Ο street artist OZONE περιγράφει τη μαγεία τού να βάφεις γρήγορα και παράνομα
«Η ιδέα τού να περπατάω βράδυ σε όλη την Αθήνα με μια τσάντα γεμάτη spray και να βάφω, με εξίταρε. Τι αισθάνεσαι; Ό,τι αισθάνεται κάποιος όταν κάνει κάτι που αγαπάει παράφορα». Κάπως έτσι μας περιέγραψε ο OZONE τον ενθουσιασμό που νιώθει κάθε φορά που ετοιμάζεται να δημιουργήσει κάτι καινούργιο σε έναν τοίχο. Ο τοίχος γίνεται καμβάς και ο καμβάς έμπνευση κι έτσι η Αθήνα ξυπνάει με κάποιο καινούργιο έργο να δίνει χρώμα και ζωή στο γκρίζο των δρόμων: μεγάλες τοιχογραφίες, graffiti, tags, πολιτικά ή ακτιβιστικά statements, stickers, paste-ups και πολλά άλλα.
Ο OZONE, που εκτός των άλλων ασχολιών του είναι και street artist, μας εξηγεί τη διαφορά του graffiti από το street art: «Το graffiti έχει να κάνει καθαρά με τα υλικά που χρησιμοποιείς, τα σπρέι δηλαδή, και ακολουθεί την έκφραση "I’ m just writing my name", δηλαδή, έχεις κάποιο όνομα ή tag και με διαφορετικά στιλ, το γράφεις στους τοίχους της πόλης, σε δημόσιους χώρους, σε διάφορες επιφάνειες, ενώ η έμφαση ουσιαστικά δίνεται στο lettering. Το street art, από την άλλη, είναι πιο ανοιχτό στην επιλογή υλικών και θεματολογίας και δεν είναι απαραίτητο να προβάλεις το όνομα ή το tag σου (lettering), αλλά περισσότερο να δημιουργείς το "οτιδήποτε" χρησιμοποιώντας το "οτιδήποτε": πινέλα, μπογιές, stencil, σπρέι».
Ο κάθε καλλιτέχνης έχει για όπλα του τα πινέλα του και το πείσμα να μοιραστεί με τον κόσμο το χάρισμά του. Όπως συμβαίνει και με όλες τις τέχνες, έτσι και η τέχνη του graffiti ή της τοιχογραφίας δεν είναι για όλους, δεν αρέσει σε όλους και φυσικά δεν την αντιλαμβάνονται όλοι. Για κάποιους η πόλη είναι μια μεγάλη πινακοθήκη και απολαμβάνουν τα μικρά έργα τέχνης που έχει να προσφέρει το επόμενο στενό. Για άλλους, πάλι, όχι! Αυτό που κάνει την τέχνη του δρόμου ελκυστική δεν είναι τίποτε άλλο από τον ίδιο τον δρόμο. «Ελκυστική, πρώτον, γίνεται αυτομάτως μόνο και μόνο που είναι "του δρόμου", που είναι δημόσια δηλαδή ορατή στο ευρύ κοινό. Βγαίνεις από το σπίτι σου να κάνεις κάτι, να πας μια βόλτα, να πας στη δουλειά σου κλπ. και βρίσκεται εκεί, στη γειτονιά σου, μπροστά στα μάτια σου. Άρα, δεν περνάει απαρατήρητη στην καθημερινότητα της πόλης. Τώρα το τί συναίσθημα σου προκαλεί, είναι άλλο θέμα. Μια τεράστια ωραία τοιχογραφία, με ωραία χρώματα σου αρέσει, σε ελκύει, ενώ ένα tag/υπογραφή η μουτζούρα -που και αυτό τέχνη του δρόμου είναι- σε απωθεί, σε τρομάζει, σε ενοχλεί, ίσως. Ό,τι αρέσει στον καθένα».
Το τελευταίο διάστημα γίνεται μια εκστρατεία του Δήμου Αθηναίων για τον καθαρισμό των δρόμων από το παράνομο graffiti. Η τέχνη του δρόμου και το graffiti διέπονται από τις διατάξεις του νόμου περί φθοράς ξένης ιδιοκτησίας ή αρχαιολογικών μνημείων και διώκονται αυτεπαγγέλτως, πράγμα που πλέον πρέπει να υπολογίζουν οι εμπλεκόμενοι. Στον δημόσιο χώρο πρέπει να βρεθεί η χρυσή τομή που θα επιτρέψει τη δημιουργία μιας χρωματιστής πόλης χωρίς την καταπάτηση του νόμου. «Θεωρώ σωστή την ελευθερία έκφρασης και εικαστικής παρέμβασης σε δημόσιο χώρο (που αυτό είναι και το graffiti και το street art) χωρίς αυτό όμως να είναι εις βάρος κάποιας ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Κατανοώ, επομένως, το γεγονός ότι είναι παράνομο στα περισσότερα μέρη της πόλης. Εγώ σαν γραφιτάς στα παιδικά και τα εφηβικά μου χρόνια, όπως και άλλα παιδιά σε αυτές τις ηλικίες, θέλοντας να κάνω την επανάστασή μου, πήγαινα πάντα ενάντια σ’ αυτά που μου έλεγαν η οικογένειά μου και η κοινωνία γενικά. Όταν δηλαδή σου λέγανε "μην κάνεις αυτό και μην κάνεις εκείνο", ήταν σαν να σε ωθούσαν να κάνεις το αντίθετο. Η γνώση ότι το graffiti είναι παράνομο λειτουργούσε προωθητικά για να ασχοληθώ με αυτό ακόμα περισσότερο. Αυτό ήταν και αυτό θα παραμείνει. Η παρανομία και η αδρεναλίνη είναι και αυτά παράγοντες της όλης φάσης του graffiti».
Το σίγουρο είναι ότι η street art έχει άμεσο και έντονο κοινωνικό αποτύπωμα και αντίκτυπο. Οι ζωγραφιές, τα συνθήματα αλλά και τα graffiti δίνουν τον παλμό της πόλης. Αντιτίθενται, κατηγορούν, δίνουν μια συμβουλή, παροτρύνουν και μπορεί να είναι και απέραντα τρυφερά. Τα μηνύματά τους μπορούν να διαδοθούν αστραπιαία μ’ ένα απλό ανέβασμα στα social media. Περπατάς, βλέπεις το μήνυμα, το περνάς στον επόμενο. Αυτή ουσιαστικά είναι η δύναμη και η μαγεία των street arts: «Το street art είναι μορφή τέχνης που συνδέεται με την ελευθερία έκφρασης στον δημόσιο χώρο. Η δύναμή του πηγάζει από το ότι είναι άμεσα ορατό στο κοινό, ιδιαίτερα όταν γίνεται σε πολύ κεντρικά σημεία της πόλης και σε μεγάλη κλίμακα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα που όλοι μας έχουμε δει, ποικίλουν από τοιχογραφίες και συνθήματα κατά του πολέμου μέχρι σουρεαλιστικά προκλητικά σχέδια ή καυστικά σχόλια σε κοινωνικοπολιτικά θέματα. Εξάλλου, σε άλλα μέρη του κόσμου, όπως για παράδειγμα στο Μεξικό των αρχών του εικοστού αιώνα, οι μεγάλης κλίμακας τοιχογραφίες από τους Ριβέρα, Ορόσκο και Σικουέϊρος ήταν αποδεκτά μέσα καλλιτεχνικής έκφρασης και ιδεολογικής παρέμβασης στον δημόσιο χώρο».
Η αντιμετώπιση της street art και του graffiti ήταν τελείως διαφορετική πριν από μερικά χρόνια. Δεν υπήρχε ούτε η κουλτούρα ούτε η διάθεση να ανεχτεί κάποιος τον κάθε γραφιτά που του έβαφε τον τοίχο ή την γειτονιά του. Στις μέρες μας δίνεται ολοένα και περισσότερος χώρος δημιουργίας στους καλλιτέχνες. Μεγάλα κτίρια, σχολεία, πλατείες, «τυφλοί» τοίχοι πολυκατοικιών ζωντανεύουν, στολίζονται, «μιλούν». Το πώς αποφασίζει κανείς να γίνει καλλιτέχνης του δρόμου περιγράφεται από τον OZONE σαν μια μεγάλη περιπέτεια που αρχίζει όταν ένας πιτσιρικάς αποφασίζει να φύγει απ’ το σπίτι του μέσα στο σκοτάδι με τα σύνεργα της τέχνης του ανά χείρας… «Ξεκίνησα τέλη του ’99, αρχές του 2000. Τότε δεν υπήρχαν σχεδόν καθόλου media. Βρισκόμουν με τους φίλους μου που "βάφαμε" μαζί και περπατάγαμε όλη την Αθήνα κάνοντας graffiti. Γίνονταν φεστιβάλ και γενικά λόγω του νεαρού της ηλικίας μας ήταν το μόνο πράγμα που είχαμε στο μυαλό μας. Τώρα, όπως όλοι ξέρουμε, έχουν αλλάξει τα πράγματα. Έχουν αλλάξει οι συνήθειες όλων. Εμείς, από τη μια μεριά, έχουμε μεγαλώσει και ασχολούμαστε με τον βιοπορισμό μας ενώ οι τωρινοί πιτσιρικάδες, απ’ την άλλη, ασχολούνται με το instagram και το tik tok… Δεν λέω ότι έχει "πεθάνει" η φάση. Υπάρχουν άτομα που ασχολούνται −ακόμα και εμείς που έχουμε μεγαλώσει θα πάμε μια στο τόσο για κάνα βαψιματάκι− αλλά λόγω του φόρτου εργασίας, δεν υπάρχει πλέον ο χρόνος και η όρεξη που υπήρχε κάποτε».
Η συνεχής εξέλιξη της street art τράβηξε εδώ και αρκετά χρόνια την προσοχή των εικαστικών και των επαγγελματιών του χώρου. Η φήμη και η ποιότητα του έργου πολλών δημοφιλών καλλιτεχνών όπως ο Banksy, o Seth, o ECB, o Nychos και άλλων, δημιούργησε μεγάλο ενδιαφέρον για το είδος και έκανε τη street art δυνατό παίχτη στην αγορά τέχνης. Το κατά πόσο βέβαια μπορεί το κόνσεπτ της street art να συμβαδίσει με την εμπορευματοποίηση, είναι κάτι που μένει να απαντηθεί. «Σαν παλιός γραφιτάς θα σου πω πως όχι, η τέχνη του δρόμου δεν πάει με την εμπορευματοποίηση. Η τέχνη του δρόμου πηγάζει από τον δρόμο και προορίζεται να μένει εκεί. Να είναι κτήμα των πολλών. Αλλά για να μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας, όταν κάνεις μια τέχνη και μπορείς να ζεις από αυτήν, τότε δεν υπάρχει κανένας λόγος να μην το κάνεις. Είσαι σε κάποια γκαλερί; Έχεις φτιάξει κάποιο όνομα σαν street artist και βρίσκεις τρόπους να προωθείς και να πουλάς την τέχνη σου; Do it. Πλέον, έτσι ρολάρουν τα πράγματα. Υπάρχουν βέβαια και κάποιοι που προτιμούν να διατηρούν την ανωνυμία. Να κάνουν ό,τι κάνουν για πάρτυ τους και μόνο. Μαζί τους! Σεβαστό και κατανοητό!»
Ρώτησα τον OZONE τι είναι αυτό που ωθεί τον ίδιο σ’ ένα κυνηγητό δημιουργίας, σχεδόν ερωτικό. «Δεν ξέρω πώς να σου το εξηγήσω ακριβώς. Σκέψου πως ήταν όταν ήσουν παιδί και ήθελες για πρώτη φορά να κάνεις πράγματα. Να περιμένεις ένα ΣΚ μετά το σχολείο να πας σινεμά με τους φίλους σου, να αράξεις στην πλατεία στη γειτονιά σου, όσο μεγαλώνεις να κάνεις τις πρώτες σου εξόδους σε μπαράκια, σε clubs, να κάνεις τα πρώτα σου μεθύσια, τις πρώτες σου γνωριμίες, τις πρώτες σου αλητείες… Ε, έτσι ήμουν εγώ με το graffiti. Ήταν το πρώτο μου ερέθισμα. Ο πρώτος μου ζήλος να βγω έξω από το σπίτι μου. Η ιδέα τού να περπατάω νύχτα σ’ όλη την Αθήνα με μια τσάντα γεμάτη spray και να βάφω με εξίταρε. Τι αισθάνεσαι; Ό,τι αισθάνεται κάποιος όταν κάνει κάτι που αγαπάει παράφορα. Η αδρεναλίνη και το συναίσθημα που σου προκαλεί η "παρανομία" σού ξυπνούν κάτι μέσα σου, σε καλούν να εκφραστείς όπως θέλεις εσύ. Δεν σε κρατάει κανείς, δεν έχεις όρια και νιώθεις ελεύθερος. Και η Αθήνα σαν πόλη από μόνη της, για μένα ήταν ιδανικό μέρος για να ασχοληθώ με το graffiti. Τα παλιά και "βρώμικα" κτίρια, οι τεράστιες γκρι επιφάνειες στους δρόμους και τις γέφυρες, τα σκοτεινά στενάκια με τα μισοτελειωμένα και παρατημένα κτίσματα. Όλα σου φωνάζουν!»
Για την ιστορία...
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα πρώτα «graffiti» είναι οι απεικονίσεις της καθημερινότητας στις σπηλιές του προϊστορικού ανθρώπου, χιλιάδες χρόνια πριν... Αργότερα, οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι έγραφαν τα ονόματά τους και αφιέρωναν ποιήματα στους τοίχους των πόλεών τους. Το graffiti όπως το ξέρουμε σήμερα εμφανίστηκε πρώτη φορά στη Φιλαδέλφεια των Ηνωμένων Πολιτειών, τις αρχές του 1960 − και μέχρι να τελειώσει η δεκαετία είχε ήδη διαδοθεί και στη Νέα Υόρκη.
