Κάνοντας έναν απολογισμό της Συνθήκης της Λωζάνης, που έθεσε τα όρια της σύγχρονης Τουρκίας, ο Αμερικανός πρόξενος στη Σμύρνη Τζορτζ Χόρτον τη χαρακτήριζε «άθλια» επισημαίνοντας ότι ήταν ένας αγώνας δρόμου για μια «θέση στα πετρέλαια» της Μοσούλης. Ομοίως, ο Βρετανός Τζορτζ Λόιντ, που είχε διατελέσει πρωθυπουργός, μιλούσε για κορύφωση της αδικίας. «…Ουδείς υποστηρίζει ότι η συνθήκη αυτή αποτελεί έντιμον ειρήνην. Δεν είναι απλώς ειρήνη» είχε πει χαρακτηριστικά, προαναγγέλλοντας ίσως άθελά του ότι η ανατολική λεκάνη της Μεσογείου και η Μέση Ανατολή θα αποτελέσουν πεδίο γεωπολιτικών συγκρούσεων και ανακατατάξεων.
Aυτή η συνθήκη σφράγισε τη Μικρασιατική Καταστροφή, ανατρέποντας με ολέθριο τρόπο τη Συνθήκη των Σεβρών, «της Ελλάδας των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών». Ο «θρίαμβος» σε μόλις δύο χρόνια μετετράπη σε εθνική συμφορά. Ο εθνικός διχασμός, οι μοιραίες εκλογές του 1920, η διπλωματική απομόνωση της Ελλάδας και η προφανής αδυναμία της νέας ηγεσίας να αποκρούσει τη διπλωματική και στρατιωτική αντεπίθεση του Κεμάλ Ατατούρκ συγκροτούν ένα βασικό πλέγμα αιτιών που οδήγησαν στην καταστροφή.
Περίπου έναν αιώνα μετά, η χώρα μας βρίσκεται παγιδευμένη σε αδιέξοδα στα οποία συνέβαλε και η ίδια με ιδεοληπτική ελαφρότητα. Η Μέση Ανατολή παραμένει θέατρο πολεμικών συγκρούσεων και ανταγωνισμών, με την Ελλάδα πιο απομονωνμένη από ποτέ. Παρίας στην Ευρώπη, βρίσκεται στη μέγγενη της εξαετούς οικονομικής κρίσης και της τεράστιας προσφυγικής κρίσης. Σε αυτή την εξαιρετικά κρίσιμη συγκυρία ελλοχεύει μια μοιραία παγίδα, την οποία ενδεχομένως να στήσουμε στον εαυτό μας κινούμενοι για άλλη μια φορά με όρους μικροπολιτικού τυχοδιωκτισμού. Η σύνδεση της αξιολόγησης με το προσφυγικό, που δεν ομολογείται ευθέως, υφίσταται όμως ως σχεδιασμός με την πεποίθηση ότι η αντιμετώπιση της προσφυγικής τραγωδίας θα μπορούσε να αποτελέσει το ακλόνητο ισοδύναμο για τη χαλάρωση των όρων του ελληνικού προγράμματος. Η λογικοφανής αυτή συσχέτιση παραπέμπει στη ρήση του Ιρλανδού συγγραφέα Τζορτζ Μουρ: «Η εσφαλμένη λύση πάντα φαίνεται εκ των προτέρων σαν η πιο λογική».
Ενδεχόμενη χαλάρωση της αξιολόγησης λόγω του προσφυγικού θα απαιτούσε ως αντάλλαγμα από την Αθήνα να αποδεχθεί de facto να γίνει χώρα εγκατάστασης δεκάδων χιλιάδων προσφύγων εν είδει επιδοτούμενου θαλαμοφύλακα μέχρι να βρεθεί μια λύση. Επιπροσθέτως, θα απαιτούνταν ως αντάλλαγμα περαιτέρω δράσεις για τον έλεγχο των ροών από τα τουρκικά παράλια. Όμως στην «εξίσωση» η Τουρκία δεν είναι και τόσο άγνωστος Χ. Το παράθυρο διασύνδεσης της οικονομικής κρίσης με την εξωτερική πολιτική μέσω του προσφυγικού αποτελεί ήδη επεξεργασμένο σενάριο των διπλωματικών και στρατιωτικών της επιτελείων. Οι απαιτήσεις της Τουρκίας, όπως φάνηκε στην πρόσφατη σύνοδο κορυφής, είναι σημαντικές και υπηρετούν ταυτόχρονα τον ενταξιακό της στόχο και τον αναβαθμισμένο ρόλο που διεκδικεί στην περιοχή.
Η Άγκυρα έδωσε σαφές στίγμα προθέσεων, αξιώνοντας να μην προσγειωθεί για ανεφοδιασμό στη Ρόδο το αεροσκάφος που μετέφερε τον Αλέξη Τσίπρα στο Ιράν με το επιχείρημα ότι η νήσος είναι... αποστρατιωτικοποιημένη! Επισης πληροφορίες, που διαψεύστηκαν υποτονικά, αναφέρουν ότι οι τουρκικές αρχές μπλόκαραν την προσγείωση του ελικοπτέρου της Γερμανίδας υπουργού Άμυνας στη Μυτιλήνη. Είναι προφανές ότι η Άγκυρα, αξιοποιώντας το «χρήσιμο» γεωστρατηγικό της ρόλο, παρά τα σοβαρά μέτωπα που υπάρχουν στο εσωτερικό αλλά και στα σύνορά της, εκμεταλλεύεται κάθε ευκαιρία για να προβάλει τις πάγιες διεκδικήσεις της στο Αιγαίο, εκπέμποντας εικόνα «συγκυριαρχίας σε μια κοινή θάλασσα», την ώρα που η προσφυγική και οικονομική κρίση καθιστούν την Ελλάδα αποδυναμωμένη. Την ίδια στιγμή η «αναβάθμιση» των Σκοπίων ως χώρας του βαλκανικού διαδρόμου, συνοριακό ανάχωμα της Ευρώπης απέναντι στις προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές και τα οποία αποκαλούνται πλέον ακόμη και από τον Γιούνκερ «Μακεδονία», ανατρέπει για τη χώρα μας άλλη μια γεωπολιτική ισορροπία. Κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει ως ανομολόγητο αντάλλαγμα για τις «καλές υπηρεσίες» της ΠΓΔΜ να ασκηθούν πιέσεις στην Αθήνα σε ό,τι αφορά τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την ΕΕ και το ΝΑΤΟ, θέμα προγραμματισμένο να εξεταστεί πάλι το καλοκαίρι.
Σε περιόδους πολιτικής και οικονομικής αδυναμίας, παρόμοιοι σχεδιασμοί θα οδηγήσουν σε ακόμη μεγαλύτερη περιθωριοποίηση της χώρας. Η χαλάρωση της αξιολόγησης, με δεδομένες τις δομικές παθογένειες, θα οδηγήσει σε πάγωμα αλλαγών και αποφάσεων που θα έπρεπε να έχουν παρθεί χθες. Ο λογαριασμός όμως κάποια στιγμή θα πληρωθεί και θα είναι πολύ μεγαλύτερος. Στον τομέα των εθνικών θεμάτων θα αναγκαστούμε να κάνουμε σοβαρές παραχωρήσεις και την ίδια στιγμή θα διαιωνίζουμε τις συνθήκες οικονομικής επιτήρησης και άρα επιτροπείας. Έναν σχεδόν αιώνα μετά την καταστροφή του ’22, η Ελλάδα του τρίτου μνημονίου, του θλιβερού δημοψηφίσματος και των capital controls, δεν έχει περιθώρια να χαράσσει την πολιτιτκή της με τόση ελαφρότητα και καιροσκοπισμό.
