Οι παρέες συναντιούνται στα στενά μεταλλικά τραπεζάκια των παραδοσιακών καφενείων, κάθονται στα πεζοδρόμια ανάμεσα σε γκρι πολυκατοικίες και μοντέρνα loft που απ’ έξω έχουν βουκαμβίλιες, ακούνε νέους ρεμπέτες, χαιρετούν μερακλήδες μαγαζάτορες κι άλλοτε χορεύουν σε underground σκηνές. Επισκέπτονται art πολυχώρους και βλέπουν πειραματικό θέατρο, δοκιμάζουν πότε γκουρμέ-μοριακά και πότε μαμαδίστικα πιάτα, τρώνε καλαμάκι στο όρθιο στο Δημόσιο Σήμα, δίνουν ραντεβού στη Λεωνίδου για την τελευταία πρωτοποριακή παράσταση του Τερζόπουλου στο Άττις, ξενυχτάνε σε after με τέκνο ή trash, κάνουν κυριακάτικη βόλτα στην πλατεία Αυδή, φωτογραφίζουν τη street art του ΙΝΟ, μοιράζονται ιστορίες από συναυλίες στην Tεχνόπολη και, πριν το κλαμπ, παρκάρουν συχνά μπροστά από φτηνούς οίκους ανοχής στην Ιάσωνος και ψηλά στην Αγησιλάου και την Κολωνού.
Με τα όρια να παραμένουν θολά και σαφώς δυσδιάκριτα, το δίδυμο Κεραμεικός-Μεταξουργείο με τα πολλά πρόσωπα είναι για τον Αθηναίο λίγο πολύ το ίδιο, κι ας επιμένουν οι γνώστες ότι η περιοχή του Γκαζιού εκτείνεται σε όρια πολύ συγκεκριμένα, μεταξύ Πειραιώς, Πέτρου Ράλλη, Κωνσταντινουπόλεως και Ιεράς Οδού. Πάντα στο περίπου, εκεί λίγο πολύ δίνονται τώρα τα ραντεβού που γράφουν μια νέα αθηναϊκή ιστορία. Λένε πως η Πειραιώς «ακολουθεί» τα χνάρια των Μακρών Τειχών της αρχαιότητας, εκεί όπου σήμερα είναι ακόμα ορατά τα χνάρια της βιομηχανικής Ελλάδας. Ορόσημα της διαδρομής Πειραιάς-Ομόνοια, τα εργοστάσια του Παυλίδη, του Γκαζιού, της Βιοσώλ, οι μικρές βιοτεχνίες, τα υφαντουργεία και οι μεγάλες βιομηχανικές μονάδες παραγωγής επηρέασαν καθοριστικά τη μετέπειτα εξέλιξη της περιοχής που δεν αναφέρεται ποτέ με ένα όνομα.
Υπάρχει λόγος που σήμερα τα πολυτελή loft είναι μεσοτοιχία με παλιές πολυκατοικίες και που τα σπίτια των Ρομά απέχουν λίγα μέτρα από τις δυνατές μουσικές ή που κάποιοι λατρεύουν τη ζωντάνια και τις επιλογές της πλατείας στο Γκάζι και άλλοι δεν αλλάζουν με τίποτα τα γοητευτικά στέκια του Κεραμεικού-Μεταξουργείου. Οι απαντήσεις βρίσκονται στα ορατά ίχνη του πολεοδομικού σχεδιασμού και της ιστορίας αυτής της παλιάς αθηναϊκής συνοικίας, που παραμένει τόσο διαχρονική, όσο η χαρακτηριστική τούβλινη καμινάδα της.
Παλιοί και νέοι κάτοικοι
Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1850 η πόλωση του αθηναϊκού χάρτη δεν αφορούσε Βορρά και Νότο, ούτε Προάστια και Κέντρο, αλλά Ανατολή και Δύση. Η διοίκηση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους «στεγαζόταν» στα ανατολικά, ειδικά μετά τη διάνοιξη της Αλεξάνδρας ως συνέχεια της Βασιλίσσης Σοφίας, ενώ η παραγωγική δραστηριότητα των ανώτερων και μικρο-αστικών, αγροτο-λαϊκών στρωμάτων συνέβαινε στη δυτική πλευρά της Αθήνας με σημείο αναφοράς την Αιόλου και την Αθηνάς.
Παράλληλα το Μεταξουργείο, το πρώτο εργοστάσιο της χώρας, εγκαταστάθηκε επίσης δυτικά, επιβεβαιώνοντας με τη σειρά του την ύπαρξη αυτού του άτυπου αστικού διαχωρισμού. Ακολουθεί το Εργοστάσιο Φωταερίου στη συμβολή των οδών Πειραιώς και Ερμού, εκεί όπου αναπτύχθηκε στη συνέχεια ο πρόχειρος εργατικός οικισμός του Γκαζοχωρίου.
Μεταξουργείο, Ψυρρή, Γκαζοχώρι και Κολωνός. Αυτές ήταν οι τέσσερις συνοικίες της δυτικής όχθης, με «φτωχές κατοικίες, ταπεινά εκκλησίδια από την Τουρκοκρατία, πληθώρα παραγωγικών δραστηριοτήτων μεταποίησης, βιοτεχνίας και σταδιακά, βιομηχανίας». Σε αυτές τις φτωχογειτονιές του νοτιοδυτικού και δυτικού τμήματος της πόλης, οι εργάτες συνωστίζονταν σε άθλιες κατοικίες, ενώ γρήγορα σημειώθηκε στεγαστικό πρόβλημα στην περιοχή.
Το Γκάζι είχε τη φήμη επικίνδυνης συνοικίας, εστίας ασθενειών και εγκληματικότητας. Οι εργατικές κατοικίες δεν ήταν παρά παλιά, ετοιμόρροπα κτίσματα, με κακές συνθήκες ασφάλειας και υγιεινής, περιζήτητα πάντως στους εργάτες Αθήνας και Πειραιά που αναζητούσαν κατοικία κοντά στα εργοστάσια, εξαιτίας των περιορισμένων διαδρομών και του υπερβολικά υψηλού κομίστρου συγκοινωνίας.
Εργάτες, τεχνίτες, μαγαζάτορες και βιοτέχνες ήταν οι βασικοί κάτοικοι του Γκαζιού, με μοναδική ελίτ, στα τέλη της δεκαετίας του 1950, τους γιατρούς και οδοντιάτρους που ικανοποιούν τις ανάγκες των κατοίκων.
Το 1960 με κρατική πρωτοβουλία ξεκινά η εγκατάσταση της μειονότητας των ελλήνων μουσουλμάνων της Θράκης, δημιουργώντας ένα ιδιαίτερο συνονθύλευμα λαϊκών στρωμάτων, ενώ στα μέσα του ’80 εμφανίζεται νέο κύμα μεταναστών. Το 1982-1983, 95 οικογένειες μουσουλμάνων, περίπου 400 άτομα, ζουν πλέον στην περιοχή του Γκαζοχωρίου.
Το 1984, όταν παύει να λειτουργεί το εργοστάσιο και μεταφέρεται στο Θριάσιο, η περιοχή νεκρώνει, με τους χώρους να μένουν κενοί, ανεκμετάλλευτοι και την αξία των ακινήτων να πέφτει σημαντικά. Αρκετοί από τους πρώην εργάτες μετακινούνται σε άλλες περιοχές και «παραχωρούν» τη θέση τους σε οικονομικούς μετανάστες που έλκονται από τα χαμηλά ενοίκια και τις δυνατότητες εργασίες στην περιοχή και πέριξ.
Το 1983-1984 κηρύσσεται πρώτα αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για το Γκάζι και αμέσως μετά αρχίζουν οι επεμβάσεις σε επιμέρους κτίρια του συγκροτήματος προκειμένου να μετατραπεί στη γνωστή σήμερα «Τεχνόπολη» που λειτουργεί για πρώτη φορά το 1999, ενώ εγκαθίσταται εκεί και ο δημοτικός ραδιοφωνικός σταθμός «Αθήνα 9,84».
Από τότε και ιδιαίτερα μετά το 2004, σήμα κατατεθέν δεν είναι πια τα εργοστάσια, αλλά οι χώροι αναψυχής, που δεν αποκλείεται να στεγάζονται σε πρώην βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Οι τιμές των ακινήτων ανεβαίνουν, σταδιακά εκδιώκονται ομάδες πληθυσμού, όπως οι Έλληνες Μουσουλμάνοι ή Ρομά. Με κίνητρο τα χαμηλό ενοίκιο και το γενικότερο ρεύμα αποκέντρωσης των εγκαταστάσεων αναψυχής προς τις «υποβαθμισμένες» ζώνες της πόλης, όσοι επιχειρηματίες πήραν το ρίσκο, άρχισαν να καταφθάνουν στο Γκάζι ανοίγοντας κυρίως «ξενυχτάδικα», παραταγμένα εκατέρωθεν της Ιεράς Οδού, μαζί με εστιατόρια και θέατρα.
Από το 1990 και μετά συρρέουν στην περιοχή μποέμ, εναλλακτικοί καλλιτέχνες, ζωγράφοι, συγγραφείς και γενικά άνθρωποι της τέχνης. Κόσμος από τα εύπορα στρώματα της Αθήνας που αναζητά ένα διαφορετικό, μη κοσμικό στέκι και κατηγορίες ανθρώπων που αποφεύγουν την μαζικότητα. Το Μεταξουργείο και οι δρόμοι πίσω από την Ιερά Οδό προσφέρουν πια περισσότερες επιλογές εναλλακτικής διασκέδασης σε σχέση με το πολύβουο Γκάζι που τα τελευταία χρόνια έγινε σίγουρα πιο μαζικό όσον αφορά τη διασκέδαση, παρόλο που παλαιότερα συγκέντρωνε κυρίως χώρους πολιτισμού και ψυχαγωγίας που σε πρώτη φάση είχαν περιορισμένο κοινό.
Σε αυτή την αλλαγή συνέβαλε καθοριστικά η άφιξη του μετρό το 2007 με τη στάση «Κεραμεικός» στην πλατεία Γκαζιού, αφού η ευκολότερη πρόσβαση άλλαξε σε μεγάλο βαθμό το τοπίο.
Χθες και σήμερα
Γκαζοχώρι, 1857 Στη συμβολή περίπου Ιεράς Οδού και Πειραιώς εγκαταστάθηκε τότε το εργοστάσιο Φωταερίου, που ολοκληρώνεται έναν αιώνα μετά. Το 1957, στο ίδιο σημείο λειτουργούσε και η Λαχαναγορά πριν μεταφερθεί στου Ρέντη. Έτσι αναπτύσσεται σταδιακά ένας αυθαίρετος συνοικισμός που ονομάζεται Γκαζοχώρι. Η περιοχή συγκεντρώνει από νωρίς εμπορικές και βιοτεχνικές δραστηριότητες, εξαιτίας μάλλον της εγγύτητας στην οδό Πειραιώς.
1885 Άρθρο σε εφημερίδα της εποχής περιγράφει την επιδημία που ξέσπασε στους κατοίκους, καθώς η οικονομική εξαθλίωση συνοδευόταν από ανίατες αρρώστιες, όπως φυματίωση.
1889 Στην πρώτη δημογραφική καταγραφή στις «Παράγκες», αλλιώς Γκαζοχώρι, καταγράφηκαν μόλις 10 κάτοικοι – 8 άρρενες και 2 θήλεις.
1908 Όταν έγινε η πρώτη διαίρεση της Αθήνας σε συνοικίες, η πλειονότητα των δρόμων του Γκαζοζωρίου δεν έφεραν καν επίσημα ονόματα.
1939 Στην περιοχή καταγράφονται 4 δημοτικά σχολεία και μια επαγγελματική Σχολή, μάλλον αυτή της Εφαρμογής Μηχανικού Ρουφ, ενώ υπάρχουν 3 από τα 6 σανοπωλεία επί της Πειραιώς, τα οποία υπήρχαν το 1910, σύμφωνα με τον Οδηγό της Ελλάδος του Ν.ΙΓΓΛΕΣΗ, του 1910.
1970 Η εκβιομηχάνιση της Αθήνας αρχίζει και ο Γκαζοχώρι πρωταγωνιστεί. Το βιομηχανικό τοπίο παρέμενε, ωστόσο, αποκεντρωμένο, καθώς το 1870 υπήρχαν μόνο 3 εργοστάσια στην Αθήνα –το Μεταξουργείο (Δουρούτη), το Τυπογραφείο και το Εργοστάσιο Αεριόφωτος– και 20 στον Πειραιά.
*Τα ιστορικά στοιχεία αποτελούν αποσπάσματα από την πολύ ενδιαφέρουσα και ενδελεχή Πολεοδομική Ανάλυση της περιοχής του Γκαζιού, την οποία εκπόνησαν οι φοιτητές της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, Δημάκη Ιωάννα, Παπαϊωάννου Ισμήνη και Σιούτης Θοδωρής το ακαδημαϊκό έτος 2015-2016 στο πλαίσιο του μαθήματος Πολεοδομία Ι, με επιβλέποντες διδάσκοντες τους Μπελαβίλα Νίκο και Πρέντου Πολίνα. Μπορείτε να δείτε τη δουλειά τους εδώ.
Saorsa Athens
Φρέσκο αέρα στη γειτονιά του Κεραμεικού φέρνει το Saorsa Athens, που προφέρεται «σέρσα» και σημαίνει ελευθερία στα σκοτσέζικα. Για τις συστάσεις, το Saorsa είναι ένα all day café bar, που στεγάζεται σε ένα παλιό αθηναϊκό σπίτι του 1852 παρακαλώ, πλήρως ανακαινισμένο, με μια μεγάλη πανέμορφη εσωτερική αυλή που θα αγαπήσεις. Σε αυτή την αυλή θα έρθεις από νωρίς για καφέ και κουβέντα στα ήσυχα (μπορείς να δοκιμάσεις και τα καλοφτιαγμένα σνακ, όπως τορτίγιες, σαλάτες, διάφορα σάντουιτς, ποικιλίες τυριών και αλλαντικών κ.λπ.), ενώ όσο περνάει η ώρα το Saorsa αλλάζει διάθεση και γίνεται μπαράκι, με soul, jazz, funk, trip hop και άλλες ωραίες μουσικές. Ελευθερία λοιπόν, από ένα χώρο με πολύ γούστο και αγάπη στις τέχνες, που φιλοξενεί εναλλασσόμενους djs και από το επόμενο διάστημα διάφορα events, όπως συναυλίες, εκθέσεις και άλλα. Μπορείτε να ενημερώνεστε από το Facebook. Γιατράκου 2, 2105235960, Fb: saorsaathens, Instagram: saorsaathens
Mentaleaty
Εδώ θα φας μερικά από τα καλύτερα noodles της πόλης. Μη μείνεις μόνο σε αυτά όμως! Το μενού είναι πλούσιο και χορταστικό, με περισσότερα από 30 πιάτα της Ασιατικής κουζίνας, μαγειρεμένα με τα πιο φρέσκα και θρεπτικά υλικά. Δοκίμασε τη Μαλαισιανή Λέμακ Λάξα με κάρυ (να πάθεις πλάκα), το κοτόπουλο (ή μοσχάρι) Σατάι, το τηγανητό ρύζι Σανγκάι και φυσικά το τρομερό Λοβ Γουάν Τον. Από γλυκά, εκτός από το all time classic τηγανητό παγωτό με ξηρούς καρπούς, ανακάλυψε το ολοκαίνουργιο Choco Rolls (ρολά με σοκολάτα και τυρί κρέμα!) και τα ά-παι-χτα παγωτορολά της Chocotopia με βιολογικό κατσικίσιο γάλα, ελληνικό μέλι ανθέων και βανίλια Μαδαγασκάρης. Η πραγματική ψυχή του Mentaleaty, όμως, είναι οι άνθρωποί του, καθώς το εστιατόριο είναι ακόμα μία δράση του Κοινωνικού Συνεταιρισμού «Αθηνά-Ελπίς», που παρέχει ίσες ευκαιρίες απασχόλησης σε άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Μ. Αλεξάνδρου 114-118, 2130405430, Fb: Mentaleaty
Εξωστρεφής στον Κεραμεικό
Ο μερακλής (όνομα και πράγμα) Εξωστρεφής του Στρέφη πήρε μαζί του όλες τις καλές του συνήθειες (και) στο νέο του στέκι στον Κεραμεικό. Για όσους δεν γνωρίζουν, ο Εξωστρεφής είναι η επιτομή του παρεΐστικου μεζεδοπωλείου. Τίμιος σε όλα του, με live αγαπημένες ελληνικές μουσικές και καλή κουζίνα που σέβεται την ελληνική παράδοση. Ορεκτικά και πιάτα από πρώτες ύλες που έρχονται από μικρούς Έλληνες παραγωγούς, όπως το απάκι, οι πανσέτες και το μέλι από την Κρήτη, παρομοίως και το κρασί, οι ρακές και τα τσίπουρα, χύμα ή σε συσκευασία, για μέρες και νύχτες γλεντιού. Τις Δευτέρες ξεκουράζεται, τις άλλες μέρες ζωντανή μουσική από τις 9.30 το βράδυ, Κυριακές και μεσημέρι και βράδυ. Πλαταιών 36, 2103411615, fb: ExostrefisKerameikos
Το αυγό του Κόκκορα
Στεγάζεται σε ένα υπέροχο νεοκλασικό κτίριο, αλλά για τις ηλιόλουστες μέρες έχει και τραπεζάκια πάνω στην πλατεία Αυδή, το spot του Μεταξουργείου. Η κουζίνα του εστιατορίου λειτουργεί καθημερινά από τις 12 το μεσημέρι έως τη 1 το βράδυ και είναι διάσημη για τα πεντανόστιμα μαγειρευτά του, τα ασυναγώνιστα σμυρνέικα σουτζουκάκια, το πικάντικο μοσχαράκι και φυσικά τον κόκορα με μακαρούνες. Θα βρείτε και μεγάλη ποικιλία σε πιάτα της ώρας, ενώ αν είστε πολλά άτομα αξίζει να πάρετε τον Νταβά της Παρέας, μια μεγάλη ποικιλία ψητών που σερβίρεται με ολόφρεσκες πατάτες. Extra tip: Παραμονή Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς ρεβεγιόν με ζωντανή μουσική. Λεωνίδου 46 & Μυλλέρου 23, 2177050103, www.toavgotoukokkora.gr
Η αυλή του Πέτρου
Η φιλόξενη Αυλή του Πέτρου είναι το δίχως άλλο ένας από τους κατεξοχήν γευστικούς προορισμούς της γειτονιάς. Στη ζεστή αυλή-κήπο, που βλέπει στον όμορφο πεζόδρομο της Μυκηνών, ο εξυπηρετικότατος Θόδωρος θα σας σερβίρει τις φανταστικές σούπες που φτιάχνει η Λιλύ, τα vegan και τα πεντανόστιμα μαγειρευτά της Μαίρης, τις σχάρες και τα ρουμάνικα πιάτα του Πέτρου – γιατί ο καθένας εδώ έχει τη σπεσιαλιτέ του. Κι ένα παράθυρο για τους πιο βιαστικούς, με street food που επιμελείται ο Γιώργος, με τα καλύτερα φαλάφελ της πόλης, αλλά και μπουρίτος, λαχματζούν και σουβλάκια με φιλέτο κοτόπουλο. Όλα αυτά τα ωραία καθημερινά έως τις 3 τη νύχτα, Παρασκευές και Σάββατα έως τις 5. Λεωνίδου 86 & Πλαταιών, 2103423886, avlitoupetrou.olympicbiz.com, fb: Falafel.Petros
14°
