Μισό χρόνο μετά την παρουσία του στην πρώτη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου και λίγες μόνο ώρες πριν δώσει στη δημοσιότητα την ετήσια έκθεση-«ακτινογραφία» της δημόσιας διοίκησης για το 2009, η A.V. συναντά τον Συνήγορο του Πολίτη.
Μισό χρόνο μετά την παρουσία του στην πρώτη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου και λίγες μόνο ώρες πριν δώσει στη δημοσιότητα την ετήσια έκθεση-«ακτινογραφία» της δημόσιας διοίκησης για το 2009, η A.V. συναντά τον Συνήγορο του Πολίτη.
«Τα περιθώρια έχουν στενέψει». Ο άνθρωπος που κάθεται απέναντί μου, στο γραφείο του, μιλά απλά και καθαρά. Είναι ο Συνήγορος του Πολίτη, Γιώργος Καμίνης, ο άνθρωπος που προειδοποίησε πέρυσι ότι η κρίση δεν αφορά μόνο την οικονομία αλλά το ίδιο το πολιτικό μας σύστημα, την κοινωνία μας και τελικά εμάς τους ίδιους. Σήμερα, λίγες ώρες πριν δώσει στη δημοσιότητα τον απολογισμό του έργου της ανεξάρτητης αρχής για το 2009, ο Γιώργος Καμίνης τονίζει ότι όχι μόνο πρέπει να κάνει ο καθένας τη δουλειά του, αλλά πρέπει επίσης να μπορέσουμε να εμπιστευθούμε ξανά ο ένας τον άλλον.
Ο Μάρτιος είναι ο μήνας που ο Συνήγορος του Πολίτη παραδίδει την ετήσια έκθεσή του στον πρόεδρο της Βουλής. Ο Γιώργος Καμίνης έχει χαρακτηρίσει την ετήσια έκθεση «ακτινογραφία» της δημόσιας διοίκησης. «Οι Έλληνες δεν εμπιστεύονται βασικούς παράγοντες του πολιτικού συστήματος: κόμματα, βουλή, δημόσια διοίκηση» ανέφερε η έκθεση πέρυσι. Ένα χρόνο μετά, μέσα στο κλίμα της οικονομικής ύφεσης, οι πολίτες καλούνται να κάνουν θυσίες και να εμπιστευτούν αυτούς ακριβώς που δεν εμπιστεύονται. Μπορεί να γίνει αυτό;
«Μπορεί μόνο εάν η πολιτική ηγεσία της χώρας εμπνεύσει εμπιστοσύνη στους πολίτες. Δεν μπορώ να ξέρω εάν συμβαίνει κάτι τέτοιο αυτή τη στιγμή. Παρόλα αυτά έχει κανείς την αίσθηση ότι πλησιάζουμε προς το τέλος. Δηλαδή εάν δε γίνει κάτι τώρα, μπορεί να έχουμε τάσεις αποσύνθεσης του πολιτικού συστήματος. Έχει κανείς την εντύπωση ότι είναι η τελευταία ευκαιρία, αν και ποτέ κανείς δεν ξέρει» επισημαίνει ο Συνήγορος του Πολίτη και τονίζει ότι πρέπει να σπάσει ο κύκλος της δυσπιστίας. «Η δυσπιστία καλλιεργεί την ιδιώτευση, δηλαδή την απομάκρυνση των πολιτών από την αναζήτηση του δημόσιου συμφέροντος. Η αναζήτηση του δημόσιου συμφέροντος μπορεί να επιτευχθεί μόνο με συλλογικότητες. Αναγκαστικά τα μηνύματα πρέπει να έρθουν από πάνω, γιατί η ελληνική κοινωνία έχει δείξει ότι δεν είναι μια κοινωνία πολιτών ικανή να αυτοοργανωθεί και να επιβάλει πράγματα από τα κάτω. Γι’ αυτό κι όλες αυτές οι κινήσεις απελπισίας. Σιγά σιγά η έλλειψη εμπιστοσύνης, ειδικά όταν τα προσωπικά, τα οικονομικά και τα άλλα περιθώρια στενεύουν, οδηγεί σε απελπισία και σε μια τάση καταστροφής».
Ο Συνήγορος του Πολίτη έχει παραδοσιακά υψηλά ποσοστά δημοτικότητας και αξιοπιστίας μεταξύ των πολιτών. Αυτό δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, αλλά και ο ολοένα και πιο μεγάλος αριθμός πολιτών που ζητούν τη διαμεσολάβησή του. Τον περασμένο Οκτώβριο, μάλιστα, έγινε ακόμα πιο γνωστός στο ευρύ κοινό. «Η παρουσία μου στην πρώτη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου κατέστησε το θεσμό περισσότερο ορατό» διευκρινίζει ο Γιώργος Καμίνης και συμπληρώνει, «αυτό εξηγεί εν μέρει τη ραγδαία αύξηση του αριθμού των αναφορών από τον Οκτώβριο και εντεύθεν. Από εκεί και πέρα αυτό που διαρκώς ζητάμε είναι να βελτιώνεται η δημόσια διοίκηση και να προσπαθεί να βοηθήσει τον πολίτη, ειδικά σε αυτές τις δύσκολες στιγμές».
Δύσκολες στιγμές στην οικονομία, ραγδαία αύξηση της ανεργίας, προειδοποιήσεις για κύματα απολύσεων. Μιλά κανείς για δικαιώματα καταμεσής της κρίσης;
«Μα τώρα είναι η εποχή που πρέπει κυρίως να μιλήσουμε για τα δικαιώματα. Και ακριβώς γιατί πρέπει να βάλουμε στη σωστή τους θέση αυτούς που πιστεύουν ότι τα δικαιώματα είναι πολυτέλεια. Πρέπει να προσέξουμε να μη δίνουμε καθόλου αυτή την εντύπωση, ειδικά εκεί που υπάρχουν ενδεχόμενα κατάχρησης. Αναφέρομαι κυρίως στα θέματα του πανεπιστημιακού ασύλου ή της τάσης μας να κλείνουμε τους δρόμους. Αυτές είναι καταχρηστικές ασκήσεις δικαιωμάτων και δίνουν τα όπλα σε όσους μιλούν γι’ αυτά όχι μόνο ως πολυτέλεια, αλλά ως βάρος. Εδώ πρέπει να υπάρχει μια σταθερή γραμμή προάσπισης των δικαιωμάτων. Πάντοτε με τη σαφή αίσθηση ότι τα δικαιώματά μας σταματούν εκεί που αρχίζουν τα δικαιώματα των άλλων. Ο Συνήγορος του Πολίτη είναι κατεξοχήν σε θέση να το διαπιστώσει αυτό, γιατί δέχεται αναφορές από όλους τους πολίτες και ο καθένας επικαλείται το δικαίωμά του. Οπότε μπορεί να βλέπει και να ακούει το διαδηλωτή που παράνομα συνελήφθη, αλλά και τον πολίτη του οποίου η επιχείρηση καταστράφηκε ή το αυτοκίνητό του κάηκε».
Δικαιώματα δεν έχουν μόνον οι Έλληνες πολίτες, αλλά και οι αλλοδαποί που βρίσκονται για οποιονδήποτε λόγο και με οποιονδήποτε τρόπο στην Ελλάδα. Ο Συνήγορος του Πολίτη χειρίζεται καταγγελίες αλλοδαπών από το πρώτο έτος λειτουργίας του, το 1998. Κάποια από τα προβλήματα που έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα αναμένεται να αντιμετωπιστούν από το νέο νόμο για την ιθαγένεια.
«Παλαιότερα το καθεστώς για τη χορήγηση ιθαγένειας δεν είχε κανόνες, λειτουργούσε σε συνθήκες αδιαφάνειας και σε κάποιες περιπτώσεις δημιουργούσε υπόνοιες διαφθοράς ή χαριστικών χορηγήσεων ιθαγένειας. Από τη στιγμή που κάποιοι άνθρωποι ζουν στη χώρα, ενσωματώνονται – πληρώνουν φόρους, ασφαλιστικές εισφορές, αποκτούν δικαιώματα και υποχρεώσεις, και αρχίζουν οι συναλλαγές τους με το δημόσιο. Εμείς πρέπει να προσαρμοστούμε σε αυτή τη νέα πραγματικότητα. Η δημόσια διοίκηση πρέπει να προσαρμοστεί. Θα πρέπει να προσαρμοστούν, όμως, και οι αλλοδαποί, γιατί πρέπει να καταλάβουν ότι ζουν σε μια χώρα που δεν θα μπορούν αυτούσια να μεταφέρουν τις παραδόσεις που τηρούσαν στη χώρα καταγωγής. Πρέπει να υπάρχει μια αμοιβαία σύγκλιση και κατανόηση».
Καλοί οι νέοι νόμοι, η τεχνολογία όμως δεν θα μπορούσε να βοηθήσει κι αυτή; Θέλω, για παράδειγμα, ένα δημόσιο σύγχρονο, να επικοινωνούν οι υπηρεσίες μεταξύ τους με email. Να χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες και να μη με βάζουν να τρέχω με χαρτιά από τη μία υπηρεσία στην άλλη. Ζητώ πολλά; ρωτάω τον Γιώργο Καμίνη.
«Κάποια βήματα έχουν γίνει. Εγώ, για παράδειγμα, με αφορμή τη γέννηση της κόρης μου, πήγα και έβγαλα ληξιαρχική πράξη γεννήσεως σε ΚΕΠ της γειτονιάς μου. Σε ΚΕΠ τη ζήτησα, από ΚΕΠ την παρέλαβα. Αυτό σημαίνει ότι το ΚΕΠ επικοινώνησε με το ληξιαρχείο. Το ιδανικό είναι αυτό να διαχυθεί σιγά σιγά σε ολόκληρη τη δημόσια διοίκηση. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει πρώτα από όλα να προστεθούν κάποιες διαδικασίες. Θα πρέπει το κράτος να επωμιστεί το κόστος, αλλά και το ότι ορισμένα πράγματα μπορεί να του «ξεφύγουν». Όσο περισσότερο θέλουμε να ελέγχουμε την κατάσταση, τόσο περισσότερες γραφειοκρατικές διαδικασίες δημιουργούμε. Εξάλλου, οι γραφειοκρατικές διαδικασίες είναι αυτές που τελικά παρακάμπτονται και δεν κερδίζουμε τίποτα. Πρέπει το κράτος σε αυτά τα θέματα καθημερινής επαφής με τον πολίτη να κινηθεί με ένα τεκμήριο εμπιστοσύνης. Να εμπιστεύεται καταρχήν τον πολίτη, αλλά εάν μέσα στους δειγματοληπτικούς ελέγχους που κάνει συλλάβει κάποιους να έχουν παρανομήσει, να έχουν δώσει ψευδή στοιχεία, εκεί η τιμωρία να είναι πολύ αυστηρή. Στο βαθμό που αρχίζει να λειτουργεί αυτό το τεκμήριο εμπιστοσύνης, το οποίο περιβάλλεται με αυστηρές κυρώσεις, μπορούμε να απλοποιήσουμε πολλές διαδικασίες και μπορούμε να δούμε πια να μπαίνει η πληροφορική και να μας κάνει τη ζωή απλούστερη. Η πληροφορική από μόνη της δεν αρκεί για να μας απλουστεύσει τη ζωή. Χρειάζονται αποφάσεις, οι οποίες έχουν κόστος και κέρδος. Εκεί τα σταθμίζει κανείς τα πράγματα».
Στην υπηρεσία του πολίτη
Χατζηγιάννη Μέξη 5, στον τρίτο όροφο από τις 8.30 π.μ. μέχρι τις 2 μ.μ. Χωρίς ουρές, χωρίς φωνές, χωρίς χαρτάκια προτεραιότητας, τέσσερις άνθρωποι, δύο στο τηλέφωνο και δύο σε γραφείο, υποδέχονται καθημερινά τους πολίτες, ακούν παράπονα και προτείνουν τα επόμενα βήματα. Από την υποδοχή περνούν εκ περιτροπής όλοι οι ειδικοί επιστήμονες. Οι άνθρωποι δηλαδή που εργάζονται στους έξι συνολικά θεματικούς κύκλους της ανεξάρτητης αρχής και χειρίζονται τις καταγγελίες-«αναφορές» των πολιτών. Ο Γιώργος Καμίνης λέει ότι οι αναφορές αυξάνονται διαρκώς τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Από το 2006 μέχρι σήμερα έχουν καταγράψει αύξηση σχεδόν 50%. Κι αυτό γιατί: «Ο θεσμός εμπνέει περισσότερη εμπιστοσύνη κι αυτό αποδεικνύουν οι σφυγμομετρήσεις της κοινής γνώμης. Ο θεσμός, όμως, εν μέρει καλείται να αναπληρώσει τα κενά που αφήνει η μη, ή και βραδεία, απονομή δικαιοσύνης. Ένα τμήμα της δικαιοσύνης τείνει να καταρρεύσει από το βάρος των υποθέσεων και ένα μέρος αυτού του βάρους μετακυλύεται στον Συνήγορο του Πολίτη, ενώ η δουλειά του είναι διαφορετική. Η δουλειά του είναι να λύει εξωδικαστικά, να υποβοηθά τη δικαιοσύνη, και όχι να αναλαμβάνει το δικό της έργο. Εξάλλου, δεν έχει τα μέσα για να το επιτελέσει. Στα πεδία οικονομικής επαφής του πολίτη με τη δημόσια διοίκηση τίποτα δεν μας βεβαιώνει ότι τα πράγματα θα γίνουν ευκολότερα, μάλλον δυσκολότερα θα γίνουν. Οπότε, τουλάχιστον σε όλους τους άλλους τομείς, στις διαδικασίες εξυπηρέτησης του πολίτη θα πρέπει να ενταθούν περαιτέρω οι προσπάθειες».
Πρωταθλήτρια η Αττική
«Δυστυχώς, για τους γνωστούς αθηνοκεντρικούς λόγους. Η Αθήνα αντιπροσωπεύει μεν περίπου το 35% του πληθυσμού, κατέχει δε το 55% των αναφορών. Προσπαθούμε διαρκώς να το εξισορροπήσουμε, κρατώντας τους δεσμούς με την περιφέρεια ζωντανούς με συχνές επισκέψεις. Ειδικά για ένα θεσμό όπως ο Συνήγορος, και ειδικά στην Ελλάδα, οι άνθρωποι θέλουν την προσωπική επαφή. Δεν έχουμε φτάσει στους αυτοματισμούς στη σχέση δημόσιας διοίκησης - πολιτών. Σε μας μετράει ο ανθρώπινος παράγοντας. Το πρόσωπο του διαμεσολαβητή πρέπει να είναι παρόν, να βλέπει με ποιον συνομιλεί ο πολίτης».
Πολλές φορές, όμως, οι πολίτες φαίνεται να χάνουν την υπομονή τους ακόμα και όταν απευθύνονται στον Συνήγορό τους. «Και μόνο η ονομασία της ανεξάρτητης αρχής γεννά προσδοκίες, οι οποίες υπερβαίνουν το ρόλο του Συνηγόρου. Οι πολίτες δεν αντιλαμβάνονται γιατί ο Συνήγορος δεν έχει κυρωτικές αποφασιστικές αρμοδιότητες. Σου λέει, μας δικαιώνετε με τα έγγραφά σας αλλά δεν μπορείτε να επιβάλλετε τις απόψεις σας και άρα γιατί υπάρχετε; Δεν μπορούν να καταλάβουν ότι εδώ ο καθένας πρέπει να κάνει τη δουλειά του. Πρέπει να υπάρχει μια δικαιοσύνη που να λειτουργεί αποτελεσματικά, αλλά και μια διοίκηση που να λειτουργεί αποτελεσματικά ώστε να μη χρειάζεται ο πολίτης να καταφύγει στη δικαιοσύνη εάν έχει δίκιο. Πρέπει να υπάρχει κι ένας εξωδικαστικός μηχανισμός επίλυσης των διαφορών, που να λειτουργεί με τη διαμεσολάβηση και όχι κυρωτικά, γιατί τότε κάποια στιγμή θα γίνει και ο ίδιος μέρος του προβλήματος».
Info Την Παρασκευή 26 Μαρτίου, ο Συνήγορος του Πολίτη θα παρουσιάσει την ετήσια έκθεσή του σε συνέντευξη Τύπου στα γραφεία του (Χατζηγιάννη-Μέξη 5, Αθήνα).
23°
