Ο κ. Γ. Κατρούγκαλος προκάλεσε αρκετή θυμηδία στο ακροατήριο και πάρτι στα social media δηλώνοντας ότι και ο ίδιος είναι κομμουνιστής! «Καλός κομμουνιστής που κόβει τις συντάξεις μας» θα σκέφτηκαν πολλοί. Με τα ακριβά γυαλιστερά κοστούμια του, τις πολύχρωμες γραβάτες και το εξεζητημένο μαντιλάκι στο πέτο, περισσότερο για δανδής κάνει παρά για επαναστάτης. Κι είναι και το άλλο. Με τα μέτρα της εποχής και κατά δήλωσή του είναι πλούσιος: μπορούμε να τον υπολογίσουμε στο 1% των φορολογουμένων που δηλώνουν εισόδημα πάνω από 60.000 το χρόνο. Μπορεί να είσαι πλούσιος και κομμουνιστής χωρίς να είσαι υποκριτής;
Θυμάμαι νέος, στον Θούριο, το περιοδικό της οργάνωσης «Ρήγας Φεραίος», είχα πάει να συναντήσω για κάποια συνεργασία τον Δημήτρη Χατζή, τον εμβληματικό συγγραφέα της αριστεράς, και μου έδινε οδηγίες από το τηλέφωνο για το πώς θα πάω σπίτι του. Θα έρθεις από τον τάδε δρόμο μου έλεγε, όταν κάποια στιγμή με ρώτησε αν θα πάω με το λεωφορείο. Χωρίς να περιμένει την απάντησή μου μονολόγησε: ε, πώς αλλιώς, για να είσαι στον Ρήγα δεν θα έχεις αυτοκίνητο. Ήταν περίπου αυτονόητο, γι’ αυτόν, ότι η πολιτική ήταν και ταξική επιλογή.
Ξέρουμε βέβαια ότι δεν είναι έτσι. Πολλοί διάσημοι κομμουνιστές, καλλιτέχνες, επιχειρηματίες, ακόμα και γαιοκτήμονες, δεν βρίσκουν καμία αντίφαση ανάμεσα στον ιδιωτικό πλουτισμό και τη δημόσια στήριξη μιας κοινωνίας ισότητας. Το θέμα πέρα από το κουτσομπολίστικο ενδιαφέρον του απασχόλησε σε μια σειρά διαλέξεων το γνωστό μαρξιστή φιλόσοφο G.A.Cohen, ο οποίος εξέδωσε και ένα βιβλίο με το χαρακτηριστικό τίτλο «If yοu are an egalitarian how come you are so rich?», εκδόσεις Harvard (Αν είσαι τόσο πλούσιος πώς είσαι υπέρ της ισότητας;). Όπως σημειώνει, τον καιρό του Μαρξ το θέμα δεν είχε τόσο σημασία. Ο επιστημονικός σοσιαλισμός δίδασκε ότι η σοσιαλιστική κοινωνία ήταν μια ιστορική αναγκαιότητα που θα προκύψει μέσα από τις αντιφάσεις του κεφαλαίου και του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.
Οι ατομικές συμπεριφορές είχαν κατά συνέπεια μικρή σημασία. Σήμερα βέβαια γνωρίζουμε ότι αυτή η θέση έχει διαψευστεί από την ιστορία. Έτσι, για να χρησιμοποιήσουμε την ορολογία του Μαρξ, ο σοσιαλισμός είναι όλο και λιγότερο επιστημονικός και όλο και περισσότερο ουτοπικός. Με άλλα λόγια, δεν είναι οικονομική αναγκαιότητα αλλά ηθικό πρόταγμα. Σε αυτή την περίπτωση όμως πώς συμβιβάζεται με τον προσωπικό πλουτισμό;
Προφανώς μπορεί κανείς να επικαλεστεί μια σειρά από επιχειρήματα για να υποστηρίξει ότι δεν είναι υποχρεωμένος να μοιράσει την περιουσία του για να είναι κομμουνιστής. Για παράδειγμα, ότι η ύπαρξη μηχανισμών αναδιανομής είναι υποχρέωση του κράτους όχι του πολίτη. Ή ακόμα ότι το να απαρνηθεί κάποιος την περιουσία του εθελοντικά έχει πρόσθετο κοινωνικό και ψυχολογικό κόστος που δεν μπορεί να το ζητάμε από κάποιον. Και βέβαια ότι μια τέτοια προσωπική πράξη δεν έχει κανένα πρακτικό αποτέλεσμα για την κοινωνία. Θέσεις οι οποίες από τη σκοπιά της ηθικής έχουν προφανώς κενά. Στο κάτω κάτω κανείς δεν περιμένει από ένα άτομο να αλλάξει την κοινωνία. Ένας πραγματικά πλούσιος ωστόσο, και υπάρχουν τέτοιοι κομμουνιστές, μπορεί να αλλάξει τις ζωές πολλών ανθρώπων χωρίς αναγκαστικά ο ίδιος να υποχρεωθεί να ζήσει πολύ χειρότερα.
Πιο πειστικά είναι ορισμένα άλλα επιχειρήματα. Για παράδειγμα, η θέληση ενός οικογενειάρχη να προστατέψει το παιδί του από τις αρνητικές συνέπειες της ανισότητας στην κοινωνία ή ακόμα και να διατηρήσει για τον εαυτό του ένα ελάχιστο επίπεδο ζωής που δεν συμπίπτει αναγκαστικά με τον κατώτατο μισθό. Αλλά βέβαια αυτές οι θέσεις έχουν νόημα μέσα σε κάποια λογικά όρια πλούτου, αν και είναι εξαιρετικά δύσκολο να προσδιοριστούν. Δεν γνωρίζουμε αν αυτά τα όρια ισχύουν για τον κ. Κατρούγκαλο. Ούτε τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζε τους πελάτες από τους οποίους έπαιρνε προμήθεια 12%. Σίγουρα ένας κομμουνιστής νομικός πάντως έχει την υποχρέωση να μην τους εκμεταλλεύεται, ιδίως όσους δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα. Είναι γνωστά, για παράδειγμα, τα κυκλώματα των δικηγόρων που κυριολεκτικά θησαύρισαν με τη μέθοδο του ποσοστού, αναλαμβάνοντας δηλαδή να υπερασπιστούν μαζικά κατηγορίες εργαζομένων του δημοσίου σε λογής λογής διεκδικήσεις τους. Απόλυτα νόμιμα αλλά καθόλου κομμουνιστικά.
Εύλογα θα αναρωτηθεί όμως κάποιος, αν η στοιχειώδης ηθική συνέπεια επιτάσσει μια ορισμένη συμπεριφορά από τους κομμουνιστές, οι υπόλοιποι μπορούν να φέρονται όπως θέλουν; Ένας νεοφιλελεύθερος –όρος κατ’ οικονομία– που υποστηρίζει ότι είναι θεμιτή, αν όχι κοινωνικά αναγκαία, η άνιση κατανομή του πλούτου, φέρεται ηθικά ή απλώς υποστηρίζει τα καλά και συμφέροντα; Το θέμα προφανώς δεν εξαντλείται σε ένα σημείωμα. Για όσους έχουν την τάση όμως να συμφωνήσουν με τη δεύτερη εκδοχή, όπως ο γράφων, η άποψη του John Rawls έχει ίσως αξία: μια ανισότητα είναι δικαιολογημένη, αν και όταν βελτιώνει την οικονομική θέση των λιγότερο ισχυρών περισσότερο από ό,τι θα τη βελτίωνε η άρση αυτής της ανισότητας.
15°
