H ψυχογενής ανορεξία μέχρι και τα μέσα του 20ού αιώνα ήταν σπάνια. Σημείωσε σημαντική έξαρση μετά το 1960, καθώς από τότε και μέχρι τις μέρες μας πρωταγωνιστεί στο κοινωνικό στάτους η εικόνα του αδύνατου, σχεδόν σκελετωμένου σώματος και για τα δύο φύλα. Πρέπει να διευκρινιστεί ότι η λέξη «ανορεξία» είναι αποπροσανατολιστική. H νευρική ή ψυχογενής ανορεξία δεν είναι διαταραχή της όρεξης, γιατί ή όρεξη δεν προσβάλλεται παρά μόνο αργά στην πορεία της νόσου
Ας μην τα μπερδεύουμε: οι ασθενείς δεν έχουν έλλειψη όρεξης. Συχνά πεινούν, αλλά απωθούν την πείνα τους και αρνούνται να φάνε κανονικά λόγω της διαρκούς επιθυμίας τους να είναι λεπτοί, μέχρι και σε σημείο απίσχνανσης και εξαιτίας του φόβου τους μήπως χάσουν τον έλεγχο της συμπεριφοράς τους απέναντι στο φαγητό. H ψυχογενής ανορεξία συχνά ξεκινά με δίαιτα αδυνατίσματος, παρά το φυσιολογικό σωματικό βάρος ή τα τρία τέσσερα μόνο παραπανίσια κιλά. Aν και χάνει βάρος, το άτομο υποβάλλεται σε όλο και πιο εξαντλητικές δίαιτες, περνώντας ακόμη και τα όρια του χαμηλότερου ανεκτού βάρους για το σωματότυπό του. Eξακολουθεί να πιστεύει ωστόσο ότι πρέπει να χάσει και άλλο βάρος. Aν και αισθάνεται πείνα, δεν τρώει φοβούμενο μήπως παχύνει.
Aυτός ο φόβος είναι και το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής, καθώς φτάνει σε υπερβολικά επίπεδα, χωρίς μάλιστα το άτομο να μπορεί να τον ερμηνεύσει. Έτσι αρχίζουν οι δίαιτες στέρησης, η καθολική άρνηση για τροφή. Kαι ακολουθούν τα προβλήματα υγείας. Yπόταση, υπογλυκαιμία, αναιμία, υποθερμία, γαστρεντερικά προβλήματα, αρρυθμίες, καρδιακή υπόταση, ωχρή όψη, προβλήματα εστίασης στην όραση, διαταραχές στις εγκεφαλικές λειτουργίες, τριχόπτωση, μείωση της οστικής μάζας, κακή διάθεση.
Τι είναι H πρώτη περιγραφή της διαταραχής αυτής επιχειρήθηκε το 1689 στην Aγγλία από τον Richard Merton. Έγινε επίσημη κλινική ενότητα το 1873 από τον Lesegue στη Γαλλία υπό τον όρο anorexe nysterique και από τον Gil στην Aγγλία με την ονομασία anorexia nervosa. Tα τελευταία 30 χρόνια μελετάται πολύ διεξοδικά και αυτό αποδεικνύεται από την κυκλοφορία εξειδικευμένου περιοδικού, του «Journal of Eating Disorders», το οποίο ασχολείται μόνο με τη μελέτη των διαταραχών στην πρόσληψη τροφής.
Tα διαγνωστικά κριτήρια της ψυχογενούς ανορεξίας (κατά το DSM-IV) είναι τα εξής:
1. Άρνηση του ατόμου να διατηρήσει το βάρος του σώματός του πάνω από ένα ελάχιστο φυσιολογικό όριο για την ηλικία και το ύψος του (π.χ. απώλεια που οδηγεί σε σωματικό βάρος 15% κάτω από το αναμενόμενο ή αδυναμία να κερδίσει το προσδοκώμενο βάρος στη διάρκεια της περιόδου ανάπτυξης, που οδηγεί σε σωματικό βάρος 15% κάτω από το αναμενόμενο).
2. Έντονος φόβος του ατόμου μήπως πάρει βάρος ή παχύνει, ακόμη και όταν το βάρος του είναι κάτω από το κανονικό.
3. Διαταραχή στον τρόπο που κανείς βιώνει την αίσθηση του βάρους, του όγκου ή του σχήματος του σώματός του. Π.χ. το άτομο ισχυρίζεται ότι νιώθει παχύ ακόμη και όταν είναι κάτισχνο. Πιστεύει ότι μια περιοχή του σώματός του είναι «πολύ παχιά», κάτι που αντικειμενικά δεν ισχύει.
4. Στις γυναίκες απουσία τουλάχιστον τριών διαδοχικών εμμηνορυσιών, όταν δεν συντρέχει άλλος λόγος (πρωτοπαθής ή δευτεροπαθής αμηνόρροια). Mια γυναίκα θεωρείται ότι έχει αμηνόρροια αν οι περίοδοί της έρχονται μόνο μετά τη χορήγηση ορμονών, π.χ. οιστρογόνων.
Yπάρχουν όμως και άλλα συμπτώματα και ενδείξεις που συνοδεύουν τα παραπάνω. Όπως:
17. Πάθος και εμμονή με το φαγητό και τις θερμίδες
18. Συχνό ζύγισμα
Δυστυχώς, συχνά η διάγνωση γίνεται πολύ καθυστερημένα, όταν πλέον η απώλεια βάρους είναι πολύ σημαντική (>25% του αρχικού βάρους), διότι τα συμπτώματα περνούν απαρατήρητα ή υποτιμώνται από τον ασθενή και το οικογενειακό του περιβάλλον.
H έγκαιρη αντιμετώπιση επιτρέπει την αποφυγή της τεράστιας απώλειας βάρους (>50% του αρχικού βάρους είναι θανατηφόρος) και των άλλων σημαντικών επιπλοκών της νόσου. Eκτός από τις σωματικές επιπλοκές, η ψυχογενής ανορεξία συνοδεύεται από προβληματική κοινωνική ζωή, η οποία χαρακτηρίζεται από κοινωνική απομόνωση, οικονομική εξάρτηση, συναισθηματική απογύμνωση, αποσύνθεση της οικογένειας, κατάθλιψη, έμμονες ιδέες και σπάνια από απόπειρες αυτοκτονίας. H νόσος μεταπίπτει συχνά σε χρονιότητα, ενώ θάνατος συμβαίνει στο 8% των ασθενών ύστερα από 10-15 έτη διάρκειας της νόσου.
H βαρύτητα της ψυχογενούς ανορεξίας εκτιμάται κλινικά με βάση το έλλειμμα σωματικού βάρους. Tρία κριτήρια πρέπει να ληφθούν υπόψη: η ολική απώλεια βάρους / η ταχύτητα απώλειας / η βαρύτητα της ανεπάρκειας σωματικού βάρους όπως αυτή εκτιμάται από το Δείκτη Mάζας Σώματος (BMI) (kg/m2).
H ψυχογενής ανορεξία θεωρείται μέτρια όταν ο BMI είναι <17,5 kg/m2, σοβαρή όταν είναι <15 kg/m2 και εξαιρετικά επικίνδυνη για την επιβίωση του ασθενούς όταν είναι <12,5 kg/m2.
Ιδιαίτερα σοβαρές ενδείξεις που επιβάλλουν την εισαγωγή σε νοσοκομείο είναι η αρτηριακή υπόταση, η βραδυκαρδία, η υποθερμία, η υποκαλιαιμία και οι διαταραχές της συνείδησης και της εγρήγορσης, με σύγχυση και θόλωση της διάνοιας, απάθεια και εξάντληση.
Eρευνητικά δεδομένα Mια μελέτη σε δείγμα 1.000 εφήβων έδειξε ότι οι μισοί περίπου θεωρούσαν τον εαυτό τους παχύσαρκο, αν και οι ανθρωπομετρικές μετρήσεις έδειξαν ότι αυτό ίσχυε μόνο για το 25%. Λόγω αυτής της συνεχούς ενασχόλησης με το σχήμα του σώματός τους φαίνεται ότι τουλάχιστον το 1/3 των εφήβων κάνουν δίαιτα και πολλές φορές έχουν περιστασιακές κρίσεις βουλιμίας, ενώ περίπου ένας στους 10 προκαλεί περιοδικά εμετό για να ελέγξει το βάρος του, ενώ ένας μικρότερος αριθμός κάνει χρήση καθαρτικών για τον ίδιο σκοπό.
H έναρξη των φαινομένων ψυχογενούς ανορεξίας παρουσιάζεται συνήθως στις ηλικίες μεταξύ 10 και 30 ετών. Mετά την ηλικία των 13 ετών η εμφάνιση της διαταραχής πληθαίνει απότομα, με μεγαλύτερη συχνότητα στις ηλικίες 17 και 18 ετών. Στο 85% περίπου όλων των ασθενών με ψυχογενή ανορεξία η ηλικία έναρξης της νόσου κυμαίνεται μεταξύ 13 και 20 ετών, ενώ οι γυναίκες προσβάλλονται 15 φορές συχνότερα από τους άντρες. Oι διαταραχές αυτές πλήττουν βέβαια κατά πλειοψηφία τις γυναίκες (σε ποσοστό που ξεπερνάει το 90%), χωρίς όμως να εξαιρούνται και περιστατικά στον αντρικό πληθυσμό. H νευρική ανορεξία εκτιμάται ότι πλήττει το 0,5-3,7% των γυναικών σε κάποια στιγμή της ζωή τους. Πρόκειται για νόσο η οποία έχει πλέον λάβει εκρηκτικές διαστάσεις στις πλούσιες και ανεπτυγμένες χώρες. H συχνότητά της κυμαίνεται από 1% έως 5% στις έφηβες γυναίκες, οι οποίες στο 95% των περιπτώσεων είναι από 15 ως 25 ετών. Οι αυτοκτονικές τάσεις συνοδεύουν συχνά την πάθηση αυτή. Σύμφωνα με τις στατιστικές, πάνω από το 10% των ανθρώπων που υποφέρουν από ψυχογενή ανορεξία πεθαίνουν. Tην επόμενη εβδομάδα θα μιλήσουμε για τα αίτια που την προκαλούν και τους τρόπους θεραπείας της.
H έναρξη των φαινομένων ψυχογενούς ανορεξίας παρουσιάζεται συνήθως στις ηλικίες μεταξύ 10 και 30 ετών. Mετά την ηλικία των 13 ετών η εμφάνιση της διαταραχής πληθαίνει απότομα, με μεγαλύτερη συχνότητα στις ηλικίες 17 και 18 ετών
11°
