Τον τελευταίο καιρό, ολοένα και περισσότερο, ο κόσμος ζητάει την απόδοση της δικαιοσύνης. Από το «χαράτσι» της ΔΕΗ, τα μνημόνια, το πρόβλημα των ναρκωτικών, έως την τιμώρηση ρατσιστικών ομάδων και την αστυνομική αυθαιρεσία, για όλα αυτά τα ζητήματα οι δικηγόροι γινόμαστε δέκτες παραπόνων πιο συχνά ίσως κι από τους πολιτικούς. Σε μια πολιτεία που λειτουργεί καλύτερα, αυτά θα απασχολούσαν αυτεπάγγελτα τη δικαιοσύνη. Στη δική μας περίπτωση, αυτό αποτελεί όνειρο θερινής νυκτός. Το κράτος και οι θεσμοί έχουν καταρρεύσει και αναδεικνύεται ο ατομικός ρόλος του πολίτη. Όχι αυτού που «παίρνει το δίκαιο στα χέρια του», αλλά του πολίτη που διεκδικεί, έστω και ατομικά, έστω και με λίγες ελπίδες, τα δικαιώματά του.
Ο πολίτης έχει εξουσία που είτε δεν τη γνωρίζει, είτε δεν είναι σε θέση να την ασκήσει, για διάφορους λόγους. Πρέπει να μάθει τα δικαιώματά του και πρέπει να βρεθούν οι δυνατότητες να τα ασκήσει, ενεργοποιώντας θεσμούς που συνήθως βρίσκονται σε χειμερία νάρκη. Όσα κι αν καταμαρτυρούμε στη δικαιοσύνη, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι στην περίπτωση του «χαρατσιού» υπήρξαν δικαστές σε όλη τη χώρα που κήρυξαν το νόμο αντισυνταγματικό σε πολλές περιπτώσεις και απάλλαξαν ευπαθείς συμπολίτες μας από μια δυσβάστακτη υποχρέωση. Το Συμβούλιο της Επικρατείας δέχθηκε ότι η διακοπή του ρεύματος είναι επίσης ένα απαράδεκτο μέτρο, αν και στην ίδια απόφαση έκρινε ότι η καταβολή του «τέλους ακινήτων» δεν είναι από μόνη της αντισυνταγματική. Η συνέχεια θα κριθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αλλά υπάρχουν ήδη δεκάδες «προσωρινές διαταγές» από τα κατά τόπους δικαστήρια, τις οποίες μπορούν να επικαλεστούν οι αδύναμοι προκειμένου να ανακουφιστούν από ένα βάρος.
Παράλληλα, καθημερινά σχεδόν οργανώνονται δικαστικές ακτιβιστικές δράσεις που οφείλονται στην αυταπάρνηση και την ανιδιοτελή προσφορά οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, αλλά και εθελοντών δικηγόρων που προσφέρουν τις υπηρεσίες και τις γνώσεις τους για συλλογικούς και κοινωνικούς στόχους. Έχω την εντύπωση ότι αυτό συμβαίνει ολοένα και περισσότερο τα τελευταία χρόνια. Δεν υποβαθμίζω το ρόλο των πολιτικών, αλλά τελικά σε θέματα «καθημερινότητας» η αποτελεσματικότητα της παρέμβασής τους έχει περιοριστεί. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ελαχιστοποίηση της «ρουσφετικότητας» κάποιων, μοιραίο συνακόλουθο της έλλειψης διαθέσιμων πόρων. Έτσι, ανακαλύπτουμε και πάλι τους θεσμούς και τις δυνατότητες που έχουμε, αν τους ενεργοποιήσουμε. Μικρές ή μεγαλύτερες νίκες, πρακτικές ή συμβολικές, δημιουργούν σταδιακά ένα κεκτημένο που ξαναφέρνει στο επίκεντρο των συζητήσεων την αξία του Συντάγματος και των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, ο πολίτης καλείται να επανεφεύρει τον εαυτό του. Να αναλάβει συγκεκριμένες δράσεις για όσα ονειρεύεται. Η έννοια της ατομικής ευθύνης αποκτά ένα ευρύτερο, συλλογικό αυτή τη φορά, περιεχόμενο. Το ερώτημα «γιατί δεν κάνει κάτι το κράτος;» έχει ακυρωθεί από μόνο του. Στο προσκήνιο έρχεται η πρωτοβουλία που πρέπει να αναπτύξει η κοινωνία των πολιτών, αλλά και η δικαιοσύνη, που πρέπει να αναπτύξει καλύτερα ανακλαστικά για να υποδεχθεί με ευήκοον ους τέτοιου είδους συλλογικές δράσεις. Όλα αυτά που μέχρι τώρα θεωρούσαμε δικαιώματα, ξαναζωντανεύουν μόνο όταν τα νοηματοδοτούμε οι ίδιοι. Και σταδιακά, από απλή ευχέρεια, η άσκησή τους γίνεται κάτι περισσότερο: καθήκον.
Ο Β. Σ. είναι δικηγόρος και ειδικεύεται σε θέματα διαδικτύου
16°
