«Σίγουρα άργησα να συνειδητοποιήσω ότι όντως τα καταφέραμε» λέει η Πένυ. «Όταν τελικά τελειώσαμε και μετά από δυο μέρες ήμουν σπίτι μου με τους γονείς μου, νόμιζα ότι θα ξυπνούσα και θα αγόραζα τους καθιερωμένους λουκουμάδες από τη Σαρίφα πριν πάω στο site για δουλειά. Ο πρώτος καιρός της επιστροφής ήταν αρκετά δύσκολος. Μου έλειπε η ζωή, η καθημερινότητα, οι φίλοι που κάναμε, τα παιδιά. Τώρα, έξι μήνες μετά, σίγουρα λησμονώ πολλά πράγματα, αλλά τα συναισθήματα ικανοποίησης και χαράς που καταφέραμε και χτίσαμε την αίθουσα κερδίζουν. Ανακαλώ στο μυαλό μου όλα εκείνα τα παιδιά που μου έλεγαν ότι περίμεναν να ολοκληρωθεί η αίθουσα και να είναι τα πρώτα που θα έκαναν μάθημα εκεί. Πρόκειται για παιδιά που προσπαθούσαν να ξεφύγουν από τη φτώχια και ήταν πρόθυμα να μάθουν μια οποιαδήποτε τέχνη για να μπορέσουν να δουλέψουν».
Πριν από περίπου ένα χρόνο, η Πένυ Στεργιοπούλου και η Λήδα Λιούπη ετοίμαζαν πυρετωδώς το ταξίδι τους στο Sang, ένα μικρό αγροτικό χωριό λίγο νοτιότερα του κέντρου της Γκάνα. Μιλούσαν με ενθουσιασμό και ανυπομονησία για το επερχόμενο ταξίδι τους και τη διάκρισή τους στο διαγωνισμό αρχιτεκτονικής της ΝΚΑ Foundation για την κατασκευή μιας σχολικής αίθουσας στην αγροτική κοινότητα του Sang.
Διαβάστε την παλιότερη συνέντευξή τους στην Athens Voice.
Η πρότασή τους για την ανέγερση της σχολικής αίθουσας διακρίθηκε ανάμεσα σε 130 συμμετοχές και σίγουρα είναι πολύ συγκινητικό να βλέπουν σήμερα την ιδέα τους ολοκληρωμένη. Αυτή την περίοδο η αίθουσα επιπλώνεται και θα λειτουργήσει από το νεο σχολικό έτος. Εκεί θα μπανοβγαίνουν οι μικροί μαθητές που θα έχουν τη δυνατότητα να εκπαιδεύονται σε κατάλληλες συνθήκες και εγκαταστάσεις, χάρη στη δουλειά της Πένυς και της Λήδας, που εργάστηκαν εκεί για τρεις μήνες το περασμένο καλοκαίρι, σε συνεργασία με συμφοιτητές και συναδέλφους εθελοντές, αλλά και τη βοήθεια μεγάλου μέρους της τοπικής κοινότητας.
Μιλώντας ξανά για όσα έζησαν σε αυτή τη διαδρομή, οι δυο τους αναπολούν την εμπειρία της διαμονής τους στο μικρό χωριό της Αφρικής, τη χαρά της συνεργασία, της δημιουργίας και της υλοποίησης της ιδέας τους. Μοιράζονται μαζί μας αναμνήσεις και φωτογραφίες, αλλά και την απόφασή τους να ασχοληθούν στο μέλλον με αντίστοιχα έργα. Γι' αυτό το σκοπό ίδρυσαν μάλιστα την «Allelo» μια ομάδα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα με δράσεις που εντάσσονται στο πλαίσιο της κοινωνικής αρχιτεκτονικής. Άλλωστε «Allelo» (αλλήλο-, αρχ. Ελληνικά ἀλλήλων [allḗlōn]) θα πει «ο ένας για τον άλλο» και βασίζεται στην αμοιβαία σύμπραξη και συνεργασία για την επίτευξη ενός σκοπού.
Λήδα: Η καθημερινότητα που είχα εκεί επί 3,5 μήνες. Οι χαρούμενοι άνθρωποι, τα παιδιά, η φύση, η ομάδα των εθελοντών, το χτίσιμο και φυσικά, η σχολική αίθουσα ολοκληρωμένη. Φέρνω συχνά στο νου μου το παιχνίδι με τα παιδιά, τα έντονα χρώματα, την απίστευτη φύση της σαβάνας και τις αστείες στιγμές στο εργοτάξιο.
Πένυ: Προσπαθώ να σκεφτώ αλλά δεν μπορώ να διαλέξω. Νομίζω πρόκειται για μια συνολική εμπειρία που συγκροτείται από εξίσου έντονες αναμνήσεις, με τους ανθρώπους που συναναστρεφόμασταν καθημερινά, το ανοίκειο τοπίο της Σαβάνας που μας περιτριγύριζε, τα παιδιά που έτρεχαν από πίσω μας, τις κατσίκες που κάθονταν ώρες ακίνητες δίπλα από τα σπίτια. Ίσως οι πιο δυνατές αναμνήσεις είναι οι πρώτες μέρες της διαμονή μας στο χωριό.
Οι αντιδράσεις των ντόπιων απέναντι μας ήταν αρκετά έντονες αφού οι περισσότεροι είχαν δει λευκούς μόνο στην τηλεόραση. Mας κοιτούσαν περίεργα, γελούσαν ή μας φοβόντουσαν και μας παρατηρούσαν από απόσταση. Όπως για εμάς είναι ένας άλλος κόσμος η Αφρική, έτσι και για αυτούς, αντιπροσωπεύουμε έναν διαφορετικό κόσμο που με τη βοήθεια των ΜΜΕ, κάπως τον έχουν φανταστεί αλλά παράλληλα τους είναι και απόκοσμος.
Αν μπορούσα να πω μία λέξη μόνο για τις εικόνες που έρχονται συχνότερα στο μυαλό μου από αυτή την εμπειρία, θα ήταν χρώματα. Το απίστευτο πράσινο της φύσης με τον ατέλειωτο ορίζοντα του ουρανού πρόσφεραν μαγικούς συνδυασμούς χρωμάτων την ώρα που ο ήλιος έδυε ή λίγο πριν ξεκινήσει η καταιγίδα, στον ουρανό, με τα πολλά επίπεδα σύννεφων, σχηματίζονταν μοναδικά χρώματα. Αλλά και τα ρούχα των γυναικών. Πολύ διαφορετικά από εκείνα που έχουμε συνηθίσει στο δυτικό κόσμο. Υφάσματα με πολύχρωμα μοτίβα, ραμμένα είτε ως φορέματα είτε ως σύνολο φούστας-μπλούζας και πάντα συνδυασμένα με την μαντίλα στο κεφάλι. Βέβαια και οι φωνές και τα γέλια των παιδιών που ήταν παντού είναι μία από τις εικόνες που δεν ξεχνιούνται. Υπήρχαν παιδάκια που επισκέπτονταν το σχολείο κάθε μέρα και κάπως έτσι δεθήκαμε πολύ μαζί τους. Μια άλλη εικόνα που είναι επίσης ασυνήθιστη για τα δυτικά δεδομένα είναι τα κατσίκια και οι κότες. Τις βλέπαμε παντού και ήταν τόσες σε αριθμό που ειδικά στους δρόμους, σχεδόν είχαν προτεραιότητα.
Πώς σας υποδέχτηκαν οι κάτοικοι του χωριού και πώς ήταν η συμβίωση μαζί τους;
Μας υποδέχτηκαν με πολύ μεγάλη χαρά εκτός από κάποια πολύ μικρά μωρά που δεν είχαν ξαναδεί λευκό άνθρωπο, τρόμαζαν πολύ όταν μας έβλεπαν κι έκλαιγαν. Κατά τ’ άλλα οι άνθρωποι της κοινότητας ήταν πολύ θερμοί και χαμογελαστοί, μας φιλοξένησαν, μας περιποιήθηκαν και η συμβίωση μαζί τους ήταν μια μοναδική και αξέχαστη εμπειρία.
Γενικά καθ’ όλη την διάρκεια του χτισίματος οι άνθρωποι της κοινότητας έδειχναν ενδιαφέρον. Συχνά επισκέπτονταν τον χώρο και παρατηρούσαν τι κάναμε, ρωτούσαν και μερικοί από αυτούς μάλιστα βοηθούσανστην κατασκευή όπως μπορούσαν. Όταν η αίθουσα ολοκληρώθηκε η παρουσία τους έγινε πιο έντονη, ενώ τα παιδάκια έπαιζαν στο κτίριο όλη μέρα. Υπήρχε μία περιέργεια και ένας ενθουσιασμός στο βλέμμα τους.
Η Λήδα και η Πένυ
Πώς ήταν ένα τυπικό 24ωρο τις μέρες που περάσατε στη Sang κοινότητα της Βόρειας Γκάνα;
Η καθημερινότητά μας στη Sang κοινότητα ήταν ίδια σχεδόν κάθε μέρα, με εξαίρεση μόνο κάποια σαββατοκύριακα που κάναμε εκδρομές σε κοντινούς προορισμούς. Ένα τυπικό 24ωρο ξεκινούσε αρκετά νωρίς το πρωί, κατά τις 6.30. Δύο-τρεις εθελοντές πήγαιναν να πάρουν το πρωινό από τη γυναίκα που φρόντιζε για το φαγητό μας, ενώ η υπόλοιπη ομάδα πηγαίναμε στο χώρο όπου χτίζαμε τη σχολική αίθουσα. Αφού τρώγαμε, ξεκινούσαμε τη δουλειά, πρώτα βγάζαμε τα εργαλεία από την αποθήκη και έπειτα κατά ομάδες αναλαμβάναμε τις δουλειές, κάποιοι στο γέμισμα μπουκαλιών, άλλοι στο μάζεμα γης, άλλοι στο κοσκίνισμα της γης και άλλες δουλείες που προέκυπταν ανάλογα με τη φάση της κατασκευής. Κατά τη μια, ερχόταν το μεσημεριανό φαγητό, ώρα διαλείμματος και ξεκούρασης που διαρκούσε περίπου 1 ώρα και μετά πάλι στο χτίσιμο μέχρι τις 5. Κάποιες φορές φεύγαμε με το όχημά μας (μηχανή με καρότσα για να χωράμε σχεδόν όλοι) κι άλλες με τα πόδια για να απολαύσουμε την διαδρομή και το ηλιοβασίλεμα, ή παίζαμε ποδόσφαιρο και επιστρέφαμε στους ξενώνες γύρω στις 8 και κάπως έτσι τελείωνε μία μέρα στο Σανγκ.
Κάτι πολύ αστείο που συνέβαινε συχνά ήταν οι τεράστιες τροπικές καταιγίδες από το πουθενά εκεί που χτίζαμε αμέριμνοι στον ήλιο. Ακολουθούσε πανικός καθώς όλοι τρέχαμε να μαζέψουμε τα πράγματά μας, να σκεπάσουμε τμήματα της κατασκευής ώστε να μην καταστραφούν . Μαζί μας έτρεχαν παιδιά, κατσίκες, κότες…
Υπήρξαν και προκλήσεις ή απρόοπτα που δυσκόλεψαν το έργο σας;
Φυσικά και υπήρξαν αναποδιές και μάλιστα αποτελούσαν και μέρος της καθημερινότητας κατά τη διάρκεια του workshop στη Γκάνα. Η έλλειψη υποδομών και οργάνωσης, οι καιρικές συνθήκες, οι αρρώστιες και η δυσκολία στη συνεννόηση με τους ντόπιους ήταν κάποιοι από τους παράγοντες που δυσχέραιναν την ομαλή εξέλιξη του έργου. Οπότε κάποια πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά από αυτό που είχαμε φανταστεί και σχεδιάσει. Παρόλα αυτά με την βοήθεια της ομάδας των εθελοντών βρίσκαμε τρόπους και προσαρμοζόμασταν στις διαφορετικές συνθήκες με αποτέλεσμα να ολοκληρωθεί η αίθουσα όπως την είχαμε φανταστεί.
Μια από τις πιο συχνές δυσκολίες που αντιμετωπίζαμε ήταν οι καιρικές συνθήκες. Η Γκάνα ανήκει στην τροπική ζώνη, έτσι για τέσσερις μήνες το χρόνο επικρατούν βροχοπτώσεις και καταιγίδες. Τότε το τοπίο χαρακτηρίζεται από την πλούσια και πυκνή βλάστηση (Rainy Season), ενώ τους υπόλοιπους, ξηρασία, όπου το τοπίο αλλάζει ολοκληρωτικά αφού το πράσινο εξαφανίζεται και δίνει τη θέση του στην εικόνα της ξερής σαβάνας (Dry season). Το workshop έγινε σε περίοδο βροχοπτώσεων που σημαίνει ότι η βροχή μας δρόσιζε κάθε 3-4 μέρες παράλληλα όμως παρεμπόδιζε και τη δουλειά που έπρεπε να γίνει. Το πρόβλημα βέβαια δεν αφορούσε μόνο τις ώρες δουλείας που χάναμε λόγω βροχής αλλά πολλές φορές ερχόμασταν αντιμέτωποι με τις επιπτώσεις της. Κεραυνοί κατέστρεφαν κολώνες ηλεκτροδότησης με αποτέλεσμα να περνούσε ολόκληρη μέρα χωρίς ρεύμα, οι μετακινήσεις δυσχεραίνονταν σε μια μεγάλη καταιγίδα και γενικά όπως αντιλαμβάνεσαι ότι σε όλα υπήρχε μια δυσλειτουργία και καθυστέρηση.
Θεωρείτε σημαντική την επαφή ανθρώπων από δυτικές κοινωνίες με κοινότητες της Αφρικής, προκειμένου να γίνονται κατανοητές οι πολιτισμικές διαφορές και οι ανάγκες των περιοχών αυτών;
Ναι, η προσωπική εμπειρία μας έδειξε ότι είναι σημαντική αυτή η επαφή όχι μόνο για να γίνονται κατανοητές οι διαφορές και οι ανάγκες των κοινοτήτων σε αυτές τις περιοχές αλλά και για να επαναπροσδιορίζουμε κι εμείς τι εννοούμε όταν λέμε «ο πολιτισμός μας» και ποιες είναι πραγματικά οι ανάγκες μας.
Τα σχέδιά σας για το μέλλον;
Λήδα: Με ενδιαφέρει να ασχοληθώ με αντίστοιχα έργα, όχι απαραίτητα μόνο στην Αφρική αλλά και στην Ελλάδα και όπου υπάρχει ανάγκη. Ήδη έχουμε ξεκινήσει ένα νέο project στην Θεσσαλονίκη. Έχουμε αποφασίσει με την Πένυ να συνεχίσουμε αυτή την κατεύθυνση μέσω της «Allelo», μια ομάδα με μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα που ασχολείται με την κοινωνική αρχιτεκτονική. «Allelo» (αλλήλο-, αρχ. Ελληνικά ἀλλήλων [allḗlōn]) σημαίνει «ο ένας για τον άλλον» και βασίζεται στην αμοιβαία σύμπραξη και συνεργασία για την επίτευξη ενός σκοπού.
Πένυ: Μετά την επιστροφή μου από την Γκάνα χρειάστηκε να περάσει κάποιο χρονικό διάστημα για να συνειδητοποιήσω τι έζησα, πώς με άλλαξε όλο αυτό αλλά και ότι μετά από όλες τις δυσκολίες τα καταφέραμε και ολοκληρώσαμε την αίθουσα. Έτσι, στην συνέχεια άρχισα να σκέφτομαι τι θα ήθελα να κάνω στο μέλλον. Συνειδητοποίησα πως ιδανικά θα ήθελα κάτι που θα συνδυάζει, φυσικά, τις οικονομικές απολαβές, για να επιβιώσω, και τα θέλω μου, δηλαδή να βοηθάω, μέσα από το αντικείμενο που έχω σπουδάσει, ανθρώπους και κοινότητες που το έχουν ανάγκη. Ο στόχος μου είναι να ψάξω επαγγελματική αποκατάσταση στην Ελλάδα, καθώς είναι ο τόπος που μεγάλωσα και αγαπώ και θέλω να βοηθήσω εξίσου. Παράλληλα με αυτό προέκυψε και η ιδέα της Allelo.
21°
© Λήδα Λιούπη
