Βιοποικιλότητα: Bάζουμε φωτιά στη βιβλιοθήκη με τα μυστικά της ζωής

Είναι όλη η ποικιλία της ζωής στη Γη, σε όλες τις μορφές της και σε όλες τις αλληλεπιδράσεις της. Κάθε ένα από τα εκατομμύρια των ειδών είναι μοναδικό, ένα φυσικό έργο τέχνης που δεν μπορεί να ξαναδημιουργηθεί όταν χαθεί. Η βιοποικιλότητα είναι το πιο περίπλοκο χαρακτηριστικό του πλανήτη μας αλλά και το πιο ζωτικό. «Κάθε ανώτερος οργανισμός είναι πλουσιότερος σε πληροφορίες από ένα πίνακα του Καραβάτζιο ή μια συμφωνία του Μπαχ», έγραφε στην εμβληματική εργασία του 1985 ο καθηγητής Edward O’ Wilson, ο «πατέρας της βιοποικιλότητας». Σε αυτή την εργασία ακούστηκε για πρώτη φορά ο όρος και ήταν μια σύντμηση για τη «βιολογική ποικιλομορφία». Όπως λέει και ο David Macdonald, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, «χωρίς τη βιοποικιλότητα, δεν υπάρχει μέλλον για την ανθρωπότητα». Η βιοποικιλότητα αποτελείται από διάφορα επίπεδα, αρχίζοντας από τα γονίδια, τα μεμονωμένα είδη, τις κοινότητες διαφορετικών πλασμάτων και φτάνοντας τελικά σε ολόκληρα οικοσυστήματα, όπως δάση ή κοραλλιογενείς υφάλους, όπου η ζωή αλληλεπιδρά με το φυσικό περιβάλλον.

Αυτές οι μυριάδες αλληλεπιδράσεις είναι που έχουν κάνει τον πλανήτη μας κατοικήσιμο για δισεκατομμύρια χρόνια. Με μια πιο φιλοσοφική ματιά η βιοποικιλότητα αντιπροσωπεύει τη γνώση που αποκτάται από τα εξελισσόμενα είδη για εκατομμύρια χρόνια, και μέσω των πολύ διαφορετικών περιβαλλοντικών συνθηκών που γνώρισε η Γη, σχετικά με το πως επιτυγχάνεται η ζωή. Αν το δεις έτσι, προειδοποιούν οι επιστήμονες, η ανθρωπότητα αυτή τη στιγμή βάζει φωτιά στη βιβλιοθήκη φυλάμε το μυστικό της ζωής.

Και πόσο μεγάλη είναι αυτή η βιβλιοθήκη; Τεράστια. Περίπου 1,7 εκατομμύρια είδη ζώων, φυτών και μυκήτων έχουν ήδη καταγραφεί, αλλά είναι πιθανό να είναι 9 εκατομμύρια και ενδεχομένως να φτάνουν και τα 100 εκατομμύρια. Η καρδιά της βιοποικιλότητας βρίσκεται στους τροπικούς που είναι «τίγκα» στα είδη. Σε 150 στρέμματα δάσους στο Βόρνεο, για παράδειγμα, υπάρχουν 700 είδη δέντρων όσα και στο σύνολο της Βόρειας Αμερικής.

Πρόσφατες μελέτες που εξετάζουν την ποικιλομορφία σε γενετικό επίπεδο έχουν δείξει ότι αρκετά πλάσματα που θεωρούσαμε ότι ανήκουν σε ένα και μόνο είδος σε ορισμένες περιπτώσεις ανήκουν σε δεκάδες. Αν προσθέσουμε τα βακτήρια και τους ιούς ο αριθμός των διακριτών οργανισμών μπορεί να φτάνει τα δισεκατομμύρια. Μια κουταλιά χώματος από το έδαφος - που μας παρέχει το 90% όλων των τροφίμων - περιέχει από 10.000 ως 50.000 διαφορετικούς τύπους βακτηρίων. Η μεγάλη ανησυχία είναι ότι πολλά είδη χάνονται πριν καν τα ανακαλύψουμε και καταλάβουμε το ρόλο που διαδραματίζουν στον κύκλο της ζωής.

Για τους περισσότερους από εμάς που ζούμε σε πόλεις, η άγρια φύση είναι ένα αξιοθέατο στην τηλεόραση. Αλλά η πραγματικότητα είναι ότι ο αέρας που αναπνέουμε, το νερό που πίνουμε και το φαγητό που τρώμε τελικά στηρίζονται στη βιοποικιλότητα. Μερικά παραδείγματα είναι προφανή, χωρίς τα φυτά δεν θα υπήρχε οξυγόνο και χωρίς μέλισσες να επικονιάσουν δεν θα υπήρχαν καρποί.

Άλλα είναι λιγότερο προφανή, οι κοραλλιογενείς ύφαλοι και τα μαγκρόβια δάση παρέχουν ανεκτίμητη προστασία από τους κυκλώνες και τα τσουνάμι για όσους ζουν στις ακτές ενώ τα δέντρα απορροφούν την ατμοσφαιρική ρύπανση στις αστικές περιοχές. Άλλα παραδείγματα είναι εντελώς παράξενα, οι τροπικές χελώνες φαινομενικά δεν έχουν να προσφέρουν πολλά στη διατήρηση ενός σταθερού κλίματος. Αλλά τα πυκνά δάση με φυλλοβόλα δέντρα που είναι πολύ αποτελεσματικά στην απομάκρυνση του διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα δημιουργούνται από τους σπόρους που διασκορπίζονται από τα φρούτα που τρώνε αυτές οι χελώνες. Όταν οι επιστήμονες εξερευνούν κάθε οικοσύστημα, βρίσκουν αμέτρητες τέτοιες αλληλεπιδράσεις, εκλεπτυσμένες από εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης. Αυτές παράγουν ένα εξαιρετικά ισορροπημένο και υγιές σύστημα το οποίο συμβάλλει σε έναν υγιή και βιώσιμο πλανήτη.

Η ζωή στη Γη υπέστη 5 μαζικές εξαφανίσεις της βιοποικιλότητας στη μακρά ιστορία της, που προκλήθηκαν από μαζικές ηφαιστειακές εκρήξεις, μεγάλες εποχές παγετώνων, μετεωρίτες και σύγκρουση των ηπείρων. Αρκετοί επιστήμονες πιστεύουν ότι έχει ήδη ξεκινήσει μια 6η μαζική εξαφάνιση. Αυτή είναι πολύ διαφορετική γιατί δεν προκαλείται από γεωλογικές αλλαγές ή τη φυσική αλλαγή του κλίματος αλλά από ένα και μόνο είδος -τους ανθρώπους.

Ο ρυθμός εξαφάνισης των ειδών θεωρείται πλέον ότι είναι περίπου 1.000 φορές υψηλότερος από ότι πριν κυριαρχήσει ο άνθρωπος στον πλανήτη. Μπορεί να είναι ακόμη ταχύτερος και από τις απώλειες μετά από τον τεράστιο μετεωρίτη που είχε εξαφανίσει τους δεινόσαυρους πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια. Οι άνθρωποι και τα ζώα που εκτρέφουν καταναλώνουν το 25-40% της συνολικής «πρωτογενούς παραγωγής» του πλανήτη, δηλαδή της ενέργειας που συλλέγεται από τα φυτά από τα οποία εξαρτάται όλη η βιοποικιλότητα. Σύμφωνα με μια εκτίμηση, το 97% των σπονδυλωτών χερσαίων ζώων παγκοσμίως είναι είτε άνθρωποι είτε τα εξημερωμένα από εμάς ζώα και μόλις το 3% είναι άγρια. Μια άλλη συνέπεια αυτής της κυριαρχίας είναι ότι ο άνθρωπος έχει πάρει στα χέρια του την εξέλιξη των ειδών σε πολλές περιπτώσεις, από την εξημέρωση των καλλιεργειών και των ζώων μέχρι τη γενετική τροποποίηση τους. Επιπλέον το περίπλοκο παζλ της ζωής, που φτιαχνόταν για εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια, έχει αρχίσει να διαλύεται τα τελευταία 10.000 χρόνια από τους ανθρώπους που μετακινούν είδη από τη μια γωνιά της Γης στην άλλη. Αυτό μπορεί να καταστρέψει οικοσυστήματα που δεν έχουν αναπτύξει τις κατάλληλες άμυνες.

Ωστόσο, δεν συμφωνούν όλοι οι επιστήμονες ότι έχει αρχίσει η 6η μαζική εξαφάνιση και υπάρχει πολύς δρόμος για να φτάσουμε πριν φτάσουμε στην καταστροφή που κορυφώθηκε πριν από 252 χρόνια, το Great Dying. Τότε μέχρι και το 96% όλων των θαλάσσιων ειδών και περισσότερα από τα δύο τρίτα των χερσαίων ειδών είχαν εξαφανιστεί. Σε αυτό που συμφωνούν όλοι οι ερευνητές είναι ότι οι σημερινές απώλειες βιοποικιλότητας δείχνουν ότι έχουμε πάρει λάθος δρόμο και ξαναπηγαίνουμε προς τα εκεί.

 

Και τι πρέπει να κάνουμε; Να δώσουμε στη φύση το χώρο και την προστασία που χρειάζεται. Το να κάνεις τα ζωντανά ζώα να είναι πιο πολύτιμα από τα νεκρά είναι το κλειδί. Μπορούμε όλοι να βοηθήσουμε. Τα περισσότερες άγρια ζώα εξαφανίζονται από εκτάσεις που χρησιμοποιούνται για βοοειδή, σόγια, φοινικέλαιο, ξυλεία και δέρμα. Οι περισσότεροι από εμάς καταναλώνουμε αυτά τα προϊόντα κάθε μέρα, με το φοινικέλαιο να βρίσκεται σε πολλά τρόφιμα και προϊόντα περιποίησης. Η επιλογή μόνο βιώσιμων επιλογών βοηθάει, όπως και η κατανάλωση λιγότερου κρέατος, ιδιαίτερα του βοείου, το οποίο έχει τεράστιο περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Μπορούμε επίσης να επισημαίνουμε συνεχώς την αξία της βιοποικιλότητας τονίζοντας την οικονομική αξία των υπηρεσιών του οικοσυστήματος που παρέχονται ως “φυσικό κεφάλαιο”. Οι υπηρεσίες που παρέχονται από τα οικοσυστήματα υπολογίζονται σε τρισεκατομμύρια δολάρια - σε ποσό τουλάχιστον διπλάσιο του παγκόσμιου ΑΕΠ. Η απώλεια της βιοποικιλότητας μόνο στην Ευρώπη κοστίζει περίπου 3% του ΑΕΠ ή 450 εκατ. ευρώ ετησίως. Τα τελευταία 20 χρόνια, η Νέα Υόρκη έχει δαπανήσει 2 δισεκατομμύρια δολάρια για την προστασία της φυσικής λεκάνης απορροής που παρέχει στην πόλη καθαρό νερό. Έχει δουλέψει τόσο καλά που το 90% του νερού δεν χρειάζεται περαιτέρω φιλτράρισμα. Αν αντί αυτού προχωρούσε σε κατασκευή μιας μονάδας επεξεργασίας του νερού αυτό θα κόστιζε 10 δισεκατομμύρια δολάρια.

Με πληροφορίες από Guardian.