσία. Αυτό που είναι διαφορετικό υπό τις παρούσες συνθήκες είναι ότι η καθημερινότητά μας απογυμνώθηκε από τη χαρά, την ποικιλία και την ικανοποίηση που μας χαρίζει μια εκδρομή, η επίσκεψη σε χώρους τέχνης, ή η διασκέδαση στα στέκια μας, καθώς και από την ψευδαίσθηση της δράσης που μας δίνει η βόλτα στα καταστήματα και η οιωνεί ανοικτή επιλογή των αγαθών, η οποία είναι ίσως για πολλούς το πιο ενδιαφέρον κομμάτι της καταναλωτικής εμπειρίας.
Το σημαντικότερο όμως είναι ότι στερούμαστε ό,τι μας προσφέρει το μοίρασμα της ζωής με τους δικούς μας και τους φίλους μας: την αληθινή παρηγοριά μα και την απόδοση νοήματος σε όσα βιώνουμε. Η δράση μας -φυσική και πνευματική- έχει περιοριστεί εντός των τοίχων του σπιτιού, δίχως την ευκαιρία της ανατροφοδότησης, της ανάπτυξης, μα και της απλής αλλά σημαντικής εκτόνωσης, που μας εξασφαλίζουν οι φιλικές συναντήσεις και οι εξωστρεφείς δραστηριότητες.
Σε λίγες μέρες, το 2020 θα είναι πια παρελθόν. Ψυχολογικά το τέλος του έτους αποτελεί συνήθως ορόσημο, και μονάδα αποτίμησης της επαγγελματικής, κοινωνικής, και προσωπικής επιτυχίας. Φέτος όμως όλα αυτά δεν έχουν τη βαρύτητα που είχαν συνήθως. Προφανώς, τα περισσότερα έθιμα δεν θα μπορέσουμε καν να τα τηρήσουμε, σε μια χρονιά που από ό,τι φαίνεται το Grinch κατάφερε να κλέψει το γιορτινό πνεύμα των Χριστουγέννων.
Ο συνωστισμός σε μπαρ και εστιατόρια, η αναζήτηση κατάλληλων ή πρωτότυπων δώρων, η διαδικασία προετοιμασίας του πρωτοχρονιάτικου ρεβεγιόν, η ευκαιρία να μοιραστούμε όμορφες στιγμές με τους αγαπημένους μας, ακόμα και η γλυκιά μελαγχολία των γιορτών, θα πρέπει να περιμένουν μέχρι το επόμενο έτος.
Πολλοί αναρωτιούνται πώς και πόσο θα έχουμε αλλάξει όταν τελειώσει η δοκιμασία που ζούμε και ποιες θα είναι στο μέλλον οι προτεραιότητές μας. Η αλήθεια, κατά την άποψή μου, είναι ότι δεν θα έχουμε αλλάξει όλοι, γιατί δεν έχουμε όλοι την επιθυμία -αλλά ούτε και την ικανότητα- να αλλάξουμε.
Ορισμένοι θα ξεχάσουν γρήγορα, θα ωθήσουν στο πίσω μέρος του μυαλού την εμπειρία της πανδημίας και θα συνεχίσουν με ανυπομονησία τη ζωή τους ακριβώς από εκεί που την άφησαν, και με ακόμα μεγαλύτερη ένταση.
Κάποιοι άλλοι θα χρειαστούν μήνες για να συνέλθουν, για να προσαρμοστούν και πάλι στους ρυθμούς της καθημερινότητας που άφησαν πίσω, να τινάξουν από πάνω τους τον φόβο για την ασθένεια, να ανακτήσουν την εμπιστοσύνη τους στους ανθρώπους.
Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι υπάρχει μια κατηγορία ανθρώπων που έπασχαν ήδη από κάποια αγχώδη ή ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, ή που έχουν γενικότερα δυσκολία να κινούνται σε εξωτερικούς χώρους ή να επικοινωνούν με τους άλλους. Οι άνθρωποι αυτοί θα χρειαστούν περισσότερο χρόνο ώστε να σταματήσουν να βασανίζονται από την ανασφάλειά τους, και να βρουν τη δύναμη να επιχειρήσουν να αναζητήσουν λύση στο πρόβλημά τους.
Αν βρίσκονται στο περιβάλλον μας, ας μην τους αγνοήσουμε, ας μην αδιαφορήσουμε για την τύχη τους. Ας τους προτρέψουμε να αναζητήσουν τη βοήθεια των ειδικών της ψυχικής υγείας ειδικά τώρα που αντιλαμβανόμαστε καλύτερα από ποτέ πόσο δύσκολη και περιορισμένη γίνεται η ζωή μας, όταν η κάθε μας απόφαση, η κάθε μας πράξη, η κάθε μας κίνηση υποκινείται από έναν βαθιά ριζωμένο φόβο.
Και φυσικά υπάρχουν και οι άνθρωποι που η πανδημία θα τους ωθήσει να αναθεωρήσουν τις επιλογές τους, και να αλλάξουν την επαγγελματική ή προσωπική τους πορεία, ειδικά αν έχουν ασθενήσει ή αν έχουν χάσει κάποιον δικό τους άνθρωπο από τον ιό.
Ως προς αυτό, δεν υπάρχει εκ των προτέρων σωστό και λάθος. Οι περισσότεροι θα βρούμε σιγά σιγά τους τρόπους να εκλογικεύσουμε αυτό που έχει συμβεί, πιθανόν να το κατανοήσουμε στις ορθές του διαστάσεις, και -ίσως πιο ώριμοι- να προχωρήσουμε.
