Έχουν περάσει σχεδόν 30 χρόνια από τότε που ο Κωνσταντίνος Πίττας περιπλανιόταν με ένα σαραβαλάκι Pony στην διαιρεμένη Ευρώπη παρατηρώντας και φωτογραφίζοντας τους ανθρώπους. Αποτυπώνοντας στάσεις, εκφράσεις, διαθέσεις και ψυχές. Στους δρόμους, της δυτικής και ανατολικής πλευράς, μπροστά και πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα. Για να αφήσει την πολύτιμη παρακαταθήκη του στους επόμενους με το εμβληματικό πλέον φωτογραφικό άλμπουμ «Εικόνες μιας άλλης Ευρώπης», που πρόσφατα επανακυκλοφόρησε ανανεωμένο.
Η νεολαία που περιπλανήθηκε στην γηραιά ήπειρο στα 70s και 80s με ιντερέιλ, μάτζικ μπας, ωτοστόπ, βέσπες, μοτοσικλέτες και κατσαριδάκια θυμάται σίγουρα δυο Ευρώπες. Θυμάται τη Δυτική λιγότερο χλιδάτη από τη σημερινή, αλλά πάντα ανήσυχη, δημιουργική, πνευματική και παραγωγική. Με όλες τις διαφορές βορρά και νότου, με όλες τις φυσιολογικές ανισότητες και τις διαφορετικές κουλτούρες αλλά Ευρώπη, δυτική και ελεύθερη. Με έντονη πολιτική ζωή και την αμφισβήτηση των πάντων σε ημερήσια διάταξη.
Θυμάται και την Ανατολική αδελφή, φτωχή, σκοτεινή, φοβισμένη, μια Ευρώπη που φαίνονταν πιο γερασμένη, ίσως γιατί ήταν και πιο βασανισμένη. Ο χρόνος γι αυτήν είχε παγώσει. Η άχρονη σοσιαλιστική Ευρώπη. Ένα ταξίδι στα έγκατα του άλλου κόσμου που είχε γίνει εφικτός και μια επίσκεψη σ’ ένα «πολυκατάστημα» ήταν τότε αρκετά για να κλονιστεί ο κνίτης της εποχής, να μπει σε άλλες σκέψεις και κάποια στιγμή να εγκαταλείψει. Το ΚΚΕ. Ήταν οι εποχές που έπρεπε να είσαι εκεί όπου συνέβαινε για να ’χεις εικόνα. Η πληροφορία αργούσε, υπερβολικά και όταν έφτανε ήταν φιλτραρισμένη, αλλοιωμένη.
Ακόμα και μετά τη μέρα που έπεσε το τείχος του Βερολίνου, την 9η Νοεμβρίου του 1989, και άρχισε να θρυμματίζεται σταδιακά το Ανατολικό μπλοκ δεν είχες την αίσθηση ότι η Ευρώπη ήταν μία. Ένιωθες όμως την μυρωδιά αυτού που ψήνονταν. Γιατί το ρεύμα εκείνης της εποχής της αποκομμουνιστοποίησης έφερνε τους ευρωπαίους κοντά. Ο φόβος του πολέμου έσβηνε, οι πόρτες άνοιγαν. Όπως και οι ψυχές. Η αδερφοσύνη των ανθρώπων, έδινε πολιτική υπόσταση στη φιλία των λαών και αυτή με τη σειρά της απαιτούσε από τις τότε ελίτ να προχωρήσουν σε καινούργιες συνενώσεις.
Αυτή η απαίτηση οδήγησε στο κοινό νόμισμα, στα σχέδια και την υλοποίηση της σταδιακής διεύρυνσης και την υπόσχεση μιας μελλοντικής ομοσπονδίας. Επιλογές τόσο των πολιτικών και οικονομικών ελίτ όσο και του πόπολου. Ένας θρίαμβος της δημοκρατίας και όχι ένα σκοτεινό σχέδιο κερδοσκόπων. Δυστυχώς στην Ελλάδα, την εσχατιά της Ευρώπης, ο άνεμος αυτός δεν έφτασε ποτέ με την ίδια ένταση. Το σοσιαλιστικό ανελεύθερο όνειρο έμεινε ζωντανό για ένα σημαντικό κλάσμα της κοινωνίας. Ο λαϊκός αντιευρωπαϊσμός επιβίωσε ως διάβολος στο κορμί της πατρίδας και χρωμάτισε την πορεία της μέχρι την πρόσφατη πτώχευση. Το 62% του δημοψηφίσματος του 2015 θα τη στοιχειώνει για πάντα.
Αυτό το ενιαίο ευρωπαϊκό πνεύμα σήμερα απειλείται. Δημογραφικές και κοινωνικές αλλαγές παράγουν νέες πλειοψηφίες έμφοβων πλέον ανθρώπων, μιας και νιώθουν ότι απειλούνται. Από την παγκοσμιοποίηση και την άνοδο της ανατολικής Ασίας, τις οικονομικές δυσκολίες, τα μεταναστευτικά ρεύματα, την πολιτιστική αλλοίωση, την ισλαμική τρομοκρατία. Μια νέα διαίρεση ανακύπτει και έχει να κάνει με τον τρόπο που η δύση και η ανατολή αντιμετωπίζουν τη μετανάστευση. Όπως πολύ εύστοχα γράφει ο Ιβαν Κράστεφ, ενώ η δύση αγωνίζεται να αντιμετωπίσει την ποικιλομορφία, η Ανατολή αγωνίζεται να αντιμετωπίσει την ερήμωση.
Τα προβλήματα της ανατολικής και κεντρικής Ευρώπης σήμερα είναι κυρίως η γήρανση του πληθυσμού, οι ολοένα και λιγότερες γεννήσεις, η αυξανόμενη μετανάστευση προς τη δύση που προβάλλονται πολιτικά ως απέχθεια προς τους πρόσφυγες και ως τάση εθνικής περιχαράκωσης. Την ίδια στιγμή τα κυριότερα προβλήματα της νότιας και δυτικής Ευρώπης εντοπίζονται στο υψηλό δημόσιο χρέος, στην υπερφορολόγηση, την διεύρυνση των ανισοτήτων, την αποανάπτυξη και προβάλλονται κυρίως ως αγώνας κατά των ελίτ και των πάσης φύσεως διευθυντηρίων που οδηγούν ακόμα και στην έξοδο, όπως συνέβη με τη Μεγάλη Βρετανία. Εδώ το μεταναστευτικό είναι πρόβλημα διαχείρισης.
Το internet και όσα το συνοδεύουν αποτελούν σήμερα τον σημαντικότερο τελεστή της πολιτισμικής συνάρτησης σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ελευθερία, η ταχύτητα και η διεισδυτικότητα δίνουν την δυνατότητα στον οποιοδήποτε, ακόμα και στον πιο απίθανο σαλτιμπάγκο, να αποκτήσει κοινό και να επηρεάσει. Γίνεται το περιβόλι κάθε θεωρίας συνομωσίας, αλλά και παραγωγής των πιο απίθανων fake news. Το εκκολαπτήριο νέων κινημάτων, κομμάτων και αρχηγών. Το φαινόμενο Ντόναλντ Τράμπ δεν θα υπήρχε καν χωρίς το διαδίκτυο, ενώ ήδη αναζητείται ο ρόλος των ρώσικων τρολ στην υποδαύλιση του κινήματος των «κίτρινων γιλέκων». Η διαπαιδαγώγηση αλλά και η χειραγώγηση της πλέμπας δεν είναι πλέον προνόμιο του κράτους και της κυρίαρχης ιδεολογίας. Μπορεί να γίνει του καθενός.
Η ιστορία υποχωρεί. Καθώς εξασθενίζουν οι μνήμες του τελευταίου μεγάλου πολέμου, εξανεμίζεται και η διάκριση αριστεράς - δεξιάς. Τι νόημα έχει χωρίς τη «μεγάλη σοβιετική πατρίδα»; Οι νέοι έποικοι της Ευρώπης δεν έχουν ιδέα για την ιστορία της. Η νεολαία δεν ενδιαφέρεται για το παρελθόν όταν μπροστά της το μέλλον τρέχει τόσο γρήγορα. Δεν επικοινωνεί με τις προηγούμενες γενιές, δεν διαβάζει τις πίσω τους σελίδες. Αποφεύγει την πολιτική, γίνεται περισσότερο ευάλωτη σε θεωρίες μίσους και αντιελιτίστικες ή ανορθολογικές επιλογές. Ωστόσο, οι αντιλήψεις της πλέμπας είναι η πραγματικότητα, αυτές καθορίζουν την πολιτική, αδύνατον να τις υπερβείς και λάθος μέγιστο να τις χλευάσεις. Αυτό κατάλαβε και ο Μακρόν και ζήτησε συγγνώμη. Αν ο φεντεραλισμός θέλει να προχωρήσει θα πρέπει να λάβει υπόψη του τις διαθέσεις του πλήθους. Να φτιάξει τη δική του ιστορία.
Η δημιουργική ενσωμάτωση των «δεξιών» αιτημάτων πάνω στα οποία ασελγούν οι λαϊκιστές είναι μια πρόκληση για τους φιλελεύθερους πολιτικούς της Ευρώπης. Όπως ήταν για τους ηγέτες της δεκαετίας του ’60 τα αντίστοιχα αριστερά αιτήματα της εποχής. Κάπως θα πρέπει να ελεγχθεί η μετανάστευση με μια κοινή πολιτική περιφρούρησης των εξωτερικών συνόρων της Ευρώπης. Αλλά και η ενσωμάτωση θα πρέπει να υπακούει σε κανόνες κοινούς για όλους. Η Μόρια, για παράδειγμα, δεν συνάδει με το ευρωπαϊκό κεκτημένο, ούτε η ανοχή της μπορεί να είναι αντικείμενο πολιτικών συναλλαγών. Η τρομοκρατία πρέπει να συντριβεί. Η λιτότητα είναι ένα πολύ σοβαρό θέμα για να το σπρώχνουμε όλο και μακρύτερα, όπως εξάλλου και η ομοσπονδία. Ίσως η εγκατάλειψη της πρώτης και η προώθηση της δεύτερης να ανοίξουν ένα πιο συναινετικό παράθυρο στο μέλλον. Αρκεί να λυθεί το ζήτημα της παραγωγής του νέου πλούτου για να ακολουθήσει το τι και το πως της αναδιανομής. Σίγουρα πάντως η λύση δεν είναι η διάλυση.
Ο φεντεραλισμός είναι το όραμα. Ενιαία Ευρώπη, ως μια μεγάλη δύναμη με δική της ενιαία ταυτότητα και δικό της πολιτικό πρόσωπο. Με ενιαίο Σύνταγμα. Ενιαία οικονομική πολιτική με κοινό προϋπολογισμό και έναν υπερ - υπουργό Οικονομικών. Ενιαία αμυντική πολιτική, με ενιαίο ευρωπαϊκό στρατό μιας και είναι καιρός να απογαλακτιστεί στρατιωτικά από τις ΗΠΑ. Και φυσικά με ενιαία εξωτερική αλλά και περιβαλλοντική πολιτική. Με κοινό υπουργό για την κλιματική αλλαγή.
Σήμερα φαίνεται καθαρά ότι η εμβάθυνση θα έπρεπε να προηγηθεί της διεύρυνσης. Αλλά δυστυχώς το ευρωπαϊκό σύνταγμα καταποντίστηκε στο δημοψήφισμα της Γαλλίας το 2005, γεγονός που συμπαρέσυρε στην ίδια θέση και την Ολλανδία μια κατεξοχήν φιλοευρωπαϊκή χώρα. Αν τότε είχαν επικρατήσει οι νουνεχείς, σήμερα η Ευρώπη θα αντιμετώπιζε την κρίση από πολύ ισχυρότερη θέση και θα την ξεπερνούσε πιο εύκολα. Σε αυτήν τη χαλαρή κατάσταση η επικράτηση της οικονομικά ισχυρής Γερμανίας ήταν μονόδρομος.
Το παλιότερο σχέδιο των ευρωπαίων φεντεραλιστών, που σήμερα βραδυπορεί, περιλαμβάνει τρεις ζώνες για την Ευρώπη. Το στενό πυρήνα της σημερινής ευρωζώνης που θα αποτελέσει την πρώτη Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία. Μια δεύτερη ζώνη έως τα σημερινά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά με κοινή αμυντική και εξωτερική πολιτική. Και η τρίτη, μια ζώνη συνεργασίας και ελεύθερου εμπορίου με χώρες όπως το Ενωμένο Βασίλειο, η Τουρκία, η Σερβία, η Ουκρανία κλπ.
Ο εσωτερικός εχθρός της Ευρώπης είναι ο φαιοκόκκινος ολοκληρωτισμός. Εκμεταλλεύεται τις διεθνείς ανακατατάξεις, καπηλεύεται το φόβο, τονώνει τον εθνικισμό και απειλεί με απόσχιση και κατάλυση της δημοκρατίας. Όπου βρίσκει κενά προελαύνει. Η άμυνα στον εθνικισμό είναι ένας νέος κοσμοπολιτισμός. Ο φεντεραλισμός καθορίζει την κοινή μοίρα των εθνών, βαθαίνει τις σχέσεις, καθιστά αδιανόητο τον πόλεμο που ήδη άρχισε να συζητιέται. Η κοινή οικονομία κάνει δυνατή την ανάπτυξη και παρέχει μεγαλύτερη ασφάλεια σε όλους. Η κοινή εξωτερική πολιτική αυξάνει ραγδαία την παγκόσμια επιρροή. Τα θετικά στοιχεία της κάθε εθνότητας μπορούν να γίνουν κοινά για όλους, αρκεί να υποχωρούν τα αρνητικά. Το ευρωπαϊκό δημοκρατικό κεκτημένο γίνεται η ταυτότητα 511 εκ. ανθρώπων.
Η Ευρώπη είναι πολύ μεγάλη και πολύ ισχυρή για να αφεθεί έρμαιο στις διαθέσεις των τσαρλατάνων. Το πάθημα της Μεγάλης Βρετανίας πρέπει να γίνει το πρώτο και κύριο μάθημα. Το δεύτερο πρέπει να είναι το πάθημα της Ελλάδας. Οι νέες ελίτ που σήμερα διαμορφώνονται με πυρήνα τον Ε. Μακρόν έχουν το καθήκον να προχωρήσουν. Οι φιλελεύθερες ευρωπαϊκές δυνάμεις είναι οι μόνες που μπορούν να πάρουν τη θέση του οδηγού στην ενιαία Ευρώπη του κοινού μας μέλλοντος. Δεν αγωνίζονται για να νικήσουν κανέναν, αλλά για να κρατήσουν το δρόμο της προόδου ανοικτό. Στο μακρινό μέλλον οι φωτογράφοι, συνεχιστές του έργου του Κωνσταντίνου Πίττα, αλλά και οι ντοκιμαντερίστες θα έχουν πολλή δουλειά. Δεν ξέρω αν τότε στην Ελλάδα θα βάζουμε ακόμα μπόμπες στο Κολωνάκι. Έξω από εκκλησίες, τα Χριστούγεννα.
11°
