Οι αυταπάτες μας για την «πατρίδα» τελευταία δεν έχουν όρια. Η οικονομική κρίση και η ισοπέδωση ανέδειξε και εξακολουθεί να αναδεικνύει εθνικούς εμπόρους. Πρόθυμοι και πολυάριθμοι όλοι αυτοί φέρνουν συχνά στην επιφάνεια το φλέγον ζήτημα της ταυτότητάς μας. Κίνητρό τους είναι άλλοτε η πρόθεσή τους να αναδείξουν το μεγαλείο της χώρας από αρχαιοτάτων χρόνων και ό,τι καλύτερο μας χαρακτηρίζει, ενώ άλλοτε μια δικαιολογημένη αυτοκριτική στάση που συνοδεύεται – πολύ οχληρά πια – με τους χαρακτηρισμούς «ελληνάρες» και «ελληναράδες».
Διαπιστώνει, ωστόσο, κανείς ότι στην πραγματικότητα παραμένουμε άγνωστοι για τους εαυτούς μας. Η νεότερη Ελλάδα ως μια επινοημένη έννοια, ως μια ιδέα που είχαν ή έχουν οι άλλοι για εμάς (φιλέλληνες, ιδεαλιστές διαφωτιστές, ανθέλληνες, κτλ.), φτάνει σε μας ως ετεροπροσδιορισμός, μια παραμορφωτική διάθλαση που μας εμποδίζει να αναγνωρίσουμε και να μάθουμε ποιοι πράγματι είμαστε. Παραμένει η χώρα και, άρα, εμείς αντικείμενο αγάπης και μίσους, δίπολο μεγαλείου και παρακμής, δόξας και χλευασμού. Σαν τυφλός που ψάχνει στο σκοτάδι ή σα ναυαγός χαμένος μεσοπέλαγα, ο έλληνας προσπαθεί από κάπου να κρατηθεί. Είναι έτοιμος να ψωνίσει από τους εθνικούς αλλά και διεθνείς του ατζέντηδες ιδεολογήματα, ηθικά αξιώματα και ιδέες για το κράτος και για τον ίδιο.
Εντούτοις, υπάρχει μια αλήθεια την οποία μάλλον πρέπει να παραδεχτούμε όπως είναι. Ανέκαθεν, αλλά και τώρα, παρά την κρίση και όλα τα δεινά, ο έλληνας δεν είναι σαν τους υπόλοιπους Ευρωπαίους και δυτικούς. Όπως λέει ο Μπόρχες αναφερόμενος στον αντίστοιχο Αργεντίνο «αντί να γίνει πολίτης παραμένει ένα άτομο. Αξιώματα όπως εκείνο του Hegel, “το Κράτος είναι η πραγματικότητα της ηθικής ιδέας ” του φαίνονται αστεία της κακής ώρας». Αυτό έχει την εξήγησή του στο ότι οι κυβερνήσεις μας ήταν διαχρονικά άθλιες και οι σχέσεις μας με το Κράτος προσωπικές. Το ίδιο το κράτος ήταν και παραμένει μια αφηρημένη έννοια με την οποία ο πολίτης δεν μπορεί να ταυτιστεί. Όπως και να το κάνουμε, όποια μοντέλα και αν αντιγράψουμε, ο κόσμος για τον έλληνα δεν αντιστοιχεί σε μια οργάνωση, σε μια τάξη πραγμάτων ευρωπαϊκής/δυτικής έμπνευσης και προέλευσης. Ένα πνεύμα παραλόγου, εντελώς ιδιότυπο και δύσκολο να γίνει αντιληπτό στους υπόλοιπους δυτικούς εμφορεί αυτό το λαό.
Εδώ που έχουν φτάσει τα πράγματα, αναρωτιέμαι τι είναι χειρότερο. Ο έλληνας και η νοοτροπία του ή αυτό που επέρχεται τώρα τόσο απειλητικά και ύπουλα. Μιλάω για το νέο παγκόσμιο ολοκληρωτισμό του επιθετικού καπιταλισμού. Μοιάζει σαν επιτομή όλων των ολοκληρωτισμών του 20ου αιώνα μαζί (φασισμός, ναζισμός, εθνικισμός, σταλινισμός). Και τέτοιες εποχές που όλα πουλάνε – ειδικά όταν τόσοι πολλοί κραυγάζουν το «ε, ρε χούντα που μας χρειάζεται», τα πάντα μπορούν να διολισθήσουν ανεξέλεγκτα στην άβυσσο.
Ο ολοκληρωτισμός του 21ου αιώνα μετά τη δημιουργία της παγκόσμιας αγοράς είναι οικονομικός. Ο κίνδυνος και η απειλή δεν είναι ορατά και αντιμετωπίσιμα. Από ένα λαβύρινθο ανεξιχνίαστων οικονομικών κέντρων και λόμπι, πολυεθνικών, χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, οίκων αξιολόγησης, ξεπροβάλλουν δυνάμεις που μπορούν εν μία νυκτί να κυριεύσουν και να ανατρέψουν τον κόσμο όπως τον ξέραμε.
Η ισχύς αυτών των δυνάμεων είναι τέτοιας έντασης και έκτασης που, με λύπη διαπιστώνω, μοιάζει να ματαιώνει, ως οδοστρωτήρας, τις εθνικές αναδρομές και τις πάσης φύσεως συλλογικές αυτοκριτικές μας, οι οποίες κινούνται στην λάθος κατεύθυνση. Ίσως πρέπει, ανάμεσα στα υπόλοιπα, να αντιληφθούμε, ότι σα λαός κυβερνιόμαστε από το παράλογο, έχοντας τυφλά σημεία, όμως αυτό που συμβαίνει τώρα στον δυτικό κόσμο ξεπερνάει και λαούς και ελαττώματα. Τα ελαττώματα επιστρατεύονται εντός και εκτός χώρας ως προφάσεις εν αμαρτίαις. Στα έργα και τις ημέρες του δυτικού, παρεμβαίνει τώρα μια οργανωτική τάξη, μπροστά στην οποία πετρώνουν λαοί και χάνονται άνθρωποι, με το γάντι και όλα τα προσχήματα. Επιπλέον, ευεργετούνται και χαίρονται μέσα στην αναμπουμπούλα οι νοσταλγοί και οι πρόθυμοι θιασώτες αλλοτινών ολοκληρωτισμών. Δεν θα έβλαπτε αν ψάχνοντας – στο πλαίσιο της εθνικής αυτοκριτικής - ανακαλύψουμε και αντιπαραθέσουμε το θετικό πρόσημο των χαρακτηριστικών μας.
Θα μπορούσαμε, δηλαδή, να επικαλεστούμε το παράλογο, ως εθνικό πλεονέκτημα αυτή τη φορά, κόντρα σε κάθε ατσαλάκωτη απολυταρχία και χειραγώγηση. Όσο ακατανόητο και αν ακούγεται, οι επιζήμιες μέχρι σήμερα ελληνικές νοοτροπίες μπορεί να κρύβουν και μια άλλη όψη ωφέλιμη. Δεν είναι απίθανο να αποτελέσουν, στο κοντινό μέλλον, το κλειδί προς μια έξοδο κινδύνου από την κρίση.
23°
