Άνοιξα διάπλατα το παράθυρο. Χαρά θεού έξω, με τη βουκαμβίλια ακόμη ανθισμένη, τελευταίες ημέρες του Οκτώβρη. Το μεγάλο εμπορικό περνούσε νωχελικά λίγα μέτρα θαρρείς από τα μάτια μου. Αν άπλωνες το χέρι είχες την αίσθηση ότι θα ακουμπούσες το σκαρί. Δεξιά ένα παλιό ρωμαίικο ξύλινο σπίτι, μία κουκλίτσα σε ένα απαλό ροζ με άσπρα παραθυρόφυλλα. «Ανήκει στον γιο του Ερντογάν» μου είπε ο Τούρκος. «Δεν μένει εδώ. Μόνον η ασφάλεια. Είναι καλά παιδιά. Βοηθούν και τις γυναίκες με τα ψώνια και τα σκουπίδια εδώ στις απότομες ανηφόρες».
Χρειάζεσαι βοήθεια με το γυαλισμένο από τα χρόνια καλντερίμι που γλιστρά σε κάθε βήμα, κυρίως όταν το κατεβαίνεις. Πέρα στο βάθος, στα πρώτα βουνά της Ασίας, στην κατεύθυνση της Νικομήδειας, υψώνεται το τεράστιο εργοτάξιο με το φαραωνικό Τέμενος που χτίζει ο Ταγίπ Ρετζέπ. Λένε ότι έχει γράψει φιρμάνι με το οποίο ζητά να ταφεί εκεί, όταν πεθάνει. Στο Νιχώρι είχε πολυκοσμία την Κυριακή το απόγευμα. Έως τα Θεραπειά, μία απόσταση 3 χιλιόμετρα παρά κάτι, χιλιάδες άνθρωποι ψάρευαν σαυρίδια με τα καλάμια τους. Ένα δάσος από ερασιτέχνες αλιείς, με μαγκάλια όπου τσιτσίριζαν τα Ωμέγα 3 των αφρόψαρων, παιδιά να παίζουν χαχανίζοντας και το απογευματινό αεράκι από το Μεγάλο Ρεύμα να ζαρώνει το νερό. Από το Νιχώρι στα Θεραπειά ο ρουφιάνος στο smart phone μέτρησε 16.587 βήματα.
Δύσκολες εποχές. Πρέπει να ξέρεις σε ποιον μιλάς και τι θα του πεις. Πολλοί είναι στη φυλακή, οι άλλοι έξω στην Ευρώπη ή τον Καναδά και την Αμερική, και αυτοί που έμειναν πίσω πολεμάνε να επιβιώσουν.
Σταθήκαμε μπροστά από το σπίτι του φίλου, μία κουκλίτσα επίσης, στα άσπρα ντυμένη. Άδειο. Βρίσκεται πια έξω, στη Βόρειο Ευρώπη, εξόριστος για δεύτερη φορά στα εβδομήντα ένα του, αυτός ο αειθαλής μουστακαλής που τα νιάτα του πολεμούσε στην κοιλάδα της Μπεκαά στο Λίβανο, μετά έγινε ο γνωστός πολιτικός συντάκτης που τον διάβαζαν εχθροί και φίλοι. Συμβούλεψε και τον Οζάλ ως ειδικός σε θέματα Μέσης Ανατολής. Το σπίτι άδειο, σκοτεινό, δίπλα από το θερινό παλάτι του Προέδρου. Στείλαμε τη φωτογραφία. «Αν μείνετε στο δρόμο πέστε μου να σας υποδείξω πού είναι το κλειδί» μας απάντησε μελαγχολικά.
Η «Ροζ Κουκλίτσα», το σπίτι του γιου του Ερντογάν (από το παράθυρό μου)
Περπατήσαμε λίγο ακόμη, φθάσαμε στον «Χρήστο» απ’ όξω και θυμήθηκε ο Στυλιανός μία παλιά ξεκαρδιστική ερωτική ιστορία. Από εκείνες που αν σου συμβεί δεν το ξεχνάς ποτέ. Γυρίσαμε. Το σκοτάδι είχε πέσει για τα καλά. Μας περίμενε ένας φίλος από την παλιά dream team της «Τζουμχουριέτ». Καθίσαμε. Αυτός έμεινε πίσω. Τον είχα συναντήσει και το καλοκαίρι στο νησί. Λόγια μετρημένα, χείλια σφιχτά. Νέος σχετικά, αλλά πήρε σύνταξη, λίγα πράγματα. Δύσκολες εποχές. Πρέπει να ξέρεις σε ποιον μιλάς και τι θα του πεις. Πολλοί είναι στη φυλακή, οι άλλοι έξω στην Ευρώπη ή τον Καναδά και την Αμερική, και αυτοί που έμειναν πίσω πολεμάνε να επιβιώσουν. Έφθασε και η παλαμίδα στα κάρβουνα, παχουλή η ρουφιάνα, γέμισαν τα ρουθούνια από το καραμελωμένο λίπος της. Η υγρασία περόνιαζε. Τυλιχτήκαμε σε κάτι εσάρπες που πρόσφερε το μαγαζί. Δεν ξεκολλούσες από εκεί.
Ο Βόσπορος είχε τυλιχτεί στη φεγγαράδα. Από μπροστά πέρασε ένα φορτηγό, η «Αντιγόνη», τράβαγε νότια για τη θάλασσα του Μαρμαρά, γλιστρούσε πάνω στο ρέμα και ακουγόταν μόνον το ντούκου-ντούκου της ντιζελομηχανής. Ήρθε το ψητό κυδώνι, (είναι η εποχή του) με το παχύ καϊμάκι και από πάνω τριμμένο φουντούκι της νέας σοδιάς. Φιληθήκαμε και δώσαμε ραντεβού σε μερικούς μήνες. Αν είμαστε καλά.
Κάθε ημέρα στην Τουρκία έχουν πέντε με έξι κηδείες. Τα φέρετρα είναι πάντα κλειστά. Σφραγισμένα. Όταν στέλνεις το παιδί στον στρατό ξέρεις ενδόμυχα πως μπορεί και να μη γυρίσει.
Περπατήσαμε μερικά μέτρα και βρεθήκαμε μπροστά από μία βιτρίνα. Μέτρησα τουλάχιστον 10 γυαλιστερές Μπέντλεϊ και καμιά ντουζίνα κόκκινες και κίτρινες Φεράρι. Στο Νιχώρι, μιλάμε. Κάθε κομμάτι Μπέντλει κοστίζει 500.000 ευρώ. Πίσω ακούστηκαν φωνές. Μία κροτίδα έσκασε. Οι οδηγοί σταμάτησαν τα αυτοκίνητα. Λίγα μέτρα από εκεί βρίσκεται η Στρατολογία. Μία παρέα ξεπροβόδιζε έναν νεοσύλλεκτο. Την προηγουμένη στην Κεντρική Τουρκία, όχι κάτω στο μέτωπο, δύο φρέσκα φανταράκια βρέθηκαν νεκρά, παγωμένα από το κρύο. Κάθε ημέρα στην Τουρκία έχουν πέντε με έξι κηδείες. Τα φέρετρα είναι πάντα κλειστά. Σφραγισμένα. Όταν στέλνεις το παιδί στον στρατό ξέρεις ενδόμυχα πως μπορεί και να μη γυρίσει. Δεν είναι όπως εμείς τα ξέρουμε εδώ στην Ελλάδα.
Τα πράγματα είναι αγριεμένα για τα καλά. Σημαίες παντού. Αύριο 29 Οκτωβρίου είναι η επέτειος της ίδρυσης της Τουρκικής Δημοκρατίας. Είναι 95 ετών, σχεδόν αιωνόβια. Πολύ απέχει από τη δημοκρατία. Στο γιαπί απέναντι μία αφίσα δείχνει τον Ερντογάν. Είναι βλοσυρός. Έχουν εκλογές τον Μάρτιο, βλέπετε. Το σύστημα θέλει πάση θυσία να ανακτήσει την Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα. Αυτές οι δημοτικές εκλογές έχουν ήδη πολιτικοποιηθεί.
Η αγορά του Πέραν είναι πια μία άθλια τουριστική ατραξιόν. Δεν υπάρχει τίποτε από το άρωμα της Πόλης. Ακόμη και τα ψαράδικα έχασαν τη μάχη με τον χρόνο.
Δευτέρα πρωί ο ήλιος έκαιγε στο Εμίνονου. Ανεβήκαμε στο Ταξίμ. Στα αριστερά, πάνω στο παλιό και μικρό (κοντόχοντρο) τζαμί, υψώνεται το τσιμεντένιο τέρας του νέου Τεμένους που χτίζεται. Η σφραγίδα του Ισλάμ στο Πέραν. Αυτή κι αν είναι αλλαγή. Τώρα το μάτι σου πέφτει πάνω στο Τζαμί και όχι στα αριστερά που κυριαρχεί το καμπαναριό της Αγίας Τριάδας. Η λεωφόρος τους Πέραν ένα ποτάμι από κινούμενη ανθρώπινη μάζα. Εκεί καταλαβαίνεις πως η Τουρκία διαθέτει ένα μεγάλο ποσοστό νέων ανθρώπων. Αυτή είναι η δύναμή της. Το παπουτσάδικο του Μαχμούτ είναι εκεί στα αριστερά. Εγγύηση.
Με 60 ευρώ έχεις ένα άριστο ζευγάρι παπούτσια με μεράκι καμωμένα. Με τα διπλά σού φτιάχνει υποδήματα στα μέτρα σου, όπως παλιά. Η αγορά του Πέραν είναι πια μία άθλια τουριστική ατραξιόν. Δεν υπάρχει τίποτε από το άρωμα της Πόλης. Ακόμη και τα ψαράδικα έχασαν τη μάχη με τον χρόνο. Τραβάς για το Τουνέλι. Ευτυχώς αυτό το δυτικού τύπου καφενείο με τις καλοβαλμένες αστές εξακολουθεί να είναι εκεί. Ένα εσπρέσο στα γρήγορα. Πάει και το παλαιοπωλείο με τους χάρτες. Έγινε μπαράκι. Το Τουνέλι είναι κλειστό. Με το πόδι κατηφορίζουμε για τη γέφυρα του Γαλατά. Στο τραμ είναι στριμωγμένοι σαν σαρδέλες. Γραμμή για το Σουλτάν Αχμέτ. Μετά με τα πόδια για το Γενί Τζαμί. Μία στάση για κοκορέτσι και αιράνι. Αιγυπτιακό Παζάρι. Κλειστό. Το εστιατόριο του Παντελή ξανάνοιξε. Αγοράζω φουντούκια νέας εσοδείας. Φετινά. Αγοράζω και αμύγδαλο. Παίρνω και σαν φυστίκ. Θέλω να αγοράσω ολόκληρο το μαγαζί.
Σαουδαράβισσες με την μπούρκα την ολόμαυρη, που παραπέμπει στους Σαλαφιστές, τρώνε πασατέμπο σηκώνοντας ελαφρά τον κινούμενο φερετζέ τους. Μόνο τα μάτια τους φαίνονται. Η μία φορά και γυαλιά ηλίου. Το θέαμα είναι επιεικώς για γέλια. Αν ξέρεις από τα χούγια του Ισλάμ τότε παρατηρώντας το πώς οι γυναίκες φορούν τη μαντήλα καταλαβαίνεις την αίρεση από την οποία προέρχονται. Ο ρουφιάνος του smart phone δείχνει 750 βήματα. Τόση είναι η απόσταση για να περάσεις τη γέφυρα του Γαλατά.
«Η τέλεια φούσκα» μου λέει ο τούρκος εφοπλιστής. «Βλέπεις μπροστά σου τα θαλασσοδάνεια να γίνονται γιαπιά. Όλα τα χρωστούν στις τράπεζες.
Καράκιοϊ. Τίποτε δεν μου θυμίζει την περιοχή των ναυπηγείων. Εξαφανισμένα τα μηχανουργεία. Ούτε η γνωστή βρώμα ούτε η δυσωδία. Πάνε τα μαγαζάκια με τα ναυτιλιακά. Απουσιάζει το κατράμι. Δεν μυρίζει νέφτι. Ούτε μπογιά ή μίνιο. Και αυτή η καραβίλα είναι απούσα. Ένα απέραντο εργοτάξιο. Το real estate στο απόγειο του. Όλα ανακαινίζονται, κτίζονται, βάφονται, ξύνονται. «Η τέλεια φούσκα» μου λέει ο τούρκος εφοπλιστής. «Βλέπεις μπροστά σου τα θαλασσοδάνεια να γίνονται γιαπιά. Όλα τα χρωστούν στις τράπεζες. Δεν θα πληρωθούν ποτέ» συμπληρώνει. Πάλι καλά σκέφτομαι. Στην Ελλάδα δεν έγιναν καν γιαπιά. Τουλάχιστον εδώ κάποιοι βγάζουν μεροκάματο.
Είναι πια απόγευμα. Ραντεβού με επιχειρηματία. Μάτι αρπακτικού σε διαρκή κίνηση.
Το πρωί είχε αποκαλυφθεί πως 7.000 τούρκοι επιχειρηματίες, προσέξτε μόνον αυτοί, διαθέτουν ένα τρισεκατομμύριο τουρκικές λίρες σε λογαριασμούς τους στις τράπεζες. Ξανά. Μόνον επτά χιλιάδες νοματέοι, έχουν ένα ακαθάριστο εθνικό προϊόν της Ελλάδας σε τραπεζικούς λογαριασμούς. Χωρίς αυτά που έχουν στην Ελβετία, ή το Λουξεμβούργο. Χωρίς να συνυπολογιστεί η αξία της γης που έχουν αγοράσει. Χωρίς την αξία των ακινήτων τους. Μόνον αυτά που διαθέτουν σε τουρκικές τράπεζες. Το μάτι του επιχειρηματία έχει γυρίσει ανάποδα. «Φαντάσου πόσα έχουν… έχουμε κλέψει» διερωτάται σε μία κρίση ειλικρίνειας. Κάνω τον λογαριασμό. Διαιρώ με 6,30. Το μηχανάκι μου βγάζει κάτι λιγότερο από 170 δισεκατομμύρια ευρώ. Τον κοιτάω. Με κοιτάει συγκαταβατικά.
Δύο λέξεις ακούς στην Πόλη από τη στιγμή που φθάνεις στο αεροδρόμιο. Η πρώτη είναι «ξέπλυμα». Οι πάντες «ξεπλένουν» τα πάντα.
Δύο λέξεις ακούς στην Πόλη από τη στιγμή που φθάνεις στο αεροδρόμιο. Η πρώτη είναι «ξέπλυμα». Οι πάντες «ξεπλένουν» τα πάντα. Η δεύτερη λέξη είναι «Κονκορδάτο». Τουρκιστί αυτή η λέξη περιγράφει την έννοια της πτώχευσης σε συνεννόηση με τις τράπεζες και το κράτος. Οι επιχειρηματίες, επί παραδείγματι, μετρούν πόσα «κονκορδάτα» συμφωνήθηκαν την ημέρα. Πόσες πτωχεύσεις εταιρειών, δηλαδή. Σου μιλούν για μερικές χιλιάδες πτωχεύσεις τον ενάμιση τελευταίο μήνα.
Η τρίτη λέξη που ακούς είναι «πυρπολήσεις». Όχι της τουρκικής αρμάδας. Αλλά των εργοστασίων για να εισπραχθούν τα ασφάλιστρα. Στη Νικομήδεια (Ισμίτ), στην απέραντη βιομηχανική ζώνη, υψώνονται εδώ και εκεί στήλες μαύρου καπνού. Μου το εξήγησαν. Έβαλαν φωτιά στη φάμπρικα για τα ασφάλιστρα. Ήξεραν πως είναι αδύνατον να συνεχίσουν. Μπατίρισαν.
«Η κατασκευή του αεροδρομίου στοίχησε 1.000 νεκρούς εργάτες» μου λέει.
Τη Δευτέρα το πρωί εγκαινιάστηκε και το νέο αεροδρόμιο. Πάνω από 80 χιλιόμετρα μακριά από το κέντρο της Πόλης. Το τρίτο στη σειρά. Οι επιχειρηματίες μιλούν για χοντρές μάσες. Οι κατασκευαστικές του συστήματος φαίνεται να έκαναν πάρτι. Η ξανθιά Αρμένισσα που κάθεται απέναντί μου είναι ανελέητη. «Η κατασκευή του αεροδρομίου στοίχησε 1.000 νεκρούς εργάτες» μου λέει. Ας είναι και πεντακόσιοι, λέω από μέσα μου. Φαντάσου συνθήκες εργασίας, διερωτώμαι. Η Αρμένισσα επιμένει. «Εκεί δούλεψαν μόνον ξένοι εργάτες. Από το Πακιστάν, το Μπάγκλαντες, τη Συρία. Συνεχή δυστυχήματα. Απάνθρωπες συνθήκες».
Καραβάνι προσφύγων στα Βουνά της ΝΑ Τουρκίας
«Κάποιοι έβγαλαν χοντρά λεφτά από το νέο αεροδρόμιο. Ποιοι; Τους ξέρουν έναν κι έναν με το όνομά του. Είναι όλοι του κλειστού κυκλώματος» συμπληρώνει ο επιχειρηματίας. Εγώ διερωτώμαι και πάλι. «Αυτά μου τα λέει γιατί δεν συμμετείχε στο τσιμπούσι με τα δισεκατομμύρια ή γιατί πραγματικά λυπάται τους νεκρούς εργάτες;» Καταλήγω, αλλά δεν λέω κουβέντα, πώς μάλλον ισχύει η πρώτη εκδοχή.
«Η “κοσμική περίοδος” του Κεμάλ Ατατούρκ και των επιγόνων του είναι μία απλή παρένθεση στην ιστορία των Τούρκων και η κυριαρχία του Ερντογάν είναι η φυσική επιστροφή στον “οδικό χάρτη” της ισλαμικής αυτής χώρας».
Το βράδυ τρώμε στο Καράκιοϊ. Μέγκλα οι μεζέδες. Καλό το κρασί. Δίπλα μου ένας παλιός γνώριμος. Απόλαυση να συζητάς μαζί του. Είναι πιά 80 ετών. Την επομένη θα πετούσε για την Τεχεράνη. «Φυσικό αέριο» μου ψιθύρισε. Είναι ανόητο να ρωτάς τον Ντέιβιντ πολλά. Θα σου πει μόνον αυτά που θέλει. Μη χάνεις τον χρόνο σου στις λεπτομέρειες. Είναι πολύ έμπειρος για να τον τουμπάρεις. Πέρασε πολλά, είδε περισσότερα και κατάλαβε ακόμη περισσότερα. Από την Αθήνα στην Πόλη και από εκεί στην Εγγύς Ανατολή, ο Εγγλέζος «όργωσε» τα μέρη όπου εργάστηκε ή απλώς επισκέφθηκε. Σου απαντά με μία υποψία σαρκαστικού χαμόγελου. Τα μάτια του, ολίγον σχιστά, λένε περισσότερα από τα χείλη του. Αν κατάλαβες, κατάλαβες. Δεν θα νοιαστεί για τα περαιτέρω. Είναι σνομπ. Με τους άσχετους. Είναι φιλικός. Με εκείνους που δεν τον πρήζουν με ερωτήσεις. Είναι ανοιχτό βιβλίο, αν διαπεράσεις τον θώρακά του.
Θυμηθήκαμε τα παλιά. Τότε στο διαμέρισμα στο Πέραν. Το τζάκι στο γενοβέζικο σπίτι κοσμούσαν δύο Σελτζούκικες επιτύμβιες στήλες. Από τις δύο πλευρές, αριστερά και δεξιά της καμινάδας «έτρεχαν» δύο τρίμετρες μπουχάρες από μετάξι, καδραρισμένες μέσα σε γυαλί για να μη φθείρονται. Ήταν απολαυστική η σύντροφός του. Τα έσπασαν. Κρίμα. Τώρα γράφει ένα βιβλίο για τις αιρέσεις στο Ισλάμ. Έχει καταλήξει πως η «κοσμική περίοδος» του Κεμάλ Ατατούρκ και των επιγόνων του είναι μία απλή παρένθεση στην ιστορία των Τούρκων και πως η κυριαρχία του Ερντογάν είναι η φυσική επιστροφή στον «οδικό χάρτη» της ισλαμικής αυτής χώρας. Και κάτι ακόμη. Η διαπάλη των αιρέσεων στο Οθωμανικό Ισλάμ ήταν η κινητήριος δύναμις της ιστορικής πορείας του. Κάνει και δουλειές ο Ντέιβιντ «συμβουλεύοντας» εκείνους που «αγοράζουν» υψηλού επιπέδου συμβουλές στην Εγγύς Ανατολή.
Ο βρετανικός Λέων, αν και ξεδοντιασμένος, είναι πάντα μία εγγυημένη αξία εκεί, μεταξύ Βοσπόρου και Βαγδάτης προς Τεχεράνη πλευρά. Ατσίδα, σου λέω. Σκέτο εύρημα.
Κάθε ημέρα περίπου 5 με 7 εκατομμύρια κόσμος περνούν μέσα για να δουλέψουν. Το απόγευμα εγκαταλείπουν το άστυ και γυρίζουν στα σπίτια τους στην Ασία.
Κασόγκι; Ποιος Κασόγκι. Κυπριακό; Ποιο Κυπριακό. Ελλάδα; Ποια Ελλάδα. Κανείς εκεί στις όχθες του Μεγάλου ρεύματος δεν ασχολείται με αυτά. Η Πόλη είναι δύο Ελλάδες μαζί το πρωί. Το βράδυ είναι μιάμιση Ελλάδα. Κάθε ημέρα περίπου 5 με 7 εκατομμύρια κόσμος περνούν μέσα για να δουλέψουν. Το απόγευμα εγκαταλείπουν το άστυ και γυρίζουν στα σπίτια τους στην Ασία. Τώρα μπορείς με το μετρό να ξεκινήσεις από το Ταξίμ και να φθάσεις στην Τούσλα, κάπου εκατό χιλιόμετρα μακριά. Θα περάσεις το υποθαλάσσιο τούνελ και θα φθάσεις στο Ισμίτ, αν θέλεις. Άντε να χρειαστείς και ένα βανάκι που θα σε φέρει στην πόρτα σου. Δύο Ελλάδες αλλά με πολλαπλάσιο ακαθάριστο προϊόν.
Ασχολούνται, λοιπόν, με τα δικά τους. Και έχουν πολλά να πουν. «Εδώ δεν μιλούμε για τις οικογένειές μας. Φοβόμαστε να μιλήσουμε για τον εαυτό μας. Ψάχνουμε σημάδια για να εμπιστευτούμε τους συνομιλητές μας, και εσύ νομίζει ότι μιλούμε για την Ελλάδα ή την Κύπρο και την ΑΟΖ; Μας δουλεύεις;». Ήταν τρυφερά έξαλλος ο τούρκος φίλος μου. «Δεν ξέρουμε πώς και πότε θα σκάσει η επόμενη κρίση της λίρας και από τι θα συνοδευτεί. Ναι, τα ναυτιλιακά πάνε καλά και λοιπόν; Τα άλλα;»
Ό,τι παράγεται στην Τουρκία (και παράγονται πολλά και διάφορα και αυτό είναι το βάθος της Οικονομίας) είναι φθηνά. Φθηνότερα από την Ελλάδα. Ό,τι όμως εισάγεται είναι απλησίαστο.
Έχει δίκιο. Ό,τι παράγεται στην Τουρκία (και παράγονται πολλά και διάφορα και αυτό είναι το βάθος της Οικονομίας) είναι φθηνά. Φθηνότερα από την Ελλάδα. Ό,τι όμως εισάγεται είναι απλησίαστο. Άρα και οι πρώτες ύλες. Και τα καύσιμα. Μέχρι πότε θα αντέξει το σύστημα στις τεχνητά καθηλωμένες τιμές; «Κερδίζουν χρόνο αλλά οι μηχανισμοί της Οικονομίας δουλεύουν εναντίον τους» προσθέτει ο βετεράνος της πιάτσας του Βοσπόρου.
Δεξαμενόπλοιο από το παράθυρο μου
Τρίτη μεσημέρι πήρα τη γέφυρα με προορισμό την ασιατική ακτή. Μια ματιά στο Ορτάκιοϊ. Τεράστιες τουρκικές σημαίες παντού. Πόστερ του Ερντογάν κατά μήκος του αυτοκινητοδρόμου. Είναι μια χώρα σε πόλεμο. Πάνω απ’ όλα με τον εαυτό της και μετά με τους άλλους. Δεν θα τελειώσει καλά αυτή η ιστορία, μου έλεγε ψες το βράδυ κάποιος έμπειρος, παλιός φίλος, εμπιστοσύνης άνθρωπος. Ναι αλλά ποιος θα την πληρώσει; Εσείς, εμείς, όλοι μας μαζί; Κάποιος άλλος;
