Ο Νέβιλ Τσάμπερλεν υπήρξε πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας από το 1937 μέχρι το 1940. Υποστηρικτής της πολιτικής του κατευνασμού, υπέγραψε με τον Χίτλερ το 1938 τη συμφωνία του Μονάχου, βάση της οποίας αποδιδόταν στη Γερμανία η Σουδητία με αντάλλαγμα να μην προσαρτηθούν από τους Γερμανούς περισσότερα τσέχικα εδάφη. Με τον τρόπο αυτό ο Τσάμπερλεν πίστευε ότι υπηρετεί το στόχο της ειρήνης. Έξι μήνες αργότερα, τον Μάρτιο του 1939, η Γερμανία κατέλαβε ολόκληρη την Τσεχοσλοβακία. Η συνέχεια είναι γνωστή, σφραγίζεται από την κήρυξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο στην εξουσία στη Μεγάλη Βρετανία του Ουίνστον Τσόρτσιλ, του πατέρα της νίκης. Η ιστορία, όπως ήταν αναμενόμενο, επιφύλαξε στον Τσάμπερλεν μια θέση ανάλογη της ανιστόρητης και κοντόθωρης πολιτικής του, που είχε ασφαλώς τη συμβολή της στις ολέθριες συνέπειες που ακολούθησαν για τη χώρα του, για την Ευρώπη και για το σύνολο της ανθρωπότητας.
Kάποια ανάλογη θέση είναι βέβαιο ότι θα επιφυλάξει και πάλι η ιστορία για τον σε λίγους μήνες απερχόμενο βρετανό πρωθυπουργό Ντέιβιντ Κάμερον. Στις 23/1/2013 ο Κάμερον ανακοινώνει την πρόθεσή του να προκηρύξει δημοψήφισμα για την παραμονή της Μεγάλης Βρετανίας στην ΕΕ, προκειμένου με τον τρόπο αυτό να εξασφαλίσει την επανεκλογή του, καθησυχάζοντας τη δεξιά ευρωσκεπτικιστική πτέρυγα του κόμματός του. Πίστευε επίσης ότι με αυτό το θεσμικό τακτικισμό θα περιόριζε και την απήχηση του λαϊκιστικού κόμματος της Ανεξαρτησίας του Νάιτζελ Φάρατζ.
Ο τακτικισμός του απέδωσε αλλά, φευ για τον ίδιο, μόνο βραχυπρόθεσμα. Ο Φάρατζ θριαμβεύει στις ευρωεκλογές τον Σεπτέμβριο του 2014, όπου για πρώτη φορά Συντηρητικοί και Εργατικοί χάνουν την πρωτιά σε εκλογική αναμέτρηση, αλλά ο Κάμερον κυριαρχεί στις εθνικές εκλογές τον Μάιο του 2015. Στη συνέχεια ο Κάμερον, ηγέτης με συστηματικό ευρωσκεπτικιστικό λόγο μέχρι την προκήρυξη του δημοψηφίσματος, τίθεται επικεφαλής της καμπάνιας του Βremain!
Ως αναπόφευκτη τραγική ειρωνεία, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος που προκήρυξε για να διασωθεί πολιτικά έχει ως συνέπεια, μεταξύ άλλων πολύ σοβαρότερων, και το τέλος της πολιτικής του σταδιοδρομίας.
Από το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος προκύπτουν ορισμένα αντικειμενικά κατά την άποψή μου συμπεράσματα:
- Οι τακτικισμοί που παίζουν με τους θεσμούς δεν αποδίδουν στους εμπνευστές τους τα επιδιωκόμενα ιδιοτελή συνήθως πολιτικά οφέλη. Πολύ δε περισσότερο βάζουν σε περιπέτειες λαούς και χώρες.
-Η «αντισυστημική» ψήφος σε διχαστικά δημοψηφισματικού τύπου διακυβεύματα είναι σήμερα κυρίαρχη σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
-Οι δημοσκοπικές προβλέψεις και κάθε απόπειρα a priori τεχνοκρατικής προσέγγισης του αποτελέσματος ανάλογων αναμετρήσεων είναι παντελώς αναξιόπιστες.
-Το ευρωπαϊκό ιδεώδες δεν υφίσταται πλέον στις καρδιές των ευρωπαϊκών λαών, γιατί η καθημερινότητά τους έχει καταστεί αβέβαιη, φτωχότερη και όχι αναίτια εξαιρετικά ανασφαλής
Το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος οδηγεί τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πέρα από τις προφανείς άμεσες συνέπειες αυτής της απόφασης, όπως η αβεβαιότητα που θα πλήξει την εγχώρια ζήτηση, η αναστάτωση στις εξαγωγές αγαθών της ΕΕ στη Βρετανία, η αποδυνάμωση της στερλίνας καθώς και η ριζική αναδιάρθρωση του κοινοτικού προϋπολογισμού, στον οποίο η συνεισφορά της Μεγάλης Βρετανίας ήταν 19,4 δις ευρώ για το 2016, κανείς δεν μπορεί σήμερα να προβλέψει συνολικά τις άμεσες αλλά και τις παράπλευρες επιπτώσεις αυτής της απόφασης.
Για όσους από εμάς εξακολουθούμε να πιστεύουμε ότι η Ευρώπη παρά την εκκωφαντική πολιτική της ανεπάρκεια μόνο ενωμένη μπορεί να αντιμετωπίςει αποτελεσματικότερα και με περισσότερη δικαιοσύνη τα σημερινά οξυμένα προβλήματα, είναι χρήσιμο να αποφύγουμε χαοτικές και κινδυνολογικές προβλέψεις. Η έξαρση του εθνολαϊκισμού που συνοδεύεται από παρηγορητικές υποσχέσεις για επιστροφή στο τίμιο και ένδοξο παρελθόν της ασφάλειας, της ευμάρειας και της «αξιοπρέπειας» δεν πρέπει να οδηγήσει όσους δεν σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο σε καταστροφολογική και τελικώς απολύτως αναξιόπιστη επιχειρηματολογία. Άλλωστε, όπως αποδείχτηκε, αυτού του είδους τα επιχειρήματα όχι μόνο δεν αποδίδουν αλλά συσπειρώνουν ευρύτερα τμήματα ευρωπαϊκών λαών που αισθάνονται είτε ότι δεν έχουν τίποτα χειρότερο να φοβηθούν, είτε ότι οι φόβοι που ο καταστροφολογικός λόγος ξυπνά αφορούν αποκλειστικά τις ελίτ και τους προνομιούχους.
Το Βrexit επιβεβαιώνει ότι αν δεν αλλάξει ριζικά το κυρίαρχο σήμερα ενωσιακό δόγμα της λιτότητας, αν δεν αλλάξει επίσης ριζικά η πολιτική στην αντιμετώπιση του προσφυγικού, στο οποίο βασίστηκε η εθνικολαϊκιστική ατζέντα, η πορεία προς την αποσύνθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα είναι μη αναστρέψιμη, καθιστώντας την ενοποίηση μια βραχύβια και ανολοκλήρωτη θεσμική απόπειρα.
Ας ευχηθούμε ότι κάποιες πρώτες αυτοκριτικές παραδοχές σημερινών ταγών της Ευρωπαϊκής Ένωσης απηχούν την αληθή ανησυχία τους και δεν εντάσσονται στην επικοινωνιακή διαχείριση ενός ανεπιθύμητου αποτελέσματος. Και κυρίως ας ευχηθούμε η Ευρώπη και τα κράτη μέλη της, που βρίσκονται σε κατάσταση πολέμου, να μην επιλέξουν ξανά μικρούς ηγέτες που με ελαφρότητα θα μετακυλήσουν στους λαούς τους αποφάσεις κρίσιμες για το μέλλον των χωρών τους και της Ευρώπης. Το Βrexit μπορεί και πρέπει να μη λειτουργήσει ως χιονοστιβάδα ανάδειξης ανιστόρητων και ανεύθυνων ηγετών. Μπορεί και πρέπει να λειτουργήσει ως συναγερμός ώστε οι λαοί να αναδείξουν ηγεσίες που θα ξαναβάλουν την Ευρώπη στο δρόμο της συνοχής, της ανάπτυξης, της ασφάλειας και της αλληλεγγύης, δηλαδή ηγεσίες αντάξιες των ιστορικών στιγμών που διανύουμε.
12°
