Πώς ξεκίνησε άραγε το φιλί στο στόμα; Η Νταϊάν Άκερμαν μας εξιστορεί ότι οι πρωτόγονοι άνθρωποι μπορεί να θεωρούσαν ότι η ζεστή ανάσα που ανάβλυζε από το στόμα τους ήταν μια μαγική ενσάρκωση της ψυχής, και έτσι το φιλί ήταν ένας τρόπος ένωσης δύο ψυχών. «Το δέρμα μας είναι το σύνορο μεταξύ εμάς και του υπόλοιπου κόσμου» μας λέει η Άκερμαν. Η αφή είναι η παλαιότερη αίσθηση και αυτή που είναι υπεύθυνη για τη διαιώνηση του είδους μας. Είναι το διαβατήριό μας σε μια τρισδιάστατη ύπαρξη. Στο σκοτάδι βρίσκουμε τον δρόμο μας με την αφή. Μαθαίνουμε το σώμα μας με αυτή. Τα χέρια μας χαράζουν την καθημερινότητά μας.
Ο Ίταλο Καλβίνο είχε ξεκινήσει να γράφει μια σειρά πέντε διηγημάτων, το καθένα αφιερωμένο σε μία αίσθηση. Δυστυχώς πέθανε πριν προλάβει να γράψει για την όραση και την αφή. Σε μία άλλη του συλλογή διηγημάτων, όμως, υπάρχει κρυμμένη μια ιστορία ονόματι «Η Περιπέτεια ενός Στρατιώτη», που θα μπορούσε δικαιωματικά να μπει στη θέση της. Είναι αξιοσημείωτο ότι δεν υπάρχει διάλογος μεταξύ των πρωταγωνιστών, καθότι η επικοινωνία τους βασίζεται αποκλειστικά στη γλώσσα του σώματος και τα αγγίγματα. Ένας στρατιώτης, μια χοίρα, ένα βαγόνι τρένου, μια επιθυμία. Είναι μια παράξενη ιστορία, παρεμβατική, ασαφής, οριακά «άβολη», ακριβώς όπως η αίσθηση της αφής στο σκοτάδι, είτε αυτό είναι κυριολεκτικό, είτε επικοινωνιακό.
Η αφή είναι τόσο ανακάλυψη όσο και σημείο αναφοράς και μέτρο σύγκρισης. Είναι ίσως η αίσθηση που παίρνουμε περισσότερο σαν δεδομένη γιατί δεν μπορούμε να τη χάσουμε τεχνητά. Όλοι έχουμε βιώσει έστω και για ένα λεπτό πώς είναι μη βλέπεις, να μην ακούς, να μη γεύεσαι, να μη μυρίζεις· πώς είναι όμως να μην αισθάνεσαι; Να μη νιώθεις ζέστη, κρύο, πίεση, κάτι υγρό, στεγνό, λείο, τραχύ; Πώς είναι να μη νιώθεις πόνο;
Ο πόνος είναι ένα ιδιαίτερα νεφελώδες και μυστηριώδες θέμα στην ιστορία του είδους μας, και είναι άμεσα συνδεδεμένο με την αίσθηση αυτή. Από τα τατού, στο bdsm, και τους φακίριδες, ο πόνος και η αντοχή μας σε αυτόν συχνά εκφράζει το ποιοι είμαστε. Το γιατί νιώθουμε πόνο αγγίζει τόσο φιλοσοφικές όσο και θεολογικές παραμέτρους. Ο πόνος συνήθως είναι συνειφασμένος με την τιμωρία, αλλά το ίδιο εύκολα συνδέεται και με την απόλαυση, δύο φαινομενικά εκ διαμέτρου αντίθετα στρατόπεδα.
Πώς όμως εντάσσονται όλα αυτά στην πεζή ή και ανιαρή αστική καθημερινότητά μας; Ο πόνος είναι υποκειμενικός, και οι αντιλήψεις μας για αυτόν βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στην κουλτούρα και την παράδοση. Στην πραγματικότητα όμως αυτό που δεν συνειδητοποιούμε είναι ότι το πώς αντιλαμβανόμαστε και αντιμετωπίζουμε όλες μας οι αισθήσεις είναι αναπόφευκτα παράγωγα των πεποιθήσεων της κοινωνίας της οποίας είμαστε μέλη. Το τι είναι οπτικά, γευστικά, οσφρητικά και ακουστικά ενδιαφέρον, αποδεκτό ή όμορφο, έχει τα θεμέλιά του εκεί. Το πόσο απομακρυνόμαστε από αυτά τα «πρέπει» και τα «έτσι είναι» εξαρτάται απο το πόσο τα αμφισβητούμε.
Η αφή λοιπόν είναι το διαβατήριο, το μέσο όμως μεταφοράς είναι το μυαλό μας. Οι προσλαμβάνουσες υπάρχουν, αρκεί να θέλουμε να τις δούμε. Η όσφρηση, η ακοή και η όραση είναι άυλες αισθήσεις, ενώ η γεύση και η αφή απαιτούν επαφή μ’ ένα ξένο σώμα. Σε προκαλούν λίγο παραπάνω, σε δελεάζουν λίγο περισσότερο· ρισκάρεις για αυτές, ξεπερνάς τον εαυτό σου και αφήνεις πίσω αναστολές προκειμένου ν’ αγγίξεις. Η ίδια η εμπειρία είναι η επιβράβευση. Η γνώση είναι το τρόπαιο. Η ανάμνηση είναι ένα δώρο στον εαυτό σου.
Επιστημονικά, οι αισθήσεις μας προσαρμόστηκαν για να μεγιστοποιήσουν τις πιθανότητες επιβίωσής μας. Κοινωνικά, υπαρξιακά και φιλοσοφικά όμως θα ’πρεπε εμείς να θέτουμε σαν στόχο την εξέλιξη και διεύρυνσή τους. Θα ’πρεπε να παλεύουμε να πολλαπλασιάσουμε τις αισθητικές μας επιλογές. Θα ’πρεπε συνειδητά να αγγίζουμε όσα δεν γνωρίζουμε ακόμα. Θα ’πρεπε να ζούμε σαν να πιστεύουμε ότι θα πεθάνουμε.
20°
