Και ξαφνικά φεύγεις, διακτινίζεσαι με ταχύτητα 100 χρόνων past forward, από τη Θεσσαλονίκη του 2015 και το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Σταυρούπολης στην Πετρούπολη του 1915. Οι καιρικές συνθήκες δεν είναι άνοιξη προς καλοκαίρι, τουναντίον.
Πέφτει χιόνι, χειμώνας βαρύς, από το φετινό Μάιο βρέθηκες σε εκείνο τον Δεκέμβριο, όπου ο Ίβαν Πούνι στον εκθεσιακό χώρο Ναντιέντζα Ντομπίτσινα διοργανώνει την «Τελευταία Φουτουριστική Έκθεση 0,10». Σε δυο τοίχους ο Καζιμίρ Μαλέβιτς παρουσιάζει το κίνημα του Σουπρεματισμού: οι γεωμετρικές χρωματικές φόρμες προσεγγίζουν φιλοσοφικά το ρεαλισμό στην τέχνη, αποτυπώνουν την αθέατη πλευρά της ζωής, διατείνονται πως αποτελούν το σημείο μηδέν της ζωγραφικής, διακηρύττουν την υπεροχή της φόρμας και του χρώματος, διατυμπανίζουν τη μη αντικειμενικότητά της.
Στη γωνία ανάμεσα στους δύο τοίχους, ο Μαλέβιτς τοποθετεί σαν θρησκευτική εικόνα που σκέπει και ευλογεί αυτή τη «νέα θρησκεία» τον περίφημο σήμερα πίνακα «Μαύρο Τετράγωνο», το πιο εμβληματικό έργο της Ρωσικής Πρωτοπορίας και ένα από τα σημαντικότερα του μοντερνισμού. Ο κυρ-Καζιμίρ έως τότε είναι βουτηγμένος στον πειραματισμό, τον κυβοφουτουρισμό, τον υπέρλογο ρεαλισμό και τον αλογισμό, τα μανιφέστα και η θεωρητική αλλά και πρακτική του προσέγγιση της νέας αφήγησης που ονομάστηκε Σουπρεματισμός ξεσηκώνουν θύελλα συζητήσεων, αφορισμών και αμφισβήτησης. The next is history!
Πίσω στη Σταυρούπολη της Θεσσαλονίκης, στη Συλλογή Κωστάκη, αυτή την ασύλληπτη και ανεκτίμητη χρονομηχανή που δεν υπήρξε φορά που να μη σταθώ ενώπιόν της και να μη νιώσω ταξιδιώτης σε χρόνους συγκλονιστικούς. Το ίδιο μου συμβαίνει και τώρα ενώπιον των έργων της νέας έκθεσης «Ο Καζιμίρ Μαλέβιτς και οι Μαθητές του/ 100 χρόνια από το Μαύρο Τετράγωνο». Ο πολυσυζητημένος πίνακας μαζί με άλλα προσχέδια και ολοκληρωμένα έργα από εκείνη την έκθεση, ο τετρασέλιδος κατάλογος και το ειδικό φυλλάδιο που εξέδωσε ο Τάτλιν, άρθρα εφημερίδων, καρτ ποστάλ της Ποπόβα, φωτογραφίες και πλούτος αρχειακού υλικού συνομολογούν μια ολοκληρωμένη φυγή - μαθητεία προς εκείνο τον Δεκέμβρη του 1915. Τότε που η ζωγραφική ως γλώσσα απέκτησε πρωτογενές περιεχόμενο με βάση όχι τη γνώση αλλά την αίσθηση και την εμπειρία. Σουπρεματισμός όπως... A Love Supreme, αφού εκείνος ο Δεκέμβριος του 1964 (καρμικό;), όταν ο Κολτρέιν κυκλοφόρησε το μυθικό αυτό τζαζ δίσκο, άλλαξε το ρου της μουσικής με τον ίδιο τρόπο που έφερε τα πάνω κάτω και στα εικαστικά, αφού τον ίδιο Δεκέμβριο ο Μαλέβιτς «μίλησε» τη δική του νέα γλώσσα επί της Τέχνης.
Σε επιμέλεια της διευθύντριας του μουσείου, Μαρίας Τσαντσάνογλου, και ενταγμένη στο κεντρικό πρόγραμμα της 5ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, πλαισιωμένη με ξεναγήσεις, μαθήματα, εργαστήρια, περφόρμανς, είναι κάτι που πρέπει να το κοινωνήσεις. Έως και 10 Οκτωβρίου. Ε, ψιτ, δεν τελειώσαμε, έχει και συνέχεια, απλώς από τον 1ο και το 2ο όροφο ας κατεβούμε στο ισόγειο του ΚΜΣΤ. «Πλατωνικός Έρως - Nikita Alexeev». Μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της νέας ρωσικής εικαστικής σκηνής, ιδρυτής της ανεπίσημης γκαλερί Αρτart, που από το 1982 έως και το 1984 λειτουργούσε στο διαμέρισμά του στη Μόσχα, παρουσιάζοντας καινοτόμες δράσεις με ηχητικό σάουντρακ «προσομοιώσεις ροκ μουσικής», όπως ονόμαζε το θόρυβο της μπάντας του ονόματι Υψίπεδα της Κεντρικής Ρωσίας, εκθέτει μια σειρά έργων επηρεασμένων από το «Συμπόσιο» του Πλάτωνα. Απεικονίσεις των διαλόγων της Διοτίμας και του Σωκράτη περί του «Είδους», του συνόλου των σκέψεων δηλαδή, των εννοιών και των ιδεών, που η αντανάκλασή τους είναι ελλιπής καθώς βυθίζεται στο τέλμα του υλικού κόσμου και που επιδιώκουν να αναδυθούν και να ενωθούν εκ νέου με το πλήρωμα των ανθρώπου-νου. Ζεύγη σχεδίων που απεικονίζουν φυσικά αντικείμενα και κατασκευές βρίσκονται αναρτημένα στους τοίχους εν είδει εννοιολογικής εγκατάστασης-υποκατάστασης που αναρωτιέται: Μπορούν οι αναπαραστάσεις να συνομιλήσουν με την πληρότητα; Μπορεί το μιμητικό και το εικονικό, το σημαίνον και το σημαινόμενο να συγχωνευτούν, ή πάντα θα υπάρχει το gap και η διάκριση μεταξύ ιδεών και ύλης; Όλα κρέμονται από μια λεπτή αλλά αδιάσπαστη κλωστή ή, καλύτερα, κλωστές, όσες και τα νήματα από τις εκατομμύρια οδοντόβουρτσες που παράγονται με βιομηχανικό τρόπο, ασχέτως εάν για τον καθένα μας η μία που του αναλογεί αποτελεί είδος μοναδικής αξίας-χρήσης.
Πλάτωνας ή Aim; Συμπόσιο εναντίον Colgate! Ιδού οι απορίες αλλά και ο προβληματισμός του Alexeev, έτσι για να το χαλαρώνω και να επιστρέψω σε έναν αφορισμό αντί επιλόγου: εκεί στη δυτική πλευρά της Θεσσαλονίκης, στη Μονή Λαζαριστών και στο Κρατικό Μουσείο, δεν υπήρξε ούτε μία φορά που να μη βγω ενθουσιασμένος. Και μαζί με το Μουσείο Φωτογραφίας στο Λιμάνι, θεωρώ πως είναι μακράν ό,τι καλύτερο διαθέτουμε αυτή την εποχή που ο πολιτισμός είναι το μόνο στήριγμα μιας πόλης που, όπως κάθε τι γύρω μας, καταρρέει. Ασχέτως εάν εμείς μεταξύ καφεΐνης, ελαφρότητας και γλυκιάς άνοιξης τα εγκώμια άδομεν!
Κεντρική Φωτό: Λιουμπόβ Ποπόβα, «Γυναίκα που ταξιδεύει», ΚΜΣΤ Συλλογή Κωστάκη
21°
