Θα φανώ υπερβολική − κι ίσως είναι έτσι. Ωστόσο, έχοντας διακονήσει επί σειράν ετών, ως επαγγελματίας τον εφαρμοσμένο λόγο, έχω αναμφισβήτητα τις εμμονές μου. Μία από αυτές είναι το ενιαίο ενός κειμένου. Όχι η πατρότητά του με όρους υπογραφής, μα η συνοχή και η συνέχειά του.
Με εξοργίζει η έλλειψη φροντίδας στα κείμενα − όχι μόνον για όρους αισθητικής, μα γιατί πίσω της βρίσκονται, κατ' ελάχιστο, δύο προβλήματα. Το πρώτο είναι η έλλειψη φροντίδας. Το γνωστό «και τι έγινε» που ανέχεται τα ορθογραφικά λάθη, την έλλειψη στοίχισης, το διαφορετικό διάστιχο από παράγραφο σε παράγραφο.
Το δεύτερο είναι η αλλαγή ύφους που «φωνάζει» διαφορετικούς συντάκτες. Που δείχνει πόσα χέρια πέρασαν από το έρμο κείμενο μέχρι να βρει το κοινό του. Που μυρίζει αμηχανίες, κενά, συμπληρώματα - κουρελούδες της γλώσσας και, ενίοτε, της άποψης.
Νέα αφορμή −γιατί είναι σχεδόν καθημερινές, με ποικίλες αφετηρίες− είναι το χθεσινοβραδινό Δελτίο Τύπου του Υπουργείου Πολιτισμού για την Παγκόσμια Ημέρα Μνημείων και Τοποθεσιών, με τη σχετική δήλωση της Υπουργού.
Παράγραφος πρώτη, εισαγωγή στο θέμα. Τα βασικά. Το τι, πού, πώς, ποιος. Διπλό διάστιχο, αριστερή στοίχιση. Χωρίς άλλο μήνυμα.
Παράγραφοι δύο, τρία και τέσσερα. Μονό διάστιχο, τετράγωνη στοίχιση. Άλλος συντάκτης, που δίνει την εσάνς του πολιτικού μηνύματος. Αντιγράφω: «Οι συνήθεις τοπικές και εθνικές αγκυλώσεις παραχωρούν σταδιακά τη θέση τους σε μια διευρυμένη προσέγγιση γονιμοποιώντας τη σύγχρονη δημιουργία και καινοτομία με τολμηρά ανοίγματα και νέες κατευθύνσεις». Κρατώ το «τολμηρά ανοίγματα» (που χωράει πλήθος ερμηνειών), όπως και τον όρο «διευρυμένος» που επανέρχεται στην τέταρτη παράγραφο για να χαρακτηρίσει την Παιδεία. Ναι, κατά το Δελτίο και την Υπουργό, περάσαμε πλέον σε μια εποχή που οι κοινωνίες μας επανεστιάζουν σε έναν διάλογο μεταξύ των πολιτισμών «με σεβασμό στην ταυτότητα και την ποικιλομορφία αλλά και την κοινή αίσθηση ότι ανήκουμε άπαντες σε μια κοινότητα αξιών».
Λέξεις της υποχρέωσης, της επιταγής να καλυφθεί η ανάγκη επικοινωνιακής διαχείρισης της μέρας ή μάλλον να αξιοποιηθεί η ευκαιρία. Σαν τις παγκόσμιες μέρες. Με δύο συντάκτες – έναν για την εισαγωγή και το κλείσιμο του κειμένου, έναν για το «ψαχνό» που μεταφέρει την πολιτική άποψη. Ο αποστολέας δεν μεριμνά καν για το στοιχειώδες: τη δουλειά της ενοποίησης των δύο, ώστε να μη χτυπά τόσο στο μάτι η συρραφή και η κακοτεχνία της. Για το πολιτικό μήνυμα, ούτε λέξη. Λείπει. Η γνωστή γενικότητα για τα μνημεία: πόσο καλά, πόσο χρήσιμα, πόσο στυλοβάτες του πολιτισμού, πόσο πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης. Λέξεις κενές, που σχεδόν συνηθίσαμε την κενότητά τους. Το Υπουργείο τις επιστρατεύει στη γνωστή προσπάθεια να αναδειχθεί ο πολιτισμός, να υπογραμμιστεί η υπόσταση της βαριάς βιομηχανίας.
Κι όμως, μόλις προχθές τα μουσεία και οι αρχαιολογικοί χώροι ήταν πάλι κλειστά, με πασχαλινό ωράριο, ασύμβατο με την εποχή και τις ανάγκες της. Μόλις προχθές το κυλικείο έξω από τον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης δεν πουλούσε στους ενδιαφερόμενους μπουκαλάκι νερό επειδή «νερό έχει μόνον μετά την είσοδο» − με εισιτήριο, ασφαλώς. Μόλις προχθές νέα μουσεία κατασκευάζονταν χωρίς πρόβλεψη για προσβασιμότητα ατόμων με αναπηρία. Μόλις έναν χρόνο πριν βανδαλίστηκαν κι απομακρύνθηκαν, για να σωθούν, τα γλυπτά από τον χώρο του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων. Και, σχεδόν εδώ και μια δεκαετία, το ηλεκτρονικό εισιτήριο που θα τιθασεύσει τις παθογένειες ετών παραμένει άπιαστος στόχος για τα περισσότερα μουσεία και χώρους της επικράτειας.
Ναι, τα μνημεία είναι «σήμαντρο της ιστορικής μνήμης» κι άλλα τέτοια προσφιλή. Μόνον που ελλείπει, σταθερά, ο σχεδιασμός για την προστασία και την ανάδειξή τους. Ελλείπει επίσης, φοβούμαι, το ευλαβικό ενδιαφέρον για την τύχη τους. Κι αντί για την «άυλη διάσταση» και τα λοιπά γενικόλογα των εξ ανάγκης απεσταλμένων Δελτίων, ίσως είναι καλύτερη η σιωπή. Το ΥΠΠΟ έχει ήδη μακρά, επί πολλές ηγεσίες, παράδοση σε εναλλαγή Δελτίων Τύπου για βραβεύσεις καλλιτεχνών ή θλιβερές αναγγελίες των θανάτων τους. Ως εκεί μπορεί στον αυτόματο. Μα αν αποφασίσει να ασχοληθεί με την ουσία, θα πρέπει να ξεκινήσει από την αρχή. Την οριοθέτηση, τη φύλαξη, την ανάδειξη, το πραγματικό άνοιγμα στο κοινό. Με άλλα λόγια τη στρατηγική, και δη σε συνθήκες κρίσης. Την αχίλλειο πτέρνα της πολιτιστικής πολιτικής.
12°
