Παλιά ο τρελός του χωριού, είχε μια κάποια γοητεία και απολάμβανε μια ιδιότυπη κοινωνική αποδοχή. Είχε ταυτότητα. Ήταν μεν ο τρελός, αλλά ήταν –του χωριού. Δικός μας δηλαδή. Με τα χρόνια, λίγο η ιατρικοποίηση των πάντων λίγο η αστυφιλία, έμεινε τρελός σκέτος. Χωρίς το –του χωριού. Θα έπρεπε επομένως το κράτος, όπως προνόησε για τις εγκύους και έφτιαξε μαιευτήρια (αφού η μαμή εξαφανίστηκε), να φτιάξει δομές και υπηρεσίες για την κάλυψη των αναγκών υγείας των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας. Τα έφτιαξε. Η Λέρος (και όχι μόνο) και άλλες τέτοιες δομές, δέχτηκαν εκατοντάδες ανθρώπους, τους ανάθρεψαν, έζησαν μαζί τους, τους έθαψαν. Μετά από μερικά χρόνια, και αφού προηγήθηκε (ακόμη μια φορά) η ευρωπαϊκή κατακραυγή (συνέβαλλε και η προβολή του θέματος από το BBC τo 1989) ξεκίνησε η λεγόμενη «Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση». Τα βασικά της; Αρχικά να απαλλαγούμε από τη Λέρο και από άλλα μεγαθήρια. Στη συνέχεια; Μείωση των Ψυχιατρικών κλινών στα Ψυχιατρεία, και ένταξή τους στα Γενικά Νοσοκομεία. Μέχρις εδώ, καλά. Προέβλεπε επίσης, δημιουργία ενδιάμεσων κοινοτικών δομών (οικοτροφεία, προστατευόμενα διαμερίσματα), ούτως ώστε να μπορούν οι άνθρωποι με χρόνιο ψυχιατρικό πρόβλημα να διαβιούν ως πολίτες, στην κοινότητα. Ένα shift δηλαδή, από το ο σχιζοφρενής-καμένο χαρτί, στο ψυχικά ασθενής-συμπολίτης. Όπως λέμε νεφροπαθής. Τίμια πράγματα. Πολιτισμένα. Σημερινά.
Η δημιουργία όλων αυτών των δομών καθώς και η λειτουργία τους για το πρώτο 18μηνο, χρηματοδοτήθηκαν από την Ε.Ε. κατά το μεγαλύτερο μέρος τους. Μετά τη λήξη του 18μηνου, η ευθύνη της λειτουργίας τους (άρα και το κόστος) θα περνούσε στο Κράτος. Και φυσικά, μετά το πέρας του 18μηνου, άρχισαν τα προβλήματα…. Άνθρωποι απλήρωτοι, υποστελέχωση, υποβάθμιση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών…
Δε θα θίξω ότι όλες αυτές οι δομές δημιουργήθηκαν με ευρωπαϊκά χρήματα, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις δόθηκαν αφειδώς σε ημέτερους για την δημιουργία τέτοιων δομών, με τα γνωστά αμφίβολα αποτελέσματα. Ούτε το ότι δεν σχεδιάσαμε ποτέ, πόσες και ποιες δομές χρειαζόμαστε, που, με τι προσωπικό, για ποιους, κλπ. Μα ούτε και το ότι δεν αξιολογήσαμε ποτέ επίσημα, αυτές που δημιουργήθηκαν. Δεν ξέρουμε τι ανάγκες εξυπηρετούν, ποιο πληθυσμό καλύπτουν, πόσους απασχολούν, τι είδους υπηρεσίες παρέχουν. Ουσιαστικά, η Β Φάση της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Η γνωστή καραμέλα χρησιμοποιήθηκε και σε αυτή την περίπτωση: «Φταίει η κρίση. Φταίει το Μνημόνιο. Λεφτά δεν υπάρχουν».
Ωστόσο, τα προβλήματα ψυχικής υγείας, εξακολουθούν να υπάρχουν. Και να αυξάνονται. Όπως σε όλες τις χώρες του κόσμου. Όχι μόνο του Τρίτου στον οποίο φιλοδοξούμε να ανήκουμε αλλά και του Δυτικού. Η κατάθλιψη θα αποτελεί σε 6 χρόνια την πρώτη αιτία ανικανότητας στον κόσμο. Προς το παρόν, είναι απλά πρωταθλήτρια μαζί με τα καρδιαγγειακά. Η Ελλάδα δεν είναι εξαίρεση. Εκτός από τους ανθρώπους που χρειάζονται τριτοβάθμιες υπηρεσίες (νοσηλεία, αποκατάσταση κλπ), το μεγαλύτερο μέρος των ατόμων που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας, χρειάζεται απλά παρακολούθηση και κατάλληλη θεραπευτική αντιμετώπιση. Υπάρχει; Όχι. Γιατί;
Θεραπευτική αντιμετώπιση σημαίνει: αξιολόγηση της κατάστασης, διάγνωση, αντιμετώπιση (ψυχοθεραπεία ή/και φαρμακοθεραπεία, συμβουλευτική, κοινωνική υποστήριξη). Τι από αυτά μπορεί να λάβει κάποιος σήμερα που έχει πχ, κατάθλιψη ή γενικευμένη αγχώδη διαταραχή (και οι δύο από τις συχνότερες στον κόσμο); Η απάντηση δεν είναι απλή. Εξαρτάται από την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση του ατόμου, τον τόπο κατοικίας, το εκπαιδευτικό του επίπεδο και άλλα πολλά. Με άλλα λόγια, όπως λειτουργεί σήμερα το σύστημα, δε συντηρεί απλά, αλλά παράγει ανισότητες, οι οποίες εμποδίζουν την πρόσβαση των ατόμων στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας (oops, ψυχικής νόσου ήθελα να πω, να μη μπερδευόμαστε). Χρειάζονται πολλές αλλαγές για να εξαλειφθούν οι ανισότητες. Υπάρχουν όμως 1-2 πραγματάκια που μπορούν άμεσα, να κάνουν τη διαφορά. Ποια;
1. Ένταξη των υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ). Μια βέλτιστη πρακτική σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο. Ειδικά στην Ελλάδα, αυτό είναι επιβεβλημένο. Η πλειοψηφία των ατόμων από το γενικό πληθυσμό που αναζητούν υπηρεσίες ψυχικής υγείας στρέφονται στην ΠΦΥ, κυρίως εξαιτίας του ότι είναι αποστιγματοποιημένη. Όσο η αντιμετώπιση των αναγκών ψυχικής υγείας συνδέεται με ειδικές καταστάσεις και θεραπείες (ψυχίατρος, ψυχιατρική κλινική) , τόσο μεγαλώνει το στίγμα. Υπάρχουν ισχυρά επιστημονικά δεδομένα που δείχνουν ότι οι Έλληνες έχουν πολύ υψηλότερο κοινωνικό στίγμα έναντι της ψυχικής νόσου, σε σχέση με άλλους λαούς. Επομένως, η ένταξη των υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην ΠΦΥ, θα μπορούσε να βοηθήσει διπλά. Φυσικά, χρειάζεται καθολική πρόσβαση στην ΠΦΥ. Αλλιώς πάλι θα κάνουμε μισές δουλειές. Χρειαζόμαστε εκπαιδευμένους Γενικούς Ιατρούς και Παιδιάτρους οι οποίοι θα μπορούν να παρέχουν ένα βασικό πακέτο αντιμετώπισης των αναγκών ψυχικής υγείας, αφού λάβουν την κατάλληλη εκπαίδευση (σύντομη, on the job training, όχι 6μηνα στην Ιατρική Σχολή). Και όχι κι άλλους ψυχιάτρους. Μπορούν να δοθούν οικονομικά κίνητρα και στους ιδιώτες Γενκούς Ιατρούς και Παιδιάτρους, για να παρέχουν ένα βασικό πακέτο τέτοιων υπηρεσιών σε μια βάση, fee for service. Χρειάζονται όμως και ψυχοθεραπεία πολλοί άνθρωποι, καθώς και εξειδικευμένη ψυχιατρική παρακολούθηση, σωστά; Σωστά.
2. Σύναψη συμβάσεων των ψυχιάτρων & κλινικών ψυχολόγων με τα ασφαλιστικά ταμεία. Η ψυχοθεραπεία δεν είναι είδος πολυτελείας. Μπορεί να παρέχεται για ένα σύντομο, συγκεκριμένο χρονικό διάστημα με σημαντικά αποτελέσματα. Όπως συμβαίνει και με μια σειρά άλλων πράξεων που αφορούν στη σωματική υγεία. Και υπάρχουν πολλά ψυχοθεραπευτικά μοντέλα και άνθρωποι που έχουν εκπαιδευτεί σε αυτά και μπορούν να τις παρέχουν. Καλή και η 10ετής ανάλυση στο ντιβάνι, αλλά για όχι για όλους, ούτε για όλα τα προβλήματα. Οι Άγγλοι –και όχι μόνο- παρέχουν μια σειρά ψυχοθεραπειών (DIT, CBT, etc) στον πληθυσμό τους και ναι, τα πάνε καλύτερα από μας. Και στην αποτελεσματικότητα και την πρόσβαση των υπηρεσιών και στους δείκτες υγείας. Αν δεν ανοίξουμε την πρόσβαση σε τέτοιες υπηρεσίες, οι άνθρωποι θα αργούν ολοένα και περισσότερο να λάβουν την απαιτούμενη βοήθεια, αυξάνοντας το κόστος θεραπείας και ζημιώνοντας την υγεία και τη λειτουργικότητά τους. Δε θα αναφέρω τις έμμεσες επιπτώσεις (πχ ημέρες απουσίας από την εργασία κλπ) γιατί θα χρειαστώ δέκα σελίδες. Και ναι, χρειάζεται έλεγχος για το ποιος παρέχει τι, όπως και στα υπόλοιπα επαγγέλματα και υπηρεσίες. Θα εμπιστευόσουν ποτέ τον φούρναρη να σου βγάλει τις αμυγδαλές;
Γνωρίζουμε πλέον ότι τα άτομα στο γενικό πληθυσμό που βρίσκονται σε υποκλινικό στάδιο (έχουν συμπτώματα αλλά όχι σε ένταση και διάρκεια απαιτούμενη, για να πληρούνται τα διαγνωστικά κριτήρια) είναι πολλαπλάσια αυτών που υποθέταμε. Οι άνθρωποι αυτοί ζουν, ταλαιπωρούνται, υποφέρουν, βιώνουν καθημερινά το κόστος. Σε κάθε επίπεδο. Χρειάζονται βοήθεια. Ας μην περιμένουμε να γίνουν χειρότερα για να ασχοληθούμε μαζί τους. Το να αγνοούμε τις ανάγκες ψυχικής υγείας του πληθυσμού είναι ανήθικο, παράνομο και πρωτόγονο. Είναι και επιλογή. Πολιτική πρωτίστως. Όχι μόνο εκείνων που κυβερνούν κάθε φορά, αλλά και εκείνων που χαράσσουν πολιτικές και όλων μας που δε διεκδικούμε κάτι καλύτερο. Για τον εαυτό μας και τον διπλανό μας.
13°
