Ο Φάνης Ουγγρίνης γράφει για τα ελληνοτουρκικά, το ρόλο Γαλλίας και Γερμανίας και τι σημαίνει η αντίδραση των ΗΠΑ για την ανατολική Μεσόγειο.
Κατέγραψα παρακάτω μαζεμένες μερικές σκέψεις πάνω στην εξελισσόμενη ελληνοτουρκική αντιπαράθεση, που ευτυχώς ως τώρα παραμένει ψυχρή. Σκέψεις σκόρπιες, συνοπτικά διατυπωμένες, που κατά μόνας ή σε ομάδες θα μπορούσαν να αποτελέσουν μαγιά για ακόμη περισσότερα κείμενα γύρω απ’ αυτό το τόσο παμπάλαιο μα και τόσο ευαίσθητο ζήτημα.
Ο Ερντογάν επιχειρεί να παρέμβει στα πολιτικά πράγματα όχι μόνο της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά και της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Αλλού χρησιμοποιεί το όπλο των επενδύσεων και του εμπορίου, αλλού τη στρατιωτική υποστήριξη, αλλού την απειλή εξαπόλυσης των δολοφόνων του ISIS, αλλού τους απελπισμένους λαθρομετανάστες (που τελευταία διακινούνται μέσω δυτικής Λιβύης), αλλού τις ψήφους κατοίκων τουρκικής καταγωγής, και παντού ένα έμμισθο δίκτυο από τρολ, λομπίστες, δημοσιογράφους και πολιτικούς. Ως τώρα έχει κάποια αποτελέσματα, αν κρίνουμε από τη στάση ορισμένων κρατών ή μεμονωμένων προωπων.
Παρά το σκυθρωπό ύφος του και τις χοντράδες που αμολάει, ο άνθρωπος αυτός ως τώρα έχει αποδειχθεί σιγουρατζής, χτυπώντας μόνο εκεί που είναι σίγουρος ότι το αποτέλεσμα θα είναι εγγυημένα υπέρ του.
Η Τουρκία σαφώς γνωρίζει ότι οι θέσεις της περί Γαλάζιας Πατρίδας στερούνται σοβαρής νομικής βάσης, ωστόσο αδιαφορεί. Ποντάρει στην παγκόσμια σύγχυση, στην αμφισβήτηση οποιουδήποτε στάτους κβο, και στην όλο και πιο απροκάλυπτα κυνική διεθνή realpolitik.
Κρίνοντας από την αμετροέπεια και τον επαρχιωτισμό του δημόσιου λόγου των Τούρκων κυβερνητικών παραγόντων είναι λογικό να συμπεράνει κανείς ότι δεν αντιλαμβάνονται την αιτία που οι θέσεις τους περί δίκαιου Lebensraum δεν γίνονται άμεσα αποδεκτες από την παγκόσμια κοινότητα. Υποδηλώνεται έτσι ότι στην αυλή του Ερντογάν έχει καλλιεργηθεί μία στρεβλή αντίληψη της πραγματικότητας όσον αφορά τις ξένες διαθέσεις και τις τουρκικές δυνατότητες. Τεκμήριο αυτής της πλάνης αποτελεί και η σχεδίαση του τουρκικού ελικοπτεροφόρου Anadolu, το οποίο έλαβε εξαρχής τη δυνατότητα να εξαπολύει το μοναδικο σύγχρονο μαχητικό κάθετης αποπροσγείωσης, το αμερικανικό F-35B, ώστε αργότερα να μετατραπεί σε αεροπλανοφόρο. Αυτές οι αυταπάτες μπορεί να αποβούν μοιραίες για όλη την περιοχή, καθώς προκαλούν επιπολαιότητα.
Ο Ερντογάν θα προσπαθήσει να επιταχύνει τις εξελίξεις, αξιοποιώντας την απατηλή ελπίδα των δυτικών γραφειοκρατών ότι η θητεία του θα λήξει σύντομα, ότι οι διάδοχοί του θα είναι πιο συνεννοήσιμοι, κι ότι τελικά η Τουρκια θα παραμείνει στο...μαντρί. Η εσωστρέφεια των ΗΠΑ λόγω της πολύ σκληρής διεξαγόμενης προεκλογικής περιόδου μπορεί επίσης να παίξει κάποιο ρόλο. Τα εκατοντάχρονα της Τουρκικής Δημοκρατίας θα πρέπει να είναι εντυπωσιακά, για να ξεπεραστεί δια παντός ο Κεμάλ ως απόλυτο ιστορικό σύμβολο.
Δυστυχώς, μετα τις αρνητικές για τον τουρκικό στρατό εξελίξεις στα πεδία της Συρίας και της Λιβύης, και την επιθυμία του να αναβάλει για το μακρινό μέλλον τη σύγκρουση με την Ρωσία, ο Τούρκος πρόεδρος οδηγείται να επικεντρωθεί στη θεωρητικά αδύναμη και χειραγωγήσιμη Ελλάδα.
Το τουρκικό στράτευμα έχει απωλέσει πολύ και καλής ποιότητας ανθρώπινο δυναμικό εξαιτίας των διώξεων μετά το πραξικόπημα-οπερέτα του 2016. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι δε θα μπορούσε να τους ανακαλέσει σε υπηρεσία σε περίπτωση εθνικής ανάγκης, όπως άλλωστε έπραξαν οι μουλάδες του Ιράν το 1979, μετά την ιρακινή επίθεση. Επίσης, εξακολουθεί να διαθέτει ευμεγέθη δεξαμενή εμπειροπόλεμων στελεχών. Τέλος, μεγάλο ποσοστό του οπλισμού του παράγεται εκεί, περιέχοντας όμως πολλά και κρίσιμα λειτουργικά υποσυστήματα εισαγωγής. Οι τουρκικές ΕΔ μπορούν εύκολα να διεξάγουν επιτυχείς επιχειρήσεις σχετικά μικρής κλίμακας, όμως με αξιοσημείωτο πολιτικό συμβολισμό.
Απέναντι σε μία τέτοια απειλή, η Ελλάδα έχει τα στρατιωτικά μέσα για να αξιοποιήσει διάφορους τρόπους αποτροπής, με επιτυχία. Παρά τα υπαρκτά προβλήματα των ΕΔ μας λόγω πολυετούς υποχρηματοδότησης και δημοσιοϋπαλληλικών συμπεριφορών, αυτές παραμένουν σε θέση να ανταπεξέλθουν, όπως άλλωστε αποδεικνύεται το τελευταίο διάστημα δυτικά της Κυπρου και στον Έβρο. Αρκει να λάβουν την πολιτική εντολή.
Το μεγάλο ατόπημα του Μπορέλ είναι ότι δε συμπεριφέρεται ως Ευρωπαίος επίτροπος εξωτερικών, μα ως Ισπανός διπλωμάτης, που λειτουργεί με γνώμονα τα στενά οικονομικά συμφέροντα της πατρίδας του, δηλαδή τις εξαγωγές και τις τραπεζικές συναλλαγές. Οι Τούρκοι αναλυτές συχνά δηλώνουν στο ότι η ελλάδα έχει την τύχη να θεωρείται ευρωπαϊκή η δική της ΑΟΖ, μα οι ενωσιακές υπηρεσίες συχνά δίνουν την εντύπωση ότι δε τις απασχολούν τέτοια...μακρινά ζητήματα.
Η συμπεριφορά της Γερμανίας ως Πόντιος Πιλάτος οφείλεται φυσικά στις δικές της πολιτικές και οικονομικές επιδιώξεις, που ταυτίζονται με τις ρωσικές στα ζητήματα φυσικού αερίου, και ευθύνεται βαρεως για την περιφρόνηση του Ερντογάν απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ας μη ξεχνάμε ότι η απειλή σοβαρων οικονομικων κυρώσεων θα εξανάγκαζε τον...Σουλτάνο να τα μαζέψει άρον άρον. Μόνο θετικό αυτής της στάσης είναι ότι διατηρούνται ανοιχτοί πρόσθετοι διπλωματικοί δίαυλοι.
Είναι επιεικώς αστείο το να πιστεύουμε πως οι ΗΠΑ στηρίζουν τον Ερντογάν λόγω της καλής σχέσης του με τον Ντόναλντ Τραμπ. Οι συνεκπαιδεύσεις με τις αμερικανικές ΕΔ έχουν εντατικοποιηθεί τα τελευταία χρόνια, η παρουσία τους σε ελληνικό έδαφος είναι πλέον συνεχής, η Τουρκία αποκλείστηκε από το πρόγραμμα του F-35 μετά τη δυσεξήγητη αγορά των ρωσικών S400, και τα δύο σώματα του κογκρέσου είναι εναντίον της, η ελλάδα έχει πλέον την υποστήριξη και του πανίσχυρου εβραϊκού λόμπι. Τούτων λεχθέντων, η αμερικανική διπλωματία θα προσπαθήσει να κρατήσει εντός ελέγχου της την Τουρκία με νύχια και με δόντια, προετοιμάζοντας παράλληλα και ένα plan b.
Η Ελλάδα δεν έχει μαξιμαλιστικές θέσεις, τουλάχιστον σύμφωνα με το γράμμα του Δίκαιου της Θάλασσας. Αντίθετα, μαξιμαλιστικές και παράλογες είναι οι διατυπωμένες τουρκικές θέσεις, από τις οποίες η διπλωματία των γειτόνων θα πρέπει να απομακρυνθεί σημαντικά, ώστε να βρεθεί κάποιος συμβιβασμός.
Ας έχουμε υπόψη μας ότι ο όποιος συμβιβασμος μας για την επήρεια του Καστελόριζου θα έχει αντίκτυπο και σε εκείνη των νησιών του ανατολικού Αιγαίου. Αποδεχόμενοι τα να περικυκλωθούν αυτα από μια τουρκική ΑΟΖ, σαν ελληνικοί κρόκοι μέσα σε ένα τεράστιο τουρκικό ασπράδι, τότε να είμαστε και προετοιμασμένοι για το μέλλον• σε δύο γενιές το πολύ τα νησιά αυτά θα έχουν χαθεί.
Η θετική απέναντί μας σταση της Γαλλίας δεν οφείλεται μόνο στην επιθυμία της να ηγεμονεύσει στην ΕΕ, ή στην προάσπιση των πετρελαϊκών συμφερόντων της στην ανατολική Μεσόγειο. Αφορά και το γεγονός ότι είναι ο δικός της γεωπολιτικός ρόλος που πρωτίστως απειλείται από τον τουρκικό αναθεωρητικό ιμπεριαλισμό.
Όσον αφορά το ειδικό θεμα του ΦΑ της ανατολικής Μεσογείου, η προσωπική μου εκτίμηση εξακολουθεί να είναι πως ο Ερντογάν δεν ενδιαφέρεται να συμμετάσχει στην εξόρυξη τους επί του παρόντος. Αντίθετα, προκαλώντας χάος παίζει το παιχνίδι των Ρώσων, Ιρανών και Καταριανών συγκυριακών συμμαχων του, οι εξαγωγές των οποιων πρόκειται να μειωθούν στην περίπτωση ενός νέου Ελντοράντο υδρογονανθράκων.
Εάν η Τουρκία όντως επιδιώκει να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο και ευρύτυτερα, ο σκοπός της δε μπορεί να επιτευχθεί μόνο με βιομηχανικές επενδύσεις, με εγχώριας παραγωγής όπλα, και με δύο(;) ελικοπτεροφόρα. Απαιτούνται και πυρηνικά όπλα, και τα μέσα μεταφοράς τους στους πιθανούς στόχους, βομβαρδιστικά και πύραυλοι μεγάλου βεληνεκούς.
Μια πυρηνική Τουρκία είναι φυσικά απολύτως ανεπιθύμητη στην Ιερουσαλήμ και στο Ριάντ. Είναι όμως εξίσου ανεπιθύμητη και σε Μόσχα και Πεκίνο, που προφανώς δε θέλουν κι άλλο σοβαρό συμμετέχοντα στο νέο Μεγάλο Παιχνίδι της Κεντρικής Ασίας.
Τη στιγμή αυτή, ο Ερντογάν δεν απευθύνεται μόνο στο εσωτερικο ακροατήριο της χώρας του, μα σε όλους τους μουσουλμάνους του πλανήτη, αποτελώντας ένα είδος ισλαμιστή Νάσερ των αρχών του 21ου αιώνα, έναν εκκολαπτόμενο χαλίφη. Το φαινόμενο αυτής της παγκόσμιας προσοχής πιθανότατα ικανοποιεί τη ματαιοδοξία του, όμως τον βάζει και στο στόχαστρο πολλών διαφορετικών δυνάμεων.
Το παρελθόν έχει διδάξει ότι η Τουρκία επεκτείνεται όταν στρεφει τους δυνητικούς αντιπάλους της να συγκρούονται μεταξύ τους ή όταν αλλάζει συχνά τις συμμαχίες της (διδαχές από τη βυζαντινή διπλωματία). Όταν όμως οι ξένοι παράγοντες τα βρίσκουν μεταξύ τους, τότε κάθονται παρέα στο τραπέζι και την ξεκοκαλίζουν.
Για να καταρρεύσει η Τουρκία θα πρεπει να συμβούν κοσμογονικά γεγονότα, τα οποία θα ξεπερνούν σε κρισιμότητα την συνεχιζόμενη υποτίμηση της τουρκικής λίρας (μία εξέλιξη αντιμετωπίσιμη εξαιτίας του αρκετά πολυσχιδούς χαρακτήρα της τουρκικής παραγωγής, μα και των ειδικών σχέσεων με Ρωσία και Κατάρ). Για να συμβεί κάτι τέτοιο θα πρέπει να προηγηθεί μια τρομακτική εθνική κρίση, όπως μια πολεμική ήττα, μια αναπάντεχη οικονομική καταστροφή, ή η βίαιη καταστολή ενός αρχικά ειρηνικού μαζικού κύματος διαδηλώσεων, όπως συνέβη στη Συρία το 2012.
Σε περίπτωση κατάρρευσης της Γείτονος των πάνω από 80 εκατομμυρίων κατοίκων, αναπόφευκτα θα σηκωθεί ένα τεράστιο κύμα προσφύγων, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου θα σκάσει στην Ευρώπη, με πρώτους αποδέκτες την Ελλάδα και τη Βουλγαρία. Όσοι από μας εύχονται -για κατανοητούς λόγους- το τέλος του γειτονικού μας κράτους, έχουν άραγε αναλογιστεί πώς θα είναι η Ελλάδα με αρκετά εκατομμύρια Τούρκων προσφυγων στο έδαφός της;
Ελπίζω ν' αντέξατε τόσο διάβασμα, και ν' άξιζε τον κόπο. Αν με ρωτήσετε αν αξίζει τον κόπο να εμπλέκεται η ελλάδα σε όλο αυτό το πολυεθνικό πολιτικοστρατιωτικο κουβάρι, θα σας απαντήσω ξεκάθαρα πως ναι, και θα σας παραπέμψω στην επιχειρηματολογία του Γιάννη Πρετεντέρη, όπως διατυπώθηκε σε πρόσφατο άρθρο του («Να πεθάνουμε για το Καστελλόριζο;» 6/7/2020), προσθέτοντας μόνο ότι η ταλαιπωρημένη ελληνική κοινωνία απλά δεν αντέχει μια νέα ταπεινωτική εμπειρία. Αν πάλι με ρωτήσετε αν τούτη η αντιπαράθεση πρόκειται να γίνει θερμή, ασυναίσθητα θα σπεύσω να απαντήσω αρνητικά. Και μετά θα θυμηθώ ότι έχοντας εθιστεί σ’ αυτό το παρατεταμένο καθεστώς επαπειλούμενης σύγκρουσης, κινδυνεύουμε να πέσουμε από τα σύννεφα αν αυτή κάποτε έρθει.
