Τοξικές φιλίες: Φύγετε αμέσως χωρίς να διστάσετε

Mήπως μετά από ένα τηλεφώνημα με μια φίλη ή φίλο σας νιώθετε μιαν αόριστη δυσαρέσκεια; Μήπως ενώ βρεθήκατε σε μια παρέα φίλων κάτι δεν πήγαινε καλά; Υπάρχουν φιλίες με συναισθηματική και διανοητική ανισορροπία· υπάρχουν και φιλίες που είναι απλούστατα τοξικές: οι πρώτες μπορούν να γίνουν ανεκτές και να βελτιωθούν· οι δεύτερες μάς βλάπτουν και πρέπει να απομακρυνόμαστε αμέσως. Αλλά πρώτα πρέπει να εντοπίσουμε τα συμπτώματα: αν μια στενή σχέση μάς προκαλεί άγχος, πίεση, τάση να αμυνθούμε, είναι τοξική και δεν υπάρχει γιατρειά. Σε τέτοιου είδους ανθρώπινες ανταλλαγές υπονομεύεται η αυτοεκτίμηση και επικρατούν ο φθόνος και ο ανταγωνισμός ―το αποτέλεσμα είναι το ένα ή και τα δύο μέρη να συνδέονται νευρωτικά, με αλληλεξάρτηση χωρίς αυθεντικά αισθήματα στοργής. 

Συνήθως, το ένα από τα δύο μέρη οδηγεί τη σχέση στην τοξικότητα: χωρίς να απομακρύνεται από τον άλλον, τον βασανίζει, τον επικρίνει, τον υπονομεύει, τον πιέζει και γενικά συμπεριφέρεται σαν βαμπίρ· του πίνει το αίμα. Το πιο αδύναμο μέρος της φιλίας αποκτά εξουσία με όλο και μεγαλύτερες απαιτήσεις, παράπονα, καλλιέργεια ενοχών ―«χάθηκες», «δεν με πήρες τηλέφωνο», «πού πήγες χθες;»― και προπάντων με ύπουλα σχόλια που έχουν στόχο τη διάβρωση της αυτοεκτίμησης του άλλου: «άκουσα να λένε για σένα… », «τσακώθηκα για χάρη σου με τον…», «πρόσεχε, έχεις εχθρούς…» Οι τοξικές φιλίες προϋποθέτουν ένα σαδιστικό θύτη και ένα θύμα που, όχι σπάνια, αποκτά μαζοχιστική διάθεση, παγιδεύεται και δεν μπορεί να φύγει από τη σχέση.

Το καμπανάκι της τοξικότητας είναι η δυσφορία που νιώθει το «θύμα» όταν χτυπάει το τηλέφωνο και στη γραμμή είναι ο τοξικός φίλος ή η φίλη. Η εξάρτηση του τοξικού ατόμου κολακεύει, με διεστραμμένο τρόπο, το θύμα το οποίο αισθάνεται υποχρεωμένο να υφίσταται μικροεπιθέσεις: έτσι, παρότι ο τοξικός φίλος αυξάνει το άγχος, ασκεί ένα είδος ελέγχου, κάθε άλλο παρά χαίρεται με τις επιτυχίες του και γενικά του «χαλάει τη μέρα», το «θύμα» συνεχίζει να απαντά στο τηλέφωνο και να δέχεται προσκλήσεις για παρέα.

Οι τοξικές φιλίες μάς αδειάζουν από την ενέργειά μας διότι εξαντλούν το αμυντικό μας σύστημα. Όταν κάποιος μάς επιβουλεύεται ανοιχτά μπορούμε να αντεπιτεθούμε· όμως, στην συγκεκαλυμμένη επιθετικότητα είναι πολύ δύσκολο να αντιδράσουμε. Το βαμπίρ καταφέρνει να διατηρεί μια επίφαση σχέσης ερήμην μας. Η διαφορά μεταξύ μη ισορροπημένης και τοξικής φιλίας είναι ότι την πρώτη ίσως μπορούμε να την εξυγιάνουμε με συζήτηση ενώ η δεύτερη είναι καταδικασμένη.

Σε ένα βιβλίο της με τίτλο ’’Se libérer des relations toxiques’’ (Πώς να απελευθερωθούμε από τις τοξικές σχέσεις), η Γαλλίδα ψυχολόγος France Brécard γράφει ότι η ανισορροπία είναι το πρώτο βήμα για την τοξική φιλία· στην αρχή ο ένας προσφέρει περισσότερα από τον άλλον και συχνά είναι «καλύτερος» άνθρωπος, ύστερα φαίνονται τα πρώτα σημάδια της τοξικότητας: έμμεσα, με αποχρώσεις, επαμφοτερίζοντα ―ο τοξικός φίλος προκαλεί στρες, σπάζει το ηθικό και παρασύρει τον άλλον σε ένα σπείραμα δυσφορίας. Αντί για καλή προαίρεση, σεβασμό, ειλικρίνεια και εμπιστοσύνη, δείχνει απόρριψη και την ίδια στιγμή απαιτεί αποκλειστικότητα, σαν να θέλει να απομακρύνει το άτομο από τον κύκλο του και να το εξουσιάσει. Η France Brécard συμβουλεύει να απομακρυνθούμε αμέσως από άτομα όταν στη σκέψη πως θα τα δούμε νιώθουμε στρες και αναγκαζόμαστε να επιστρατεύσουμε το αμυντικό μας σύστημα για να αντεπεξέλθουμε. Επίσης, μας συμβουλεύει να φύγουμε τρέχοντας από άτομα που μας κάνουν να ασφυκτιούμε ―π.χ. μας τηλεφωνούν διαρκώς χωρίς εμείς να παίρνουμε παρόμοιες πρωτοβουλίες ή μας προτείνουν το Α και το Β χωρίς από την πλευρά μας να κάνουμε το ίδιο. «Δεν χρειάζονται εξηγήσεις,» γράφει η France Brécard. «Αραιώστε τις επαφές μέχρι εκμηδένισης. Οι τοξικές σχέσεις δεν θεραπεύονται, ούτε μπορούμε να αλλάξουμε τους άλλους. Απλώς βάλτε το στα πόδια.»