Ο Φρανσουά Μιττεράν είχε πει ότι «οι πολίτες στα δημοψηφίσματα απαντούν συνήθως για όλα εκτός από το ερώτημα που τίθεται στο δημοψήφισμα».
Για μία ακόμη φορά αυτό επιβεβαιώθηκε στο βρετανικό δημοψήφισμα. Οι βρετανοί ψηφοφόροι δεν ψήφισαν εναντίον της ευρωπαϊκής ιδέας αυτής καθ’ εαυτής. Ψήφισαν εναντίον της οικονομικής κρίσης, της ανεργίας, εναντίον της επέλασης του νεοφιλελευθερισμού, εναντίον της κατάλυσης του κοινωνικού κράτους, εναντίον της διάλυσης των εργασιακών σχέσεων, εναντίον των προσφυγικών ροών και της αδυναμίας αντιμετώπισής τους, εναντίον διαδικασιών που έχουν καταστήσει τους φτωχούς φτωχότερους και τους πλούσιους πλουσιότερους, εναντίον της γερμανικής επικυριαρχίας στην Ευρώπη, εναντίον μιας παχυλά αμειβόμενης γραφειοκρατίας στις Βρυξέλλες που αποφασίζει για όλους και για όλα, χωρίς να διαθέτει την παραμικρή δημοκρατική νομιμοποίηση για τις αποφάσεις αυτές.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ευρωπαϊκές κάλπες βγάζουν αντιευρωπαϊκή ψήφο σε ένα δημοψήφισμα. Είχε προηγηθεί μόλις πρόσφατα η Ελλάδα και παλαιότερα η Ολλανδία και η Γαλλία, όταν είχαν απορρίψει με υψηλά ποσοστά (61,6% και 54,68% αντίστοιχα) το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, που είχε υπογραφεί στη Ρώμη από τις κυβερνήσεις των 25 κρατών. Σε άλλες χώρες δεν δόθηκε αυτή η δυναντότητα δεδομένου ότι στις περισσότερες η σχετική διαδικασία έγινε μέσω κοινοβουλίων και όχι δημοψηφισμάτων. Και ασφαλώς η περιπέτεια του ευρωσκεπτικισμού δεν θα τελειώσει εδώ.
Το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος θα ενισχύσει όλες τις φωνές από την εθνικολαϊκιστική άκρα δεξιά έως την εθνικολαϊστική άκρα αριστερά, που μάχονται την ευρωπαϊκή ιδέα, ζητούν τη κατάργηση το κοινού νομίσματος, της ελεύθερης επικοινωνίας και γενικά την επιστροφή στη λογική του περίκλειστου εθνικού κράτους. Οι ακροδεξιοί ευρωφοβικοί στη Βόρεια και την Κεντρική Ευρώπη, η Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία, ακροαριστεροί ή γραφικοί τύπου Μπέπε Γκρίλο στον ευρωπαϊκό νότο ήδη καραδοκούν. Και ουδείς μπορεί να προβλέψει πώς θα λειτουργήσει πολιτικά ένας μέσος ευρωπαίος ψηφοφόρος, ένας άνεργος νέος, ένας πρώην εργαζόμενος που έχει χάσει τη δουλειά του, που δεν εισπράττει πλέον επίδομα ανεργίας, που έχουν υποβαθμισθεί όλες οι κοινωνικές παροχές που είχε συνηθίσει να απολαμβάνει από την υγεία έως τη παιδεία, που του παίρνουν οι τράπεζες το σπίτι του, που έχει μειωθεί η σύνταξή του κ.λπ. κ.λπ.
Όλα αυτά τροφοδοτούν τις δυνάμεις του λαϊκισμού, του δεξιού και του αριστερού. Τροφοδοτούν την ξενοφοβία, τη βία, την τυφλή διαμαρτυρία, το μίσος, το φανατισμό, το διχασμό. Και οι ευρωπαϊκές πολιτικές ηγεσίες αποδεικνύονται ολίγες, ανεπαρκείς και ανίκανες να αντιμετωπίσουν τα νέα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που έχουν προκύψει τα τελευταία τριάντα χρόνια, μετά την παγκοσμιοποίηση και τη διάλυση του κομμουνιστικού μπλοκ.
Είναι συνακόλουθη αυτής της έκπτωσης των πολιτικών ηγεσιών η έκπτωση και της ευρωπαϊκής ιδέας. Και πώς να μην είναι, όταν στη θέση του Ντε Γκολ, του Αντενάουερ, του Μπραντ, του Μιτεράν, του Καραμανλή, βρίσκονται ο Ολάντ, η Μέρκελ με τον Σόιμπλε, ο Κάμερον ή ο Τσίπρας.
Είναι προφανές ότι ηγεσίες αυτού του είδους δεν μπορούν να δημιουργήσουν τη νέα Ευρώπη, δεν μπορούν να εμπνεύσουν τους ευρωπαϊκούς λαούς, δεν μπορούν να φιλοτεχνήσουν το νέο όραμα που θα συσπειρώσει πάλι τους Ευρωπαίους γύρω από την ευρωπαϊκή ιδέα, όπως είχε συμβεί τις προηγούμενες δεκαετίες όταν κυβερνούσαν στιβαροί και ικανοί ηγέτες και όχι ελισσόμενες πολιτικές μετριότητες.
Δεν είναι απλώς καμπανάκι κινδύνου το βρετανικό δημοψήφισμα, το ελληνικό, το ολλανδικό ή το γαλλικό. Είναι βροντώδης κραυγή. Είναι η κραυγή λαών, που χάνουν την ελπίδα, που χάνουν την ασφάλεια, που χάνουν το επίπεδο της ζωής τους, που χάνουν όλα αυτά που υπήρξαν έως τώρα τα βασικά και ακλόνητα δεδομένα της ζωής τους. Και έτσι ψηφίζουν εναντίον της Ευρώπης αλλά και εναντίον των παραδοσιακών κομμάτων στις επιμέρους χώρες. Εκεί καταλογίζουν τις ευθύνες για τα σημερινά αδιέξοδά τους. Πρόκειται για διαδικασία πρωτόγνωρη στη μεταπολεμική εποχή, που κλονίζει εκ βάθρων όλες τις έως σήμερα σταθερές της. Και γι’ αυτό μη προβλέψιμη εις ό,τι επιφυλάσσει.
21°
