Ανοσία στη βία;

Η βία κατά των γυναικών λαμβάνει πολλές μορφές και αποτελεί παγκοσμίως μία από τις συχνότερες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αν και δεν γίνεται πάντα αντιληπτή σε όλες τις διαστάσεις της, ενίοτε ούτε και από τις ίδιες τις γυναίκες.

Κάποιες φορές δεν έχουμε την ικανότητα να κατανοήσουμε πλήρως ή να περιγράψουμεμε ακρίβεια τις εμπειρίες μας, ιδιαίτερα όταν είναι αρνητικές, όχι μόνο επειδή νιώθουμε ντροπή και ενοχές, μα και λόγω της απουσίας μια γενικότερης συνειδητοποίησης του τι συμβαίνει. Το γεγονός αυτό συχνά οφείλεται στην έλλειψη κατάλληλου λεξιλογίου που να αποδίδει ορθά την αδικία που έχουμε υποστεί, έλλειψη η οποία πηγάζει από την απουσία ευρύτερης συμφωνίας για το τι είναι ηθικά σωστό ή εσφαλμένο σε συγκεκριμένες κοινωνικές επαφές.

Μέχρι και λίγες δεκαετίες πριν, οι περισσότερες γυναίκες δεν μπορούσαν να αντιληφθούν τι ακριβώς συνέβαινε όταν κάποιος άντρας τους ασκούσε κάποιας μορφής συστηματική πίεση στον εργασιακό χώρο, δεν είχαν τα απαραίτητα ερμηνευτικά εργαλεία ώστε να καταλάβουν και να εξηγήσουν την προβληματική συμπεριφορά στο συγκεκριμένο πλαίσιο. Δεν μπορούσαν με ευκολία να απαντήσουν εάν επρόκειτο για εκφοβισμό, εκμετάλλευση, ή σεξουαλική παρενόχληση. Ακόμα και ορισμένοι άντρες που παρενοχλούσαν γυναίκες υπαλλήλους ή συναδέλφους, αντιγράφοντας την συμπεριφορά άλλων αντρών, μπορεί να μην είχαν πάντα συναίσθηση του βαθμού στον οποίο η πράξη τους ήταν σεξιστική ή ανήθικη.

Η απουσία ερμηνευτικών εργαλείων σε σχέση με την σεξουαλική εκμετάλλευση, την παρενόχληση και τη βία κατά των γυναικών, εμπόδιζε τα θύματα αυτών των συμπεριφορών να συνειδητοποιήσουν την σημασία αυτού που ζούσαν και φυσικά να το περιγράψουν και να καταγγείλουν τους θύτες. Είναι σαν να έχει κάποιος συμπτώματα μιας ασθένειας που δεν έχει ακόμα καταγραφεί επιστημονικά και για την οποία δεν υπάρχει σαφής διάγνωση. Δεν είναι τυχαίο ότι για δεκαετίες αρκετοί άντρες αλλά και γυναίκες μπέρδευαν την σεξουαλική παρενόχληση με το φλερτ, τον βιασμό στο γάμο με την ερωτική πράξη, και την επιλόχεια κατάθλιψη με την υστερία.

Ένας από τους λόγους που αρκετές γυναίκες δεν μπορούσαν ακόμα και οι ίδιες να συνειδητοποιήσουν την αδικία που βίωναν ήταν ότι η σεξουαλική παρενόχληση στον εργασιακό χώρο ήταν μία ευρεία τακτική που βιωνόταν έμμεσα ή άμεσα από όλες τις γυναίκες.

Δυστυχώς, συμβαίνει κάποιες φορές μία συλλογική κοινωνική ανισότητα ή αδικία –θεσμική, οικονομική, σεξουαλική, φυλετική- να μην ερμηνεύεται ως κάτι παράλογο ή προβληματικό αλλά ως κάτι «φυσικό». Το αποτέλεσμα είναι ότι τα θύματα όχι μόνο περιθωριοποιούνται και υποφέρουν σιωπηλά, μα και χάνουν σταδιακά την πίστη στον εαυτό τους και στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται το περιβάλλον και ερμηνεύουν την συμπεριφορά των άλλων.

Γενικότερα, η κακοποίηση των γυναικών και των νεαρών κοριτσιών είτε από κάποιο μέλος του οικογενειακού περιβάλλοντος είτε από κάποιο μη οικείο άτομο, μπορεί να λάβει διαφορετικές μορφές και να εκδηλωθεί με τρόπους που δεν είναι πάντα εύκολα ανιχνεύσιμοι. Για τον λόγο αυτό, παραδείγματος χάριν, στη Βρετανία, κοινωνικοί φορείςέχουν προτείνει την ένταξη στα σχολεία εκπαιδευτικών προγραμμάτων όπου θα διδάσκεται όχι μόνο ότι η βία πρέπει να εξαλειφθεί, αλλά και το πώς διακρίνεται η κακοποίηση από την εκμετάλλευση και την παρενόχληση, με ποιους τρόπους εκδηλώνονται αυτά τα φαινόμενα και πόση βλάβη είναι ικανά να προκαλέσουν στα θύματά τους.

Εκτός από φυσική (ξυλοδαρμός, περιορισμός στο σπίτι, στέρηση τροφής) η βία κατά των γυναικών μπορεί να είναι ψυχολογική (απειλές, προσβολές, εκφοβισμός), σεξουαλική (βιασμός, μακροχρόνια κακοποίηση), ένας συνδυασμός και των τριών (κλειτοριδεκτομή, trafficking) ή, απλώς, οικονομική.

Αρκετοί πολίτες δεν συνειδητοποιούν ότι ζούμε σε μία κουλτούρα που ανθεί οικονομικά από την οργανωμένη εκμετάλλευση του γυναικείου σώματος. Ευπώλητα βιβλία, περιοδικά ποικίλης ύλης, η μουσική βιομηχανία, ο κίτρινος Τύπος, οι σαπουνόπερες, δηλαδή όλα τα στοιχεία που συνθέτουν την τρέχουσα δημοφιλή κουλτούρα, προβάλουν εικόνες που υποτιμούν το γυναικείο φύλο προετοιμάζοντας νέες γενιές κοριτσιών για ένα συγκεκριμένο αξιακό σύστημα. Η βιομηχανία του σεξ, ειδικότερα, εκμεταλλεύεται το γυναικείο σώμα μέσω ταινιών, περιοδικών, ροζ τηλεφώνων, κονσομασιόν, poll dancing, παράνομων οίκων ανοχής, με τρόπους στους οποίους έχουμε τόσο εθιστεί ως κοινωνία ώστε να μην μας προκαλούν πια οργή ή απέχθεια.

Είναι δυστυχώς γεγονός ότι τα σεξιστικά στερεότυπα που καθημερινά όλοι οι καταναλωτές αυτής της κουλτούρας εσωτερικεύουμε, διαβρώνουν τον τρόπο σκέψης μας σε σημείο που, αρκετοί από εμάς, αδυνατούμε ν’ αναγνωρίσουμε εύκολα τη βία όπου και όπως εμφανίζεται, να ευαισθητοποιηθούμε για τα όσα συμβαίνουν και, κατά συνέπεια, ν’ αντιδράσουμε αποτελεσματικά. 

Για αυτό και κινήματα όπως το metoo- παρά τα προβλήματα και τις υπερβολές της αρχικής εμφάνισής του- είναι απαραίτητα ώστε σε βάθος χρόνου να δημιουργηθεί μια ευρεία κοινωνική συναίνεση ως προς το τι αποτελεί αποδεκτή επαγγελματική επαφή μεταξύ συναδέλφων και τι, αντίθετα,συνιστά σεξουαλική παρενόχληση ή εκμετάλλευση στον εργασιακό χώρο – κάτι που πλέον αφορά βεβαίως μέλη και των δύο φύλων.

Οι νέες γυναίκες και τα κορίτσια μπορούν να επωφεληθούν από τις γνώσεις, τις κατακτήσεις, και την μακρά διαδικασία συνειδητοποίησης των μεγαλύτερων γυναικών που επιτεύχθηκε σε μία εποχή που δεν υπήρχαν ακόμα ούτε οι κατάλληλες λέξεις για να περιγραφούν ορισμένες μορφές σωματικής μα και ψυχικής βίας.